Morgunblaðið - 19.08.1992, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. ÁGÚST 1992
29
Elín Halldórsdótt-
ir - Kveðjuorð
Fædd 19. október 1901
Dáin 18. júlí 1992
„Mínir vinir fara fjöld,“ kvað
Bólu-Hjálmar, og þannig er lífið
ófrávíkjanlega, að kallið kemur á
sínum tíma til okkar allra, dauð-
legra manna, og á efri árum sér
maður æ fleiri og fleiri samferða-
menn halda inn í eilífðina stóru, þar
sem hjúpaskiptin, sem við nefnum
dauða, draga markalínu milli þess,
sem við sjáum og sjáum ekki með
takmörkuðum skilningarvitum okk-
ar.
Það vita allir, hversu okkar öld
hefur afhjúpað möguleikana á að
skynja úr fjarlægð atburði dagsins,
sem gerast hér á jörð, með öllum
fjarskiptum nútímans. Ég læt mér
stundum detta í hug, hvort næsta
öld muni ekki sækja enn lengra og
opna mönnum leiðirnar til að skynja
og fylgjast með þeim lífssviðum,
er við taka að mannlegu jarðlífi
loknu — og að menn jarðar fái þá
um leið staðfestingu á, hversu vel
þeim farnast á nýju leiðunum, sem
rækt hafa sitt lífsstarf vel um jarð-
neskt æviskeið.
Elín Halldórsdóttir, sem ég vil
hér minnast, var mikil heiðurskona,
sem svo sannarlega fyllti sinn sess
með sóma, og flytur inní framhalds-
lífið með góða einkunn frá sínu lífs-
hlaupi. Elín var vestfirskrar ættar,
foreldrar hennar voru Halldór Hall-
dórsson skipstjóri og Kristjana El-
íasdóttir. Lítt get ég rakið ættir
hennar, en veit þó, að Páll Halldórs-
son, skólastjóri Stýrimannaskólans
á sínum tíma, var föðurbróðir henn-
ar. Á öðru ári missti Elín föður sinn
og tvo móðurbræður í sjóslysi. Var
þá þungt fyrir fæti hjá móður henn-
ar, sem gekk með sitt annað barn.
En hún var mikil dugnaðarkona,
og nú blasti það við, að missa ekki
kjarkinn, heldur betjast fyrir tilveru
sinni og dætranna. Eftir fá ár flutti
hún til Iteykjavíkur með dæturnar
og háði þar sína hörðu lífsbaráttu.
I þá daga voru engar tryggingar,
til að létta undir með fólki, sem
varð fyrir slíkum áföllum. Nei, það
varð að duga eða drepast. Kristjana
vann fyrir sér og dætrum sínum
með því að taka kostgangara og
með saumaskap, og strax og dæt-
urnar gátu, fóru þær að vinna og
létta undir með móður sinni. Þó
þröngt væri í búi, lét ekkjan sig
ekki muna um að taka að sér systur-
son sinn, á fyrsta ári, er hann þurfti
þess með, og ólu þær mæðgur hann
upp sem son og bróður. Dæturnar
unnu hvað sem til féll strax og þær
gátu. Man ég, að Elín sagði mér
að erfiðasta verkið, sem hún hefði
komist í, hefði verið að vinna við
mótekjuna á árum fyrri heimsstyrj-
aldarinnar, þegar mór var aðaleldi-
viður fólksins. Hún var þá ungling-
ur að aldri.
Kristjana sá til þess, að Elín, sem
var bráðgreind, komst í Verslunar-
skólann. I skólanum var meðal ann-
arra piltur að nafni Páll Ámason
frá Görðum — og Elín og hann
börðust um efstu sætin í bekknum.
Seinna urðu þau bæði starfandi við
Haraldarbúð, svo og Halldóra, syst-
ir Elínar, og Jón, bróðir þeirra.
Haraldur Ámason kaupmaður, rak
þetta fyrirtæki um margra ára skeið
og valdi til sín úrvals starfsfólk, sem
gerði það að verkum, að fyrirtæki
hans varð bæði vandað og virt og
þekkt að vörugæðum og vinsælt í
Reykjavík á sinni tíð. Þar vann Elín
við verslunarstörf, en Páll sem aðal-
bókari og síðar prókúruhafi og
meðeigandi. Áður en Páll kom þar
til starfa, sigldi hann til Lundúna
ásamt Kristjáni Gestssyni, og urðu
þeir síðan báðir starfsmenn hjá
Haraldi og aldavinir.
