Morgunblaðið - 20.05.1993, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. MAÍ 1993

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
EB andar léttar
Urslitin í þjóðaratkvæða-
greiðslunni um Maast.richt-
samkomulagið í Danmörku eru
léttir fyrir Evrópubandalagsríkin.
Ógöngur Maastricht, sem hófust
með neiyrði Dana fyrir tæpu ári,
ollu lengi vel mikilli óvissu um
þróun mála innan bandalagsins
og í hálft ár var óvíst um afdrif
áforma um nánara samstarf að-
ildarríkjanna. Fyrri þjóðarat-
kvæðagreiðslan í Danmörku kom
af stað bylgju óánægju með
Maastricht í aðildarríkjum Evr-
ópubandalagsins, sem enn sér
ekki fyrir endann á. Er upp var
staðið virtust stjómmálamennirn-
ir, sem gerðu samninginn, hafa
gengið lengra en almenningur
sætti sig við. Órói á gjaldeyris-
mörkuðum sigldi í kjölfarið og
tvísýnt var hvort Gengissamstarf
Evrópu (ERM) stæði sviptivind-
ana af sér. Hin pólitíska óvissa
hefur allt fram á þennan dag
torveldað bandalaginu að takast
á við verkefni sín.
Með Edinborgar-samkomulag-
inu, um undanþágur Dana frá
markmiðum Maastricht um varn-
arsamstarf, sameiginlegt lög-
reglulið og sameiginlega mynt,
sýndu pólitískir leiðtogar EB
ákveðinn sveigjanleika, en frá því
á Edinborgarfundinum í des-
ember hafa menn beðið með önd-
ina í hálsinum eftir því hvernig
danskur almenningur greiddi at-
kvæði um sérákvæðin. Danskt
„nei“ hefði valdið pólitískri og
efnahagslegri ringulreið í Evr-
ópubandalagsríkjunum. Þau
hefðu orðið að setjast niður og
byija aftur frá grunni á skipulagi
framtíðarsamstarfs síns. Sömu-
leiðis mátti búast við að höfnun
Dana á Maastricht hefði haft
veruleg áhrif á fjármagnsmark-
aði og gengismál.
Nú, þegar 57% danskra kjós-
enda hafa sagt já við Maastricht,
er fargi létt af ýmsum stjórn-
málamönnum í Evrópubandalag-
inu. John Major, forsætisráðherra
Bretlands, ætti til dæmis að vera
létt, en niðurstaðan í Danmörku
mun líklega ýta undir að brezka
þingið afgreiði Maastricht-samn-
inginn fljótlega"7)g stefnir brezka
stjómin að því að fá hann af-
greiddan fyrir ágústlok. Þýzki
stjómlagadómstóllinn á einnig
eftir að skera úr um lögmæti
staðfestingar samningsins. Þótt
ekki sé fullvíst að samningurinn
komist í höfn, hefur niðurstaðan
í Danmörku að minnsta kosti
aukið líkurnar á því að Maas-
tricht verði að vemleika.
Fyrir Dani sjálfa þýðir niður-
staðan að þeir sleppa við þá erfið-
leika sem hefðu fylgt því að
standa hugsanlega einir utan
Maastricht-sáttmálans. Ekki er
hægt að segja með vissu hvemig
hefði farið, hefðu Danir hafnað
samningnum að nýju, en yfirlýs-
ingar ýmissa leiðtoga annarra
EB-ríkja benda til þess að Dan-
mörk hefði einangrazt og í versta
falli neyðzt til að segja sig úr
bandalaginu.
