Morgunblaðið - 16.07.1992, Blaðsíða 16

' 16 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTÚDÁGUR 16. JÚLÍ' 1992
Minning:
Svanbjörn Frímanns-
son fyrrv. bankasljóri
Fæddur 14. júlí 1903
Dáinn 9. júlí 1992
Svanbjörn Frímannsson, fyrrv.
bankastjóri Landsbankans og
Seðlabankans, sem nú er fallinn frá
í hárri elli, var um áratuga skeið í
hópi traustustu og áhrifamestu
bankamanna hér á landi. Er saga
hans um margt einkennandi fyrir
þá kynslóð, sem hóf störf á fyrstu
árum fuliveldisins og lagði grunn
að þeim lífskjörum, sem við njótum
í dag, með þrotlausu og óeigin-
gjörnu starfi.
Svanbjöm fæddist 14. júlí 1903
á Akureyri. Hann var gæddur góð-
um námshæfileikum og lauk námi
frá Gagnfræðaskóla Akureyrar árið
1920. Stóð hugur hans mjög til
frekara náms, en til þess voru eng-
in efni, en honum bauðst þegar
eftir gagnfræðapróf starf við útibú
ísiandsbanka á Akureyri, sem
vissulega þótti sæmilegur kostur á
þeirri tíð. Löngun hans til meiri
menntunar kom hins vegar fram í
því, að hann fór nokkrum árum síð-
ar tvisvar sinnum til árs námsdval-
ar erlendis, í Danmörku, Þýzkalandi
og Englandi. Aflaði hann sér þann-
ig bæði góðrar málakunnáttu og
þekkingar á flestum þáttum banka-
starfsemi, sem lagði grunninn að
starfsframa hans síðar.
Svanbjöm var starfsmaður ís-
landsbanka og síðar Útvegsbanka
á Akureyri allt til ársins 1935, en
eftir síðari námsdvöl sína hóf hann
störf í aðalbanka Landsbankans í
Reykjavík vorið 1936. Var hann
fljótlega kjörinn til ábyrgðarstarfa
í bankanum, varð aðalféhirðir bank-
ans þegar árið eftir og aðalbókari
árið 1945. Á þessum tíma var aðal-
bókarinn aðalembættismaður bank-
ans ög staðgengill bankastjóra, og
á honum hvíldi í raun meginþunginn
af innri stjórn bankans. Svanbjöm
fékk starfstitil aðstoðarbankastjóra
árið 1956, en árið síðar var hann
skipaður einn af þremur bankastjór-
um viðskiptadeildar Landsbankans,
eftir að seðlabankahlutinn fékk sér-
staka stjóm.
Svanbjöm starfaði síðan sem
bankastjóri Landsbankans allt til
ársins 1971, er hann var skipaður
seðlabankastjóri. Á bankastjómar-
árum sínum í Landsbankanum átti
hann mikinn þátt í nýrri stefnumót-
un Landsbankans sem viðskipta-
banka, eftir að seðlabankahlutverki
hans var lokið. Kom þá að góðum
notum víðtæk þekking hans bæði á
öllum þáttum bankastarfsemi og
íslenzkum atvinnurekstri. í Seðla-
bankanum sinnti hann sérstaklega
innri stjórn bankans, seðlaútgáfu,
bankaeftirliti og gjaldeyrismálum,
sem voru allt verkefni, sem hann
hafði mikla þekkingu á.
Rétt er að minna sérstaklega á
hið mikla og erfiða starf, sem Svan-
bjöm gegndi á hinu langa tímabili
viðskipta- og gjaldeyrishafta á
fímmta og sjötta áratugnum. Sem
yfírmanns gjaldeyrismála í Lands-
bankanum kom það í hans hlut að
halda utan um notkun gjaldeyris á
tímum þegar gjaldeyrissjóðir voru
litlir sem engir og lánstraust íslend-
inga erlendis af skomum skammti.