Elín og Páll felldu hugi saman
og giftu sig vorið 1933. Það var
mikið gæfuspor fyrir þau bæði.
Alla tíð voru þau samtaka og sám-
stillt og byggðu upp sérstaklega
traust og gott heimili, þar sem eldri
sem yngri ástvinir áttu öruggt at-
hvarf.
Eftir andlát séra Árna Björnsson-
ar, föður Páls, árið 1932, keypti
hann ásamt Líneyju, móður sinni,
húsið að Bárugötu 21 í Reykjavík.
Þangað fluttist Líney með yngstu
börnin sín á miðhæðina. Elín og
Páll byijuðu sinn búskap á efri
hæðinni, og á neðstu hæðina flutti
Kristjana, móðir Elínar, með Hall-
dóm, yngri systur hennar, og Jóni,
föðurbróður. Seinna var svo að
sjálfsögðu flutt á milli hæða eftir
því sem fjölskyldumynstrið breytt-
ist. En yfirumsjón yfir húsinu og
öllum íbúum þess hafði Elín og leit
til með eldri sem yngri eftir þörfum.
Og sínar hinstu stundir áttu bæði
Líney og Kristjana í umönnun Elín-
ar, og vil ég hér og nú á kveðju-
stundu þakka fyrir allt það, sem
hún og Páll gerðu fyrir móður mína
og fyrir okkur systkinin.
Elín var drottning í sínu ríki —
og hennar ríki var heimilið á Báru-
götu 21. Þar hélt hún öllum þráðum
í sínum höndum með snilld og prýði,
og ásamt manni sínum bjó hún þar
börnum, móður, tengdamóður,
systkinum og tengdasystkinum —
og seinna tengdabörnum og barna-
börnum — gott athvarf og skjól,
meðan á þurfti að halda, og vakti
alla tíð af mikilli árvekni yfir vel-
ferð sinna ástvina og fylgdist með
öllum hópnum. Hún var traustur
og óbifanlegur vinur og vemdari,
þegar erfiðleika bar að höndum.
Ég man, að eitt sinn, er eitthvað
bjátaði á, varð henni að orði: Guð
hefur alltaf séð um mig og mína,
og ég veit að hann mun ávallt gera
það.
Á langri ævi mætir öllum sitt-
hvað mótdrægt. Elín fór ekki var-
hluta af því. Mann sinn missti hún
árið 1970, og dóttur sína missti hún
fárra daga gamla. Var það henni
þung raun. En hún lét aldrei bug-
^ Avokadó
Undanfarin ár hefur
fengist hér ávöxtur
sem kallast avokadó.
Hann er dökkgrænn,
grænsvartur og jafnvel rauðleitur.
A ensku kallast hann Avokado
pear (avokadópera). Það er eðli-
legt að íslenska erlend heiti en
er oft erfítt verk. Avokadóávöxt-
urinn hefur hlotið heitið lárpera.
Skýring á þessu nafni mun vera
sú að urt þessi er af lárviðarætt
og perulaga, sem er þó ekki allt-
af. Er þessi nafngift ekki alveg
út í hött? Mér er minnisstætt þeg-
ar ég var krakki að hlegið var að
því að Helga Sigurðardóttir, hús-
mæðrakennari og matreiðslubók-
arhöfundur, þýddi orðin appelsína
sem glóaldin, sítróna sem gulald-
in, tómatur sem rauðaldin o.s.frv.
Engum dettur í hug að nota þessi
heiti. Orðið avokadó er ævafornt,
komið úr máli Azteka, en þar hét
það Ahuacatl, en varð Avokado í
munni Spánveija, sem fluttu
þennan ávöxt frá Nýja heiminum.
Þessi fornu heiti á að láta halda
sér, enda er orðið avokadó engu
meira framandi en tómatur, sem
líka er komið frá Aztekum.
Ávöxtur þessi er upprunninn í
Mið-Ameríku. Hann er mjög nær-
ingarríkur. í honum er A-vítamín,
nokkrar tegundir B-vítamíns, C-
vítamín, járn, kalk og fosfór, hann
er allt að 17% feitur, en mjög
auðmeltanlegur, enda er hann
mikilvæg fæða ungbarna í ísrael.
