Morgunblaðið - 04.12.1992, Page 14

U 14
Misvindi tii sjós og lands
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Atli Magnússon: í KRÖPPUM
SJO. Helgi Hallvarðsson skip-
herra segir frá sægörpum og
svaðilförum. 244. bls. Örn og
Örlygur hf. 1992.
Bók þessi er hvorki hvorki gull
né gijót. Kannski eitthvað þar á
milli. Sögumaður var á varðskipum
í þorskastríðunum, síðast skip-
herra. Þau stríð unnust öll. Og
skipherrarnir urðu stórstjömur um
hríð. Nafn Helga, sem og annarra
slíkra, varð á hvers manns vörum.
Ef til vill hafa engir menn nálgast
það meir, hvorki fyrr né síðar, að
teljast þjóðhetjur meðal íslendinga.
Ef frásagnir Helga hefðu verið
skráðar og gefnar út strax að stríð-
um þessum loknum hefði margur
verið sólginn í að lesa, þótt ekki
væri nema nafnbótarinnar vegna.
Nú er sá hasarinn langt að baki
og upp vaxin kynslóð sem veit lítið
sem ekkert um atburði þessa, nema
í hæsta lagi af bóklestri. Þegar
tilfínningahitinn kulnaði urðu þess-
ir viðburðir að sögu. Reynsla Helga
og starfsbræðra hans er þó jafn-
merkileg hvort sem fleiri eða færri
geyma hana í minni. Hetjuskapur
þeirra í þorskastríðunum var óum-
deilanlegur þótt allir lifðu þeir
stríðið af.
En nú er tíminn löngu búinn að
lægja öldurnar og Helgi kominn í
land. Skipherrann, sem forðum
háði taugastríð við orlogsflota
hennar hátignar, getur nú litið
yfir farinn veg, rólega og yfirveg-
að.
En Helgi talar ekki af sér. Hann
reynist vera dulur um tilfinninga-
mál og hleypir lesandanum ekki
of nærri sér. Hann kann þá list
að tala mikið en segja lítið. All-
margar síður fara í að greina frá
smáatvikum ýmsum sem hljóta að
teljast hafa verið af léttvægari
sortinni á líðandi stund, hvað þá
síðar, og tæpast frásagnarverð.
Eða hveiju gegnir að skýra frá því
eftir áratugi, svo dæmi séu tekin,
að einn hafi hellt maltöli út á graut-
inn sinn og annar gripið utan um
rottu í staðinn fyrir sprengiefn-
istúbu? Raunverulegt efni bókar-
innar er þannig sundurleitara en
búast mætti við þegar hugsað er
til viðburðaríkrar lífsreynslu sögu-
manns og þeirra hörðu sviptinga
sem hann er til frásagnar um.
Mynd, sem prýðir kápuna í bak
og fyrir, sýnir kempuna í fullum
skrúða. Lesandinn veit að ein-
kennisbúningurinn táknar ábyrgð
og festu, jafnt í orði og verki.
Eigi að síður væntir hann þess
að sér gefist kostur á að kynnast
nánar manninum á bak við grí-
muna, að nú komi eitthvað fram
sem ekki þótti henta að greina frá
í hita baráttunnar. En Helgi temur
sér þá aðferð hygginna að
skemmta með höfðinglegri gam-
ansemi og beina þannig athyglinni
frá eigin persónu. Lesandinn, sem
bíður spenntur eftir því að sögu-
hetjan opni hug sinn, lokar bók-
inni án þess að vera miklu nær.
Og hvað verður þá fyrir nema líta
aftur yfir titilsíðuna. Og sjá, þar
eru reyndar ekki gefin nein fyrir-
heit um trúnaðarmál og sjálfslýs-
ingu, aðeins um frásögur af »sæ-
görpum og svaöiiföruir:", púntum
og basta.