Leiðtogar EFTA-ríkjanna, sem
sótt hafa um aðild að Evrópu-
bandalaginu, hafa fagnað niður-
stöðunni í Danmörku. Þau eiga
mikið í húfi að Maastricht verði
samþykkt, vegna þess að falli
samningurinn er næsta víst að
ný aðildarríki verði ekki tekin inn
í bandalagið á næstu árum. Sum-
ir spá því að t.d. Norðurlöndin
þijú, sem sækja um aðild, muni
nú í aðildarviðræðum knýja á um
svipaðar undanþágur og Danir
hafa fengið, en aðrir benda á að
Evrópubandalagið, sem þessi
lönd sóttu um aðild að, sé Evrópu-
bandalag Maastricht-samnings-
ins — Evrópusambandið eins og
sumir vilja kalla það — og að
undanþágur standi þeim einfald-
lega ekki til boða.
Staðfesti Bretar og Þjóðveijar
Maastricht-samninginn í sumar
mun hann að öllum líkindum geta
tekið gildi fyrir áramót. Gildis-
taka hans mun auðvelda ýmsa
ákvarðanatöku í Evrópubanda-
laginu og sennilega auðvelda því
að taka á vandamálum á borð
við atvinnuleysisvandann og
átökin í Júgóslavíu. Hins vegar
er ekki þar með sagt að veröldin
brosi við leiðtogum Evrópu-
bandalagsins þótt Maastricht
verði í höfn. Þeir eiga enn eftir
að ná trausti kjósenda sinna á ný
í Evrópumálunum. Sú óánægju-
bylgja, sem fyrri þjóðaratkvæða-
greiðslan um Maastricht-sam-
komulagið í Danmörku kom af
stað, sýndi ótta almennings við
að tapa þjóðareinkennum sínum
í hinni hröðu samrunaþróun EB-
ríkjanna. Almenningur kvartar
einnig yfir að verið sé að byggja
upp valdamikið skriffinnskubákn
í Brussel og að skilja ekki hinar
flóknu reglur bandalagsins.
Leiðtogar EB reyndu að bregð-
ast við þessum vanda á Edinborg-
arfundinum með því að sam-
þykkja að gera ákvarðanatöku í
bandalaginu „gegnsærri", ein-
falda og skýra lög og reglur
bandalagsins og afnema ýmsar
tilskipanir ráðherraráðsins, sem
þóttu óþarfar. Jafnframt sam-
þykktu þeir að festa í sessi „dreif-
ræðisregluna“, um að Evrópu-
bandalagið skuli aðeins koma til
skjalanna þegar bandalagið sem
heild er líklegt til að ná betri
árangri en aðildarríkin hvert um
sig.
Framtíð Evrópubandalagsins
mun meðal annars ráðast af því
hvort leiðtogum þess tekst að
standa við þessi loforð og vinna
traust almennings á ný, eða hvort
fyrir hinum upprunalegu hug-
sjónum að baki stofnun banda-
lagsins, um eflingu friðar, sam-
vinnu og velmegunar í Evrópu,
eigi að liggja að drukkna í feni
skriffínnsku og stjórnmálalegrar
togstreitu, sem enginn skilur
nema stjórnmálamennirnir sjálf-
ir.
Gro Harlem Brundtland forsætisráðherra Noregs segir
GRO HARLEM Brundtland, forsætisráðherra Noregs, segir
Norðmenn hafa sýnt mikla þolinmæði í hvalveiðimálinu.
Þeir geti ekki látið það líðast lengur að vísindalegar niður-
stöður séu sniðgengnar. Þar með væri öll baráttan fyrir
sjálfbærri þróun og skynsamlegri nýtingu náttúruauðlinda
farin í súginn. Hún telur ekki að hvalveiðar muni hafa
neikvæð áhrif á aðildarviðræður Norðmanna við Evrópu-
bandalagið og segist ekki óttast mjög hótanir um efnahags-
legar refsiaðgerðir. Slíkar aðgerðir væru skýrt brot á regl-
um almenna samkomulagsins um tolla og viðskipti (GATT).