Á íslandi ættu foreldrar ungra
barna að gefa þeim avokadó, eink-
um þeim börnum sem láta illa við
kartöflum og grænmeti. Avokadó
mýkir fæðuna og hún rennur ljúf-
lega niður.
Avokadó er ekki góður nema
hann sé hæfilega þroskaður. Oft
liggur hann of lengi í búðum hér
og er orðinn dökkur og ofþroskað-
ur. Hann á að vera örlítið linur
og ekki með stórum, dökkum
blettum, þó mega vera smá dök-
kleitir blettir á honum. Mér finnst
best að kaupa hann harðan og
láta hann þroskast á eldhsúborð-
inu hjá mér. Fylgjast þarf vel með
honum. Hann þarf að vera mjúk-
ur, nánast eins og smjör, til að
vera góður.
Avokadóávöxtur er mikið not-
aður sem forréttur, þá er ýmislegt
sett í holuna undan steininum, svo
sem rækjur eða annar skelfiskur.
En nú reynum við annað og ein-
faldara.
Avokadó m/salatsósu (vinaigr-
ette)
3 avokadóávextir
safi úr 1 ‘h meðalstórri sítrónu
(eða lhd\ vínediki)
1 'h dl matarolía
4 skvettur úr tabaskósósuflösku
'h tsk. oregano
'/» tsk. salt
nýmalaður pipar
1. Blandið saman sítrónusafa (vín-
ast, hún vissi að bak við dauðans
dyr opnast nýtt líf og ný lífssvið,
og hún átti mikla lífsgleði og mat
öll þau gæði, sem lífið færði henni.
Hún eignaðist elskulegan mann og
mikilhæfar dætur og tengdasyni og
efnileg barnaböm. Hún bjó alla tíð
í húsinu sínu á Bárugötunni, og þar
var vel að henni hlúð, er elli og
lasleiki sóttu að. Dætur hennar, sem
upp komust, eru Kristjanatónlistar-
kennari, sem gift er Hannesi Flosa-
syni tónlistarmanni og útskurðar-
meistara. Þeirra börn eru Páll,
Haukur Flosi, Elín og Ingibjörg.
Yngri dóttirin er Líney Arndís,
bankastarfsmaður. Hennar maður
var Einar Vigfússon, sellóleikari,
sem látinn er fyrir nokkrum árum.
Eftir andlát hans fluttist Líney aft-
ur heim á Bárugötuna og á þar sitt
heimili og annaðist móður sína af
mikilli prýði, eftir að hún þurfti
umönnunar með. Þar vann og vel
að verki tryggðatröllið Sólveig
Benediktsdóttir, sem réðist til Páls
og Elínar sem starfsstúlka ung að
árum — en fór þaðan aldrei aftur.
Hennar framlag á heimilinu var ve!
metið, enda á margan hátt ómetan-
legt.
Páll og Elín voru óvanalega gjöf-
ular og rausnarlegar manneskjur,
sem styrktu og hjálpuðu yngri
systkinum og skyldmennum eftir
fremsta megni og það af slíkri
rausn, að ég hygg að óvenjulegt sé.
„Margt er það og margt er það,
sem minningarnar vekur, og þær
eru það eina, sem enginn frá þér
tekur,“ yrkir Davíð frá Fagraskógi.
Og víst er um það, að góðar minn-
ingar eru mikið dýrmæti, sem ekki
fölna, þó árin líði, þær eru auðlegð,
sem ekki rýrna í tímans rás. Að
eiga í hugskoti sínu fagra mynd
liðinna stunda í nálægð góðra vina
og ástvina er eitthvað, sem mölur
og ryð ná ekki að granda.
Elin og Páll skilja eftir sig slík
verðmæti. Kallið kom til Elínar að
kvöldi dags hinn 18. júlí sl. Páll var
fæddur hinn 19. júlí. Hann fékk
Elínu sína heim til sín í „afmælisg-
jöf‘, betri gjöf gat honum ekki
hlotnast. — Já, Elínu hefur áreiðan-
lega verið vel fagnað bæði af honum
og öðrum ástvinum, sem á undan
voru farnir. Og enginn vandi hefur
þeim verið á höndum, sem gera upp
reikningana að lokum, því þar hefur
átt við að segja: „Gott, þú góði og
trúi þjónn. Gakk inn til fagnaðar
herra þíns.“
Sigurlaug Árnadóttir
frá Görðum.