Að mínum dómi er sá hlutinn
lakastur þar sem sögumaðúr segir
frá uppvaxtarárum sínum í
Reykjavík. Bestir eru hins vegar
kaflarnir þar sem lýst er annað
tveggja skipum og útbúnaði þeirra
ellegar sagt frá ópersónulegum
athöfnum, svo sem björgunaraf-
rekum, að ógleymdri viðureign við
landhelgisbrjóta fyrr og síðar.
Bæði skipum sínum og vinnu-
brögðum til sjós lýsir Helgi með
ágætum, nákvæmlega og fag-
mannlega. Og stríðssaga hans er
greinargóð og skipuleg. Sumir
þorskastríðskaflarnir eru beinlínis
spennandi. Athyglisvert er líka
það sem Helgi segir um pólitíkina.
Hann hefur snemma numið hljóð
undiröldunnar á stórasjónum
þeim. Sömuleiðis reynt að einnig
þar getur slegið hastarlega í bak-
Helgi Hallvarðsson
seglið. Mannlýsingar hans eru á
hinn bóginn yfirborðslegar.
. Auðvitað er fræðilegi þátturinn
nokkurs virði. Þó til séu ótal skýrsl-
ur, greinargerðir og frásagnir af
deilúnum við Breta verður naum-
ast skrifað svo um þau mál hér
eftir að frásagnir skipherrans,
Helga Hallvarðssonar, verði ekki
hafðar við höndina. Því fremur sem
Helgi kynnir sig sem gætinn mann
og orðvaran ætti að mega treysta
því.sem hann segir um þau efni.
Að greina í sundur frásögn
sögumanns og vinnubrögð skráse-
tjara er hægara sagt en gert. Skrá-
setjari er blaðamaður og því enginn
viðvaningur í ritlistinni. Að skrifa
blaðaviðtal er þó allt annað en að
setja saman bók, raunar tvennt
óiíkt. Hið SÍ-ðar talda krefst góðra
skipulagshæfileika, meðal annars.
Örugglega má ætla að textinn
hefði þolað bæði niðurskurð og
útstrikanir. Upphafsorð bókarinn-
ar eru t.d. allt of þunglamaleg:
»Þegar ég lít út um gluggann á
skrifstofu yfirmanns gæslufram-
kvæmda Landhelgisgæslunnar við
Seljaveginn...«
Sem betur fer slípast textinn
þegar á frásögnina líður líkt og
sögumaður og skrásetjari nái betur
saman því nær sem dregur að
endapúntinum — ef til vill vegna
þess að spennan fer þá líka vax-
andi! Lokaorðin eru þannig mun
þekkilegri en upphafið: »Stundum
hljóta stormar að geisa og sjóar
að rísa, og þannig á það að vera
því það veitir kröftunum nauðsyn-
legt viðnám. En á eftir hlýtur að
lægja og menn fagna logninu.«
Nýjar bækur
Reisubók
Jóns Indiafara
ÚT ER komin Reisubók Jóns Ólafssonar Indíafara. Völundur
Óskarsson annaðist útgáfuna sem er með nútíma stafsetningu.
í kynningu útgefanda segir
m.a.: „Reisubókin er einstæð frá-
sögn af ungum 17, aldar manni
sem þráir ævintýri og heldur á
áður óþekktar slóðir m.a. sem
fallbyssuskytta á Indíafari Dana-
konungs. Hann snýr aftur öryrki
en með dýrlega veislu í faratesk-
inu sem hann greinir löndum sín-
um frá af ótúlegri frásagnargleði
og íþrótt.“
„Þyí má halda fram að rit Jóns
marki tímamót í menningarsögu
íslendinga. Ekki er nóg með að
hann sigli á ókunnar og áður
óþekktar slóðir heldur segir hann
frá þessum upplifunum sínum á
bók og leggur um leið grunn að
nýrri ferðabókmenntum. Hann,
almúgamaðurinn, tekur fram fyrir
hendumar á prestunum og gerist
upp á sitt einsdæmi fréttaritari á
erlendri grundu, á söguslóðum
viðburðanna sjálfra. Hér var borin
fram ný reynsla. Heimurinn
skrapp saman en víkkaði að sama
skapi um leið,“ segir Völundur
Óskarsson í inngangi sínum.“
Útgefandi er Mál og menn-
ing. Bókin er 416 bls., prentuð
í G.Ben prenstofu hf. Verð
6.500 krónur.