Varð jafnvel oft að neita þeim um
gjaldeyri, sem höfðu í höndum full-
gild innflutnings- og gjaldeyrisleyfí
frá stjómvöldum. í þessu erfíða og
vanþakkláta starfí naut Svanbjöm
hins mikla starfsþreks síns ásamt
öruggri réttlætiskennd og hlutlægni
í ákvörðunartöku. Heyrði ég honum
aldrei hallmælt fýrir hlutdrægni,
þótt margir þyrftu að fara bónleið
til búðar. Þótt Svanbjöm þjónaði
þannig haftakerfínu af meiri
samvizkusemi og skyldurækni en
flestir aðrir, var honum það mikill
gleðidagur, þegar höftunum var
loks létt af og hægt var að taka
upp frjáls og eðlileg viðskipti að
nýju. Síðari ár sín í Landsbankanum
beitti Svanbjöm sér mjög fyrir því
að styrkja viðskiptastöðu bankans
erlendis og efla lánstraust hans.
Gekkst hann m.a. fyrir því, að
Landsbankinn varð hluthafí í
Scandinavian Bank í London, en
með því styrkti bankinn mjög við-
skiptastöðu sína á erlendum pen-
ingamörkuðum.
Ekki verður reynt að rekja hér
frekar hin margháttuðu störf, sem
Svanbjöm vann bæði á vegum
Landsbankans og síðan sem banka-
stjóri Seðlabankans síðustu þijú
starfsárin. Sjálfur naut ég þess að
vera náinn samstarfsmaður hans
um meira en tveggja áratuga skeið.
Kynntist ég því vel frábærum
starfshæfileikum hans og starfs-
vilja, en ekki síður sanngirni hans
og hreinskilni í öllum verkum.
Svanbjöm var maður fríður sýn-
um, glæsilegur að vallarsýn og
framkoman öll einarðleg, en þó hlý.
Var gott að eiga hann að samstarfs-
manni og félaga, en enn meira virði
að öðlast vináttu hans, sem var
sönn og einlæg. Svanbjöm var ham-
ingjumaður í einkalífí sínu, kvæntur
Hólmfríði Andrésdóttur, hinni
mestu höfðingskonu, sem stóð við
hlið hans í blíðu og stríðu í rúma
hálfa öld. Á þessari skiinaðarstundu
sendum við Dóra Fríðu, börnunum
þremur og fjölskyldunni allri inni-
legar samúðarkveðjur og þökkum
samfylgd og minningar, sem aldrei
munu blikna.
Jóhannes Nordal.
Þegar foreldrar mínir eignuðust
sumarbústað við Þingvallavatn fyrir
um 35 ámm heyrði ég fyrst minnst
á landnemann á svæðinu. Hann
hafði reist sér þar kofa 1941, í stríð-
inu. Þetta var Svanbjörn. Ekki
löngu síðar sá ég dóttur hans.
Það liðu ekki ýkjamörg ár þar
til „fuglinn hans ungi flaug úr
hreiðrinu" eins og hann orðaði það
við brúðkaup okkar Siggu Dóru,
en Svanbjöm sat uppi með mig sem
tengdason.
En fuglinn hans Svanbjöms flaug
ekki langt því við hjónakornin tyllt-
um okkur niður í húsi þeirra á
Flókagötu 19 og höfum verið þar
flest okkar hjúskaparár. Á Flóka-
götu höfum við notið þess ríkulega
að ala upp börnin okkar með afa
og ömmu uppi, og samgangur alltaf
verið mikill og góður.
Það voru ekki aðeins börnin, sem
nutu þess sem Svanbjörn gaf því
hann varð sem ákveðinn kjarni í
lífí mínu, maður sem ég í senn leit
upp til með virðingu og leitaði líka
mikið til. Af Svanbirni hef ég mikið
lært, manninum með þetta sérstaka
nafn, sem er svo blítt og sterkt í
senn, svo líkt honum sjálfum. Hann
varð mér ungum hollur ráðgjafí,
skynsamur, gætinn en ákveðinn og
hann hlustaði vel. Ég á honum mik-
ið að þakka.
Aldrei bar skugga á, í þessu nána
sambýli okkar á Flókagötu. Ég man
þegar við færðum það í tal að kaupa
neðri hæðina af þeim Svanbimi og
Fríðu og festa okkur á þeim stað.