Islandskynning í
Norræna húsinu
OPIÐ hus fyrir norræna ferðamenn verður í Norræna húsinu annað
kvöld, fimmtudagskvöld, kl. 20.30.
ari, kynnir þá ísland í myndum,
kenna gestum einfaldan vikivaka.
Kynningin fer fram á sænsku,
en Unnur hefur búið í Svíþjóð í
þrjátíu ár. Hún hefur haldið fyrir-
lestra um ísland í Svíþjóð og Finn-
landi undanfarin fimmtán ár og
skrifað greinar um ísland í sænsk
blöð.
Að fyrirlestrinum og kaffihléi
loknu verður sýnd kvikmynd Os-
valds Knudsens, Eldur í Heimaey.
Unnur Guðjónsdóttir, balletmeist-
dansi og söng og mun hún m.a.
Myndin er með norsku tali og tekur
sýning hennar um hálfa klukku-
stund.
Fimmtudaginn 27. ágúst verður
síðasta Opna húsið í Norræna hús-
inu ájþessu sumri og þá flytur Krist-
ín Ástgeirsdóttir sagnfræðingur
fyrir lestur á sænsku og nefnir
hann „Kvinnans starka stállning
pá Island-myt eller verklighet“.
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
ediki), matarolíu, oregano, ta-
baskósósu, salti og pipar. Setjið í
hristiglas og hristið saman.
2. Kljúfið ávextina langsum, kipp-
ið steinini’m úr. Setjið hálft
avokadó í litla skál, hellið sósunni
í holuna undan steininum. Smyijið
sósunni örlítið eftir skurðfletinum,
svo að ávöxturinn dökkni ekki.
3. Berið fram strax.
Meðlæti: Ristað brauð.
Guacaamole, krydduð avokadó-
sósa frá Mexíkó
Þessa sósu má nota sem ídýfu
með kexi, grænmeti eða kartöflu-
flögum einnig sem sósu með fiski
eða kjúklingi. Mexíkanar nota
hana með pönnukökunum sínum
„tortillas", en þeir fylla þá gjarnan
pönnukökurnar með einhvers kon-
ar kjötkássu og bera sósuna með.
í þessa sósu er notaður „eldpip-
ar“ (chili-ávöxtur), en hann er
nokkuð sterkur fyrir smekk
flestra íslendinga. Ferski eldpip-
arinn er mun sterkari en sá niður-
soðni, ættu því þeir sem forðast
vilja „eldinn“ að nota hann. En
þá kemur uppskriftin, sem nefnist
bara eldsósa.
Eldsósa
1 eldpipar (chili-pipar), niðursoð-
inn eða ferskur
2 meðalstórir avokadóávextir
1 tsk. sítrónusafi
1 meðalstór, vel þroskaður tómat-
ur
'A lítill salatlaukur (mildur, hvítur
laukur)
salt milli fingurgómanna
nýmalaður pipar
‘/s tsk. sykur
smágrein fersk steinselja
1. Kljúfið eldpiparinn, takið úr
honum hver einasta fræ, fjarlægið
ljósu æðarnar inni í honum. Þerr-
ið vel, saxið síðan mjög smátt.
2. Kljúfið avokadóávextina langs-
um að steininum, fjarlægið hann,
en skafíð aldinkjötið úr með skeið.
Meijið síðan með gaffli, blandið
sítrónusafanum jafnt saman við.
3. Hellið sjóðandi vatni á tómat-
inn, látið hann standa í vatninu í
xh mínútu, fjarlægið þá hýðið,
meijið gegnum sigti þannig að
steinarnir sitji eftir. Setjið saman
við avokadómaukið.
4. Afhýðið laukinn og saxið mjög
fínt. Klippið steinseljuna smátt.
Blandið saman við ásamt salti,
pipar og sykri. Helli í skál og
berið fram.
Athugið: Avokadóávöxtur
dökknar í sárið, þegar súrefni
leikur um hann. Breiðið yfir sós-
una ef þið ætlið að geyma hana.
Þetta má setja í kvörn (mixer).