Morgunblaðið - 10.06.1992, Qupperneq 14

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR lo! JÚNÍ 1992
m
14
Listahátíð í Reykjavík 1992:
AGJAENAR
HETJUR
________Leiklist_____________
Súsanna Svavarsdóttir
Bandamenn í Norræna húsinu
BANDAMANNASAGA
Leiktexti og ieikstjórn: Sveinn
Einarsson
Tónlist: Guðni Franzson
Meðleikstjóri og sýningarstjóri:
Þórunn Magnea Magnúsdóttir
Brúður: Helga Steffensen
Leikmunir: Gunnar Baldursson
Dansspor: Ástrós Gunnarsdóttir
Lýsing: Ólafur Örn Thoroddsen
Myndverk: Þór Stiefel
Leikarar: Borgar Garðarsson,
Jakob Þór Einarsson, Stefán
Sturla Sigurjónsson, Felix
Bergsson, Ragnheiður E. Arnar-
dóttir, Guðni Franzson.
Bandamanna saga er hvöss
ádeila á valdsmenn — það er að
segja goðorðsmenn á 13. öld. Hún
fjallar um græðgi, öfund, valdabar-
áttu, eignakapphlaup (heiðarlegt
og óheiðarlegt), mútur og bak-
tjaldamakk. Við fyrstu sýn, virðist
efnið ósköp yfirþyrmandi og þungl-
amalegt — en það er nú eitthvað
annað.
Sagan snýst í kringum það að
Oddur goði á Melum, ákveður að
sigla utan. Hann biður Vála, fóst-
bróður sinn að fara með goðorð
sitt, en Váli ákveður að sigla með.
Oddur felur Óspaki af Ströndum,
einum liðsmanna sinna, að fara
með goðorðið. Að vísu hafði Váli
varað Odd við Óspaki — og honum
líst illa á að hann fari með lönd
og eignir, völd og virðingu Odds.
Enda fer það svo að Óspakur
græðir mest á fyrirkomulaginu.
Hann sinnir jú búinu af dugnaði,
en eitthvað kemur í hans hluta,
auk þess sem hann nær sér í vel
efnaða konu, Svölu á Svölustöðum.
Eftir að Oddur kemur til baka og
endurheimtir goðorð sitt og eignir,
fara hjólin að snúast, því Ospakur
er ekki lukkulegur með að gefa
eftir forréttindin sem goðorðinu
fyigja.
Það hefur lengi verið kalt á
milli Odds og föður hans, Ófeigs.
Oddur telur sig fullfæran um að
ráða fram úr eigin málum og ekki
þurfa á afskiptasemi föður síns að
halda. Þó fer svo að hann verður
að þiggja aðstoð Ófeigs, sem er
slægari en refur; þekkir alla valds-
menn (þó aðallega veikleika
þeirra), er vel að sér í lögum og
samningamaður hinn besti.
Bandamanna saga er ósköp laus
við lotningu fyrir höfðingjum sögu-
aldar — en hún á að gerast á 11.
öld. í henni er sáralítið minnst á
hetjuskap þeirra, landvinninga og
drápskúnstir — sem í öðrum sögum
eru ákveðin tegund af list. Eignir
og völd falla ekki í hendur frækn-
ustu garpanna og það er lítið gert
úr frægð þeirra og eignaaukningu
í utanferðum — heldur sölsa þeir
undir sig lönd og lausa aura búand-
karla á íslandi af stjórnlausri
græðgi og fantaskap. En þá fyrst
fer að hitna í kolunum þegar eigna-
menn fara að teygja fingurna í
sjóði hvers annars.
En það er ekki bara sagan sem
er vel unnin í leikgerð Sveins Ein-
arssonar, heldur er sýningin mjög
svo skemmtileg og vönduð. Leik-
hópurinn kemur henni frá sér á
ákaflega litlu gólfplassi og bók-
staflega leikur á tánum á áhorf-
endum í fremstu sætaröð. Návígið
er alveg ótrúlegt.
Þrátt fyrir það, rennur sýningin
af fumleysi og öryggi og leikararn-
Teatret Artibus
ABEN
Höfundur og leikstjóri: Kim
Norrevig
Leikmynd: Susanne Juul
Búningar: Tore Winther, Sus-
anne Juul
Alan er ósköp venjulegur lítill
drengur sem vaknar einn daginn
upp við það að hann hefur breyst
í apa. Fram að þeim tíma hefur
allt gengið vel, bæði heima og í
skólanum — að því undanskildu
að í skólanum er stelpuvillingur
sem er bæði stór og feit og tekur
alltaf nestið af Alan og vinum
hans.
Þegar Alan breytist verður hálf-
gerð ringulreið í kringum hann.
Foreldrar hans rífast um hvort
þetta getur verið ættgengt — og
úr hvorri ættinni það sé, ef svo er
— hvort breytingin á sér stað í
ir hafa frá upphafi gott vald á
þessari miklu nálægð.