Þrátt fyrír hótanir bandarískra
stjórnvalda um að settar verði við-
skiptaþvinganir á þau ríki sem hefja
hvalveiðar og yfirlýsingar ýmissa
evrópska fyrírtækja, ekki síst á sviði
sjávarafurða, um að þau muni snið-
ganga hvalveiðiþjóðir í viðskiptum,
hefur norska ríkisstjórnin ákveðið
að hefja hvalveiðar í atvinnuskyni á
ný. Hvernig metur forsætisráðherra
Noregs þá efnahagslegu áhættu sem
fylgir því að hefja hvalveiðar? Er
þetta áhætta sem er þess virði að
taka?
Við höfum sýnt mikla þolinmæði
í þessu máli. Sú ákvörðun Alþjóða-
hvalveiðiráðsins frá árinu 1985 að
lýsa því yfír að hrefnustofninn væri
í útrýmingarhættu var tekin á röng-
um forsendum. Sú stofnstærð sem
lá til grundvallar þeirri ákvörðun var
röng og komið hefur í ljós að norsk-
ir vísindamenn höfðu rétt fyrir sér
þegar þeir héldu því fram að stofn-
inn væri helmingi stærri en ráðið
taldi. Vísindanefndin hefur nú ein-
róma fallist á það sjónarmið.
Málið snýst um að Norðmenn
geta ekki sætt sig við að önnur ríki
bijóti reglur ráðsins með því að
hunsa vísindalegar niðurstöður. Við
verðum að sýna fram á að stór ríki
geti ekki kúgað lítil ríki.
Það eru engar forsendur fyrir
þeim alþjóðlegu reglum, sem við
höfum sett, einmitt til að ná fram
sjálfbærri þróun, ef viðhafa á þessi
vinnubrögð. Þá mun reynast mjög
erfitt að nýta náttúruauðlindir á
skynsamlegan hátt. Þetta snýst því
um mikilvægt grundvallaratriði og
Norðmenn verða að líta þetta mál
alvarlegum augum. Við verðum að
gera öðrum ríkjum ljóst að þetta er
enginn leikur í okkar augum, þetta
er ekki sýndarmennska, okkur er
alvara. Við verðum, þegar við erum
komin með okkar á hreint sam-
kvæmt þjóðarrétti, að framfylgja á
hógværan hátt þeim staðreyndum
sem vísindanefndin hefur sýnt fram
á eftir að hafa margskoðað málið.
Það er enginn vafi til staðar leng-
ur. Það heldur því enginn fram að
nokkur vafi leiki á um niðurstöðurn-
ar. Þar með eru líka komnar for-
sendur fyrir því að aflétta banninu
á hrefnuveiðum.
En hvað með þá efnahagslegu
áhættu sem veríð er að taka?
Það myndi bijóta í bága við regl-
ur GATT ef eitthvert ríki ákvæði
viðskiptalegar þvinganir á hendur
Norðmönnum. Við reiknum með því
að ekkert ríki vilji bijóta þessar regl-
ur.
Nú hefur því verið haldið fram,
m.a. af hálfu Breta, að hvalveiðar
Norðmanna myndu hafa slæm áhríf
á umsókn þeirra um aðild að Evr-
ópubandalagin u.
Ég held að EB myndi sjálft lenda
í alvarlegum vandræðum ef banda-
lagið færi að búa til einhvern lista
yfir dýrategundir í útrýmingar-
hættu án þess að byggja það á vís-
indalegum forsendum. Nú er búið
að setja hvali á slíkan lista en hrefn-
an er ekki í útrýmingarhættu. Ef
þetta verður tekið upp í aðildarvið-
ræðum þá tel ég að okkar málstað-
ur sé byggður á mjög traustum
grunni. Það verður mjög erfitt að
sýna fram á að þarna sé um að
ræða tegund í útrýmingarhættu.
Hifernig metið þér stöðuna í aðild-
arviðræðum Norðmanna. Eru líkur
á að Norðmenn muni ná fram sínum
sérkröfum?