9wttMmjwirjóC
Rás 2 býður hlustendum íléttan spurningaleik fyrirjólin.
Reglurnar eru einfaldar. í þessari auglýsingu eru níu léttar
spurningar sem þú, hlustandi góður, svararýmistjátandi
eða neitandi meðþvíað krossa í viðeigandi reiti.
Skrifaðu nafn, heimilisfang og sima á svarseðilinn
(athugaðu að fylla íalla dálka) svo að við getum náð iþig
efþú dettur ilukkupottinn. Svarseðillinn þarfað
berastokkurísiðastalagi 12. desember.
Niu nóttum fyrir jól - Svarseðill
1. Orðiö víðóma er þýðing ó oröinu „mono".
2. Meinhorniö er á dagskrá Rásar 2 ó miövikudögum
3. Sykurmolarnir spiluðu fyrir 700.000 manns ó einu
tónleikaferöalagi.
4. Jóhanna Sigurðardóttir er félagsmólaróðherra
SKATABUÐIN
HAGKAUP
Tmktu þátt / spurnlngaMk Hé*mr 2. Rá% S. Útvmrpfð scm þjóðin á - og hlustmr á...
Lallí ljósastaur
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur: Þorgrímur Þráinsson
Teikningar: Stefán Kjartansson
Lestur handrita og prófarka:
Guðlaug Konráðsdóttir
Prentvinnsla: G.Ben. prentstofa
hf.
Útgefandi: Fróði hf.
Hér er eín sagan enn, þar sem
Þorgrímur fer á kostum sagnaþul-
ar. Hraðinn, fyndnin og lipurðin
söm og áður, samt agaðri, þrosk-
aðri stíll.
Sögusviðið er Sigluvík, þorp úti
á landi. Þar á Gróa gamla á Leiti
auðvelt uppdráttar, er ekki í nein-
um vandræðum með að breyta
gamalli, lasburða konu í galdra-
nom. Þar er og nálægð við náttúru
meiri en í skarkala borga, fólk
meðvitaðra um sagnaarfleifð þjóð-
ar, ber virðingu fyrir henni. Því
neitar það ekki tilvist. álfa, gerir
sér grein fyrir að það er ekki með
sköpunina í vasa, heldur er sjálft
hluti af henni. Samt er heimahlað-
ið ekki afgirt, skjár tækninnar
kynnir þar átrúnaðargoð heimsins.
A þessum leikvelli vaxa sögu-
persónur okkar 5 úr grasi. Allt
heilbrigðir, elskulegir krakkar, en
uppátektarsamir. Moni á draum
um að verða fræg körfuboltahetja.
Vantar æði margt til, krúnurakar
sig svo eitthvað líkist þó slíkum
goðum. Gárungi mikill. Það er
Davíð líka og til í tuskið. Lalli fyrir-
myndar snáði, en gjörsneiddur
spilafíkn. Fanney fínleg hnáta, sem
sér fleiri en eina hlið á málum.
Loks er svo hún hláturmilda Hulda.
Krakkarnir leggja til atlögu við
Göldru (Þjóðhildi), læra af þeim
skiptum að varlega skal trúa slúðri.
Lalli verður fyrir undarlegri
reynslu við álfastein, svo undar-
legri, að Sigluvík verður lands-
fræg. En hvort er eftirsóknarverð-
ara frægð eða eðlilegt líf? Orrusta
milli þessa tvenns hefst í hugum
barnanna, ja, fullorðinna líka, sem
sjá ábatavon í þjáningu aumingja
Lalla.