í hlutverki Ófeigs, föður Odds,
er Borgar Garðarson — sem átti
ekki minnsta þáttinn í að gera
sýninguna skemmtilega. Látbragð
Borgars ber vott um einstakt næmi
fyrir því skoplega. Hann er leikari
sem þarf ekkert meira en andlitið
á sér til að koma heilli persónu til
skila: Svipbrigðin voru óborganleg.
Jakob Þór Einarsson leikur Odd
og gerir betur en ég hef séð hann
gera í langan tíma. Oflátungshátt-
ur og hroki Odds er ótvíræður, svo
og vanmáttur hans, þegar allt er
komið í graut vegna þess að hann
kann ekki það sem höfðingjar
þurfa að kunna; lagaflækjur og
brotalamir þeirra.
Stefán Sturla Siguijónsson leik-
ur Vála, fóstbróður Odds, auk ann-
uppeldi, eða hvort þetta sé skóla-
kerfrnu að kenna. I stað þess að
bregðast við og reyna að fá ein-
hvetja hjálp, lenda þau í gagn-
kvæmum ásökunum og reyna að
fínna sökudólg. Til að byija með
sætta vinir Alans sig við breyting-
una, en þegar foreldrarnir blanda
sér í málið, byija þeir að fjarlægj-
ast hann. Með breytingunni hefur
Alan öðlast aukinn styrk, svo mik-
inn að jafnvel stelpuvillingurinn er
hrædd við hann — en því miður,
hafa vinir hans þá snúist gegn
honum og gengið í lið með feitu
stelpunni og bjargað henni undan
Alan. Það væri þó synd að segja
að hún launaði þeim liðsinnið. Alan
einangrast smám saman. Meira að
segja foreldrar hans ganga í lið
með andstæðingunum. Af full-
komnu skilningsleysi, fjötra þau
drenginn og loka hann inni. í lokin
tekst Alan þó að bijótast úr fjötr-
arra hlutverka. Váli er Oddi vitr-
ari og nánast forspár, en haldinn
einhvers konar ofurkappi sem
verður honum að falli. Stefán
Sturla skilar vel andstæðum þátt-
um Vála, þ.e. visku og ungæðis-
hætti, þunga og léttleika, íhygli
og einfeldningshætti, hvort heldur
sem er í svipbrigðum eða hreyf-
ingu.
Felix Bergsson leikur Óspak af
Ströndum og Egil á Borg. Felix
hef ég ekki séð á sviði áður, en
hann hefur Ieikið með Leikfélagi
Akureyrar í vetur, eftir að hafa
lært leiklist í Skotlandi. Af Banda-
mannasögu að dæma, er hér á
ferð árans góður leikari; lipur og
lifandi með góða tilfinningu fyrir
bæði drama og kómík.
Ragnheiður E. Arnardóttir leik-
ur Svölu á Svölustöðum og aðra
Drengurinn sem breyttist í apa.
um þeirra og ákveður að flýja —
eitthvert langt í burtu frá mann-
fólkinu, sem hvorki sér né heyrir
og skilur því ekkert — en dæmir
þeim mun harðar.
Aben fjallar um það hvernig er
kvenpersónu — Ragnheiði, dóttur
Gellis Þorkelssonar. Þær eru að
því leyti líkar persónur að saga
þeirra og örlög snúast um karlinn
sem þær giftast. Persónusköpunin
er á þeim forsendum og því lítið
skyggnst undir yfirborð þeirra. Það
getur oft verið vandi að leika
manneskjur sem hafa eins litlar
forsendur — en það gerir Ragn-
heiður alveg með ágætum.
Guðni Franzson fer með hlut-
verk Gellis, og leikur hann á klari-
nettu. Það setur ákaflega
skemmtilegan svip á sýninguna og
gefur henni sérstakt yfirbragð;
undirstrikar hið kómíska og tengir
söguna við látbragðsleikinn sem
er drifkraftur sýningarinnar.
Svo er heill hópur af persónum
sem birtast í gervi leikbrúða. Það
var vel til fundin lausn. Auk þess
að koma ótal sjónarmiðum, al-
mannarómi, veikleikum höfðingj-
anna og fleiri þáttum er komið til
skila, undirstrikar þessi lausn þá
staðreynd í sögunni að allir þessir
karlar eru bara handbrúður þeirra
sem kunna að nota sér kerfi sem
þrífst á ágirnd, gloppum í laga-
setningu og siðleysi.
Bandamannasaga er bráð-
skemmtileg sýning, þar sem flókin
saga er sögð á einfaldan hátt; al-
vöru málsins er komið til skila með
kómískri úrvinnslu og margt sagt
á stuttum tíma. Tónlistin fléttast
mjög vel inn í sýninguna og er
alveg jafn kómísk og látbragðið.