Norðmenn eru í mjög sérstakri
aðstöðu. Mun stærri hlutur okkar
þjóðartekna kemur beint frá nátt-
úruauðlindum en í flestum öðrum
Evrópuríkjum. Þetta á ekki bara við
um fisk og landbúnað heldur einnig
orkugjafana sem er að finna á land-
grunni okkar. Það er okkur nauð-
synlegt að ráða yfir þessum auðlind-
um sjálf og að byggðahagsmuna
verði gætt. Þetta kom skýrt fram í
aðildarumsókn okkar og við reikn-
FORSÆTISRAÐHERRA Noregs se
ekki lengur sætt sig við að önnur i
legar niðurstöður.
um með að það sé í þágu hagsmuna
Evrópu að einstök ríki ráði yfír nátt-
úruauðlindum.
Almenningsálitið í Noregi virðist
nú í auknum mæli vera að snúast
gegn EB-aðild. Ermögulegt að snúa
þessarí þróun við á nokkrum árum?
Og jafnvel þótt það tækist væri þá
Norðmönnum stætt á að gerast
aðilar ef mjög sterkur minnihluti
er andvígur aðild og jafnvel heilu
landshlutarnir?
Norska hagkerfið er ein heild og
allir landshlutar eru háðir hver öðr-
um. Ég tel því að við verðum að
leggja til grundvallar, að lokinni
þjóðaratkvæðagreiðslu, þá skoðun
sem meirihluti þjóðarinnar hefur.
Sú regla var viðhöfð árið 1972 og
hún verður einnig að ráða nú á tí-
unda áratugnum. En það verður
hins vegar engin þjóðaratkvæða-
greiðsla fyrr en samningsniður-
staða, sem norska stjórnin treystir
sér til að mæla með að þjóðin sam-
þykki, liggur fyrir. Þetta byggist
allt á því að við náum viðunandi
samningsniðurstöðu. Náist hún ekki
Norsku forsætisráðherrahjónin í opinberri heimsókn
Norðaustannæðingur
hafði áhrif á dagskrána
GRO HARLEM Brundtland, forsætisráðherra Noregs, og Arne
Olav Brundtland, eiginmaður hennar, komu í þriggja daga
opinbera heimsókn til Islands í gær. Flugvél forsætisráðherra-
hjónanna kom til Reykjavíkur um kaffileytið en haldið var til
Þingvalla síðdegis. Eftir að séra Hanna María Pétursdóttir,
þjóðgarðsvörður, hafði frætt gestina um þjóðgarðinn var ekið
um Almannagjá að Þingvallabænum. Þar héldu Davíð Oddsson,
forsætisráðherra, og Astríður Thorarensen, eiginkona hans,
hinum erlendu gestum kvöldverðarboð í gærkvöldi. í dag verð-
ur m.a. farið í Reykholt.
Vindur blés að norðaustan þegar
flugvél norsku forsætisráðherra-
hjónanna lenti á Reykjavíkurflug-
velli um kl. 15.30 í gærdag. Gro
Harlem Brundtland steig út úr
vélinni létt á brún, kastaði kveðju
á viðstatt fjölmiðlafólk og heilsaði
fulltrúum móttökunefndar. Hana
skipuðu Davíð Oddsson, forsætis-
ráðherra, Ástríður Thorarensen,
eiginkona hans, Ólafur Davíðsson,
ráðuneytisstjóri í forsætisráðuneyt-
inu, Helga Einarsdóttir, eiginkona
hans, Per Aasen, sendiherra Norð-
manna á Islandi, Liv Aasen, eigin-
kona hans, Einar Benediktsson,
sendiherra Islendinga í Noregi, Elsa
Pétursdóttir, eiginkona hans, Hörð-
ur H. Bjarnason, prótokollstjóri,
Guðmundur Benediktsson, fyrrum
ráðuneytisstjóri í forsætisráðuneyt-
inu, Böðvar Bragason, lögreglu-
stjóri, Þorgeir Pálsson, flugmála-
stjóri, og Sigríður Guðmundsdóttir
sendiráðsfulltrúi. Eftir móttökuns
var ekið með hina erlendu gesti s
Hótel Sögu.
Skálað í íslensku vatni
Davíð Oddson, forsætisráðherra