Höfundur segir þessa sögu á svo
fyndinn hátt, að fáir munu leggja
bókina frá sér, fyrr en saga er
úti. Mér finnst stíllinn frábær, ég
er nærri hættur að rekast á orðs-
krípi. Þó mun ég aldrei sætta mig
við „fullt af peningum“ (23); nú
eða „vaxtarhormónarnir í Lalla
hefðu líklega flippað“ (48). Svo
snjall höfundur, sem Þorgrímur er,
þarf ekki á slíkum orðum að halda.
Myndir Stefáns eru bráðskemmti-
legar. Vekja hlátur. Bókarprýði.
Próförk vel lesin. Þó hefir „fyrir“
kallað á vitlaust fall á síður 80;
og nafnháttarmerki dottið út á ein-
um stað (101). Prentun og frá-
gangur allur til fyrirmyndar. Bók
sem á eftir að gleðja marga, til
þess hefur hún allt.
Nýjar
bækur
■ Tíu litlir negrastrákar
eftir Agöthu Christie er
komin út í endurskoðaðri
þýðingu Jóns Daníelssonar.
Söguefnið
er þannig
lýst: „Tíu
manneskjur
eru ginntar út
í eyju og hald-
ið þar í ein-
angrun. Það
kemur á dag-
inn að allt
þetta fólk hefur eitthvað á
samviskunni og skömmu eftir
komuna til eyjarinnar berst
þeim tilkynning um að þau
hafi verið dæmd til dauða.
Skömmu síðar fara gestirnir á
eyjunni að tína tölunni. En
hver er morðinginn? Er hann
í felum á eynni eða dylst hann
í hópi gestanna?"
Útgefandi er Skjaldborg
hf. Verð 1.990 krónur.
■ Dögun nefnist fjórða
bindi Martins Andersens
Nexös um Pella sigursæla í
þýðingu
Gissurar O,
Erlingssonar
I kynningu
útgefanda
segir m.a,:
„Pelli losnar
úr fanglelsinu
og hér er lýst
þeim hartnær
óyfirstíganlegu hindrunum
sem verða á vegi þess sem
dæmdur hefur verið frá eign-
um og æru. En Pelli rís upp
tvíefldur og hefur nýja sókn.
Fangavistin hefur mildað hug-
arfar hans og gefið honum tóm
til að íhuga líf sitt og baráttu.
Pelli þarf að klífa þrítugan
hamarinn til að komast að
nýju í samfélag „heiðarlegs
fólks“. En ekkert aftrar honum
og hann fylkir liði til nýrrar
sóknar.“
Úgefandi er Skjaldborg
hf. og með þessu bindi hefur
Skjaldborg lokið útgáfu
þessa verks á íslensku. Verð
2.890 krónur og nú fæst
heildarútgáfan í öskju á
7.990 krónur.
M Töfralampinn heitir bók
eftir Ingmar Bergman í þýð-
ingu Jóns Þ. Þórs.
í kynningu
útgefanda
segir m.a.:
„Bók þessi er
ekki sjálfsævi-
saga í venju-
legum skiln-
ingi heldur
eins og ferð
um víðáttur
átakamikils sálarlífs. Sagan er
mótuð líkt og kvikmyndahand-
rit með sífelldum leiftursýnum
aftur í sálræn fylgsni bernsk-
unnar og áhrif þeirra á fullorð-
insárin. Ingmar lýsir öllu af
fullkominni hreinskilni, líka því
allra leyndasta og viðkvæmasta
í fjölskyldulífi og innstu kennd-
um.“
Útgefandi er Fjölvi. Bókin
er 269 bls. prentuð hjá Prent-
stofu G.Ben. Verð 2480 krón-
ur.
■ Ævintýri H.C. Andersen
í þýðingu Steingríms Thor-
steinssonar og Gissurs Ó.
Erlingsonar er komin út í nýrri
útgáfu. Ljósmyndir skreyta
þessa útgáfu og hlaut Lisbeth
Zwerger H.C. Andersen verð-
launin fyrir bókaskreytingar.
Útgefandi er Slg'aldborg
hf. Verð 1690 krónur.
Ingmar Berg-
man
Martin Ander-
sen Nexö
Agatha
Christie