Textameðferð og látbragð eru vel
unnin og sýningin rennur vel. Hún
er mjög þétt og útlit hennar laust
við tilgerð og allan óþarfa.
að vera öðruvísi en aðrir. Alan er
sá eini sem sættir sig við breyting-
arnar — enda á hann engra kosta
völ. Ep umhverfinu býður við þeim
sem falla ekki inn í gildismatið;
staðalfrávik eru ekki leyfð. Hæð,
þyngd, litur og samsetning þarf
að falla inn í normið svo mannlegu
samfélagi verði ekki misboðið.
Aben er mjög. vel skrifað verk,
fullt af kímni og bráðskemmtileg-
um persónum. Þótt ekkert sé dreg-
ið úr því ofbeldi sem „öðruvísi"
fólk verður fyrir og sýningin eigi
til að verða gróf á köflum, er hún
líka full af hlýju og vissri samúð
gagnvart þeirri staðreynd að fólk
veit bara ekki betur. Það er al-
mennt of upptekið að leita skýr-
inga utan við sjálft sig — og lokar
með því öllum leiðum að úrlausn-
um. Aben er í alla staði vönduð
og skémmtileg sýning sem tekur
á vandamálinu „að vera öðruvísi"
á forsendum leikhússins, en ekki
á forsendum „próblem" fræðanna.
Þótt skilaboðin séu ótvíræð og svo
sterk að hvert barn ætti að ná
þeim — er Aben fyrst og fremst
ákaflega gott leikhús.
• •
Oðruvísi
Shura Cherkassky
á Listahátíð
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Shura Cherkassky við flygilinn í Iláskólabíói.
________Tónlist____________
Ragnar Björnsson
Það mun vera í þriðja skipti
sem Cherkassky heimsækir okk-
ur með tónleikum. Undirritaður
minnist hans fyrst á æfingu í
Þjóðleikhúsinu, þar sem æfður
var píanókonsert Tsjajkovskíjs í
b-moll, að auk ógleymanlegs
leiks Cherkasskys, reyndist ótrú-
lega erfítt að fínna honum píanó-
stól sem hentaði afstöðu hans til
píanósins, sem lauk þó með því
að endar náðu saman og Cher-
kassky tókst að sýna sinn yfír-
burða píanóleik. Ennþá heldur
hann þessum yfirburðum, sem
aðeins fáum virðist hlotnast þeg-
ar horft er til einnar mannsævi.
Þrátt fyrir áttatíu ár að baki er
tækni hans ótrúleg hvort sem er
tandurtært fingraspil hans eða
leikur í áttundum. Oðum fækkar
þeim jöfrum píanóleiksins sem
þora út fyrir troðnar brautir í
túlkun, en sannarlega er Cher-
kassky einn af þeim sem þorir.
Meðferð hans á d-moll Chaconne
Bachs var þó ekki utan troðinna
slóða að cðru leyti en því að tök
hans á verkinu voru meistaraleg.
Sérstaklega sterk „rytmísk“
kennd hans að viðbættum næm-
um skilningi á tónvef Bachs gerði
flutninginn að viðburði. Sérstak-
ur persónuleiki Cherkasskys kom
e.t.v. fram í litavali því sem hann
gaf hveiju tilbrigði fyrir sig og
sýndi ótrúlegt vald hans yfir
„dynamik“ hljóðfærisins. Minnti
flutningurinn gjarnan á Bach-
spil R. Rieflings, en hann virtist
„registera“ Bach á píanóið. Litur
hljómsins er það sem einkennir
leik Cherkasskys. Það hefur hann
vafalaust frá kennara sínum J.
Hoffman, en af upptökum sem
til eru af leik Hoffmans er ljóst
að þar hefur hann verið öðrum
fremri. Hvort þessi litadýrð getur
stundum stolið senunni er svo
spurning sem hver svarar fyrir
sig. Undirrituðum fannst t.d. að
slíkt hafi stundum gerst í Sinfón-
ísku etíðunum op. 13 eftir
Schumann, sem Cherkassky skil-
aði þó eins og sá sem valdið hef-
ur. I’Chopin-verkunum þremur,
Ballöðu nr. 4, Næturljóði í f-
moll, op. 55 og Skertsóinu í E-
dúr voru þessi sömu einkenni
áberandi og á stundum, að manni
fannst, jöðruðu við að vera til-
gerðarleg. Charles Ives Three
Page Sonata var skemmtilegt og
forvitnilegt innskot frá tuttug-
ustu öld um tónaröðina B-A-C-H.
Tónleikunum lauk með glæsileg-
um leik Cherkasskys í umritun á
atriðum úr óperunni Eugene
Onegin eftir Tsjajkovskíj. Þar
með lauk, að þessu sinni heim-
sókn góðs gests og mikils píanó-
snillings, sem þrátt fyrir áttatíu
árin hefur engu gleymt og notar
ekki einu sinni gleraugu.