Svanbjöm benti á hættumar sem
gætu skapast í slíkri nálægð þegar
við ungu hjónin væmm að finna
okkar sjálfstæðu tilvem. En þarna
stigum við gæfuspor, þannig maður
var Svanbjörn.
Samgangur við þau yndislegu
hjón Svanbjörn og Fríðu varð síðar
enn meiri þegar þau leyfðu bömum
sínum að byggja sumarbústaði í
Móakotslandi, sumarbústaðarlandi
þeirra. Við byggðum í kartöflugarð-
inum. í stað kartöfluuppskem
uppskar hann barnahóp í kringum
sig og það átti vel við hann. Hann
var sá besti afí sem hægt var að
hugsa sér, þolinmóður og gaf sér
alltaf tíma. Enda þreyttust börnin
ekki á sögum hans um Búkollu og
Loðinbarða. 0g stutt var í stóra
vasaklútinn hans þegar á þurfti að
halda við að snýta nebba og þurrka
mold og sand af litlum andlitum.
Fyrir austan var Svanbjörn alltaf
að, sinnti af hagleik og natni smíð-
um og viðhaldi bústaðarins og gróð-
ursetti þau tré, sem nú umlykja
Móakotið hans.
Svanbjörn fæddist 14. júlí 1903
á Akureyri sonur Frímanns Jakobs-
sonr trésmíðameistara og konu
hans Sigríðar Björnsdóttur.
Svanbjörn var ekki langskóla-
genginn.- Skólagöngunni lauk við
gagnfræðapróf 1920. Þóttu ekki
tök fátækra foreldra að kosta hann
til náms, þótt hugur stæði til og
hæfileikar leyfðu. Ekki var heldur
til þess ætiast, þá voru ólíkir tímar.
En stundum minntist Svanbjörn
þess dags þegar hann sat daufur í
dálkinn uppi í fjalli við Akureyri
og horfði á skipið sigla út Eyjafjörð
með félaga hans til framhaldsnáms.
Svanbjörn hóf störf í íslands-
banka 1920 og vann þar og síðar
í Útvegsbankanum á Akureyri til
1935.
Hann fékk starf hjá Landsbanka
íslands 1936 og varð aðalféhirðir
1937 til 1942. Formaður Viðskipta-
ráðs 1943 til 1945. Aðalbókari og
aðstoðarbankastjóri 1945 til 1957
og síðan bankastjóri Landsbankans
til ársloka 1970. Seðlabankastjóri
var hann 1971 til 1973 þegar hann
lét af störfum fyrir aldurs sakir.
Svanbjöm kvæntist eftirlifandi
konu sinni Hólmfríði Andrésdóttur
hinn 10. des, 1938. Hólmfríður eða
Fríða, eins og hún er alltaf kölluð,
er dóttir Halldóru Þórarinsdóttur
og Andrésar Andréssonar klæð-
skerameistara í Reykjavík en hann
rak Klæðskeraverslun Andrésar
Andréssonar, lengst af á Laugavegi
3.
Þau Svanbjörn eignuðust 3 börn,
9 barnaböm og barnabarnabömin
eru orðin 2.
Börn Svanbjörns og Fríðu eru:
Andrés, f. 20. október 1939,
verkfræðingur, kvæntur Björk Tim-
merman, húsmóður. Þau eiga 2
syni, Frímann, f. 24. október 1972,
menntaskólanema og Markús Þór,
TILBOÐ ÞESSA VIKUM
Stóll
Áður790
Nú
590
Aflangt borð
Áður 3.990
Nú
2.998
Skeifunni 13
108 Reykjavík
91-687499
StÓll
m/stillanlegu baki
Áður 2.990
Nú
1.990
Óseyri 4
603 Akureyri
96-26662
StÓII
Áður990
Nú
690
*
Auðbrekku 3
200 Kópavogur
91-40460
f. 11. mars 1975, menntaskóla-
nema.
Sigríður Halldóra, f. 26. nóvem-
ber 1944, húsmóðir gift Ásgeiri
Thoroddsen lögmanni og eiga þau
4 börn. Svanbjöm, f. 3. september
1965, hagfræðing, forstöðumann
hjá Verðbréfamarkaði íslands-
banka, kvæntur Gunnhildi Sveins-
dótcur kennara. Gunnar, L 30. sept-
ember 1969 laganema, Ásgeir, f.
18. apríl 1971, stúdent og Fríðu,
f. 02. nóvember 1980.
Agnar Frímann, f. 18. febrúar
1946, verslunarmaður kvæntur
Ástu Sigríði Hrólfsdóttur, starfs-
manni ferðaskrifstofu. Þau eiga
þijár dætur, Emu, f. 10. mars 1971,
stúdent, Fríður, f. 23. mars 1974,
menntaskólanema og Eddu Björk,
f. 28. mars 1978.
Svanbjörn var gæfumaður bæði
í einkalífí og starfí og nú þegar
hann er kvaddur 88 ára gamall
þakka ég fyrir að hafa fengið að
verða honum samferða svo lengi.
Svanbjöm var myndarlegur maður,
yfir honum var reisn og festa,
traustur maður fór þar, vinnusamur
var hann og samviskusemin ein-
stök. Reisn sinni og virðingu hélt
hann svo aðdáun vakti til síðasta
dags.
Að leiðarlokum votta ég Fríðu
dýpstu samúð mína. Hjónaband
þeirra var svo farsælt að ég veit
að minningin um hið góða líf sem
þau áttu saman veitir henni birtu
á skilnaðarstundu.
Ásgeir Thoroddsen.
Hann afí okkar er dáinn. Þolin-
mæði, traust og hlýja eru þau orð
sem í hugann koma þegar við hugs-
um um afa Svanbjörn. Einu gilti
hvernig á stóð, við vorum alltaf
velkomin til afa og ömmu, þar sem
við gátum verið viss um að fá
nammi og spennandi sögur. Öll
munum við eftir okkur sitjandi hjá
honum þegar hann sagði okkur
ævintýrin af Búkollu eða Loðin-
barða. Minningin er falleg. Af hon-
um lærðum við mörg á klukku eða
að lesa og strákunum var kennt að
brýna hnífa. í Móakoti sat afí aldr-
ei auðum höndum og við horfðum
með aðdáun á verklaginn og hraust-
legan manninn í vinnugallanum
þegar hann lagfærði og smíðaði.
Þar var veitt, málað, farið í göngu-
ferðir út að fossi eða í beijamó.
Við kveðjum afa með söknuði og
þökkum allt sem hann hefur veitt
okkur. Minningin lifír með okkur.
Barnabörnin.
Allt frá því ég man fyrst eftir
mér var afí nálægur. Ég ólst upp
á Flókagötu 19 þar sem hann bjó
á efri hæðinni. Yfírleitt fór ég upp
til afa að loknum skóladegi í barna-
skóla þar sem hann hlustaði með
athygli og mikilli þolinmæði á við-
burði dagsins, las eða sagði sögur.
Það er undravert hvað mörg ævin-
týranna voru skemmtileg, hversu
oft sem hann hafði sagt þau áður.
Ef einhver vandamál voru við að
skilja skólabækurnar gat hann allt-
af með skemmtilegri frásögn eða
vísu gert skiljanlegt það sem kenn-
urunum tókst ekki. Leiðsögn afa
var alltaf bæði uppbyggjandi og
skemmtileg. Þegar ég sagði honum
fyrst að ég væri farinn að vinna
hjá banka brosti hann stoltur, en
varaði þó við. Sjálfur sagðist hann
hafa álpast inn í banka aðeins 16
ára og ekki sloppið þaðan út fyrr
en hann fékk að hætta fyrir aldurs
sakir.
Fátt var þó huggulegra en að
vera hjá afa í Móakoti við Þingvalla-
vatn. Einstök blíða hans hreif böm
og er mér og öllum barnabörnum
hans einstaklega þægilega minning.
Barngæskan hvarf honum aldrei.
Þrátt fyrir veikindi hans undir það
síðasta sást alltaf sérstakur glampi
í augum hans og hlýlegt bros þegar
ég heimsótti hann með litlu strák-
ana mína.
Allar minningar um afa einkenn-
ast af blíðu og góðmennsku hans.
Ég er sannfærður um að það styður
þig líka, amma mín, í þinni sorg.
Svanbjörn Thoroddsen.