Morgunblaðið - 13.06.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. JÚNÍ 1993
11
annarra,
Sterkur orðrómur er meðal
bruggara um að löggæslumenn
hafi eftirlit með „lykilstöðum“ þar
sem aðfanga er aflað. Þess þekkj-
ast dæmi að menn leigi sendibíla í
nafni einhverra, sem oftast hafa
ekki hugmynd um tiltækið, og noti
þá til að afla hráefnis. Fyrirferðar-
mesta hráefnið er sykur. Sumir
bruggarar fara einfaldlega í stór-
markaðinn og fylla innkaupavagn-
inn af sykri. Einn orðaði það svo:
„Ég fer í Bónus og set 120 kíló í
körfuna, sykurinn er ódýrastur þar
og maður verður að vera hagsýnn.“
Aðrir aka á milli stórmarkaða og
kaupa minna magn í einu á hveijum
stað. Ekki þykir ónýtt að hafa sam-
bönd hjá aðilum sem nota mikið af
sykri, syo sem brauðgerðarhúsum,
og geta keypt sykurselýki af þeirra
birgðum. Bruggarar forðast heild-
verslanirnar, því þær krefja við-
skiptavininn um kennitölu og heiti
starfseminnar. Ger og bætiefni fást
bæði í stórmörkuðum og sérverslun-
um með bruggvörur. í sérverslunum
fást einnig kol sem notuð eru til
að sía óhreinindi og aukabragð úr
miðinum eftir eimingu.
Heildsala - smásala
Bruggaramir afhenda sölumönn-
um yfirleitt framleiðsluna á stórum
kútum. Söluaðilinn sér síðan um
að hella miðinum í „neytendaum-
búðir“. Fyrirtækið Sigurplast fram-
leiðir plastbrúsa, sem talsvert hafa
verið notaðir undir brugg. Sigurður
Bragi Guðmundsson framkvæmda-
stjóri fyrirtækisins sagðist hafa séð
nær allar gerðir íláta frá fyrirtæk-
inu á fréttamyndum þegar brugg-
verksmiðjur hafa verið gerðar upp-
tækar. Hann sagði þá Sigurplast-
menn sjaldnast vita hvert fram-
leiðsla fyrirtækisins fer eftir að hún
yfirgefur verksmiðjuna. Eftir. að
virðisaukaskattskerfið kom var far-
ið að kreíja viðskiptavini um kenni-
tölu þegar viðskipti fóru fram. „Við
höfum séð undir iljarnar á mönnum
þegar beðið er um kennitölu. Aðrir
skálda upp kennitölu eða gefa upp
kennitölu annars manns,“ sagði
Sigurður Bragi. Hann sagði að
verulega hefði dregið úr sölu plast-
brúsa fll einstaklinga gegn stað-
greiðslu eftir að nýja sölukerfið
kom. Taldi hann líklegast að brugg-
arar útveguðu sér umbúðir í gegn-
um milliliði. Auk brúsanna frá Sig-
urplasti er talsvert notað af plast-
flöskum, svipuðum og hafðar eru
undir áyaxtaþykkni og gosdrykki.
Þessar flöskur hafa fengist hjá fyr-
irtækjum í drykkjarvöruiðnaðinum.
í fyrra lagði lögregl-
an hald á 36 brugg-
stöðvar á höfuð-
borgarsvæðinu. í ár
hafa 8 bruggverk-
smiðjur verið tekn-
ar. Þrátt fyrir færri
verksmiðjur hefur
meira verið hellt nið-
ur af gambra það
sem af er árinu en
allt árið I fyrra.
Þar sagði einn sölumaður að ýmsir
keyptu flöskur, nefndi hann þar
grasalækna og svo léki grunur á
að eitthvað væri notað undir brugg.
Kunnugir eru sammála um að
mikil „vöruþróun“ hafi átt sér stað
hjá bruggurum. Bruggarar hafa
náð leikni við framleiðsluna og
býðst landi af ýmsum styrkleika,
allt upp í nær hreinan vínanda.
Algengast er að notuð séu lágþrýst
eimingartæki, knúin orku úr hita-
veituvatni, við landasuðuna. Ef
gætt hefur verið fýllsta hreinlætis
og rétt staðið að ílögninni fæst vel
markaðshæfur landi eftir fyrstu
eimingu. Sumir bruggarar blanda
bragðefnum í landann að ósk kaup-
anda, bruggari, sem blaðamaður
talaði við, bauð upp á landa með
vodka, gin eða rommbragði!
Flókin sölukerfi
Bruggheimurinn líkist æ meir
fíkniefnaheiminum hvað varðar
skipulagningu sölukerfa. í mörgum
tilvikum sér bruggarinn sjálfur um
sölu, í öðrum er reynt að aðskilja
framleiðslu og sölu sem mest. Milli
bruggara og 1. sölumanns verður
að ríkja gagnkvæmt trúnaðar-
traust. Blaðamanni var sagt að
margir bruggarar hafi gert sam-
komulag við sölumann eða sölu-
menn sína um að ef lögreglan góm-
aði þá síðarnefndu, gyldi bruggar-
inn fyrir þagmælsku þeirra með því
að greiða sekt sölumannanna.
„Þetta er spurning um hvort brugg-
arinn lendir sjálfur í 400 þúsund
króna sekt, eða borgar 40 þúsund
fyrir sölumanninn," sagði einn við-
mælandi.
Algengt er að viðskiptum sé kom-
ið á með hjálp símboða. Varkárir
sölumenn velja sér viðskiptavini,
„því það fá færri én vilja að kaupa“,
sagði sölumaður við blaðamann.
Ekki er tekið við nýjum kúnnum
nema mælt sé með þeim af traust-
um viðskiptavinum. Nýir viðskipta-
menn fá aðgangsnúmer að sölu-
kerfínu. Þegar þeir vilja kaupa
hringja þeir í símboðatæki sölu-
mannsins og slá inn símanúmer og
viðskiptanúmer. Sölumaðurinn
flettir upp hver viðskiptavinurinn
er, hringir í númerið og spyr eftir
honum með nafni. Ef viðskiptavin-
urinn er ekki til svars er einfaldlega
lagt á. Hringi ókunnur aðili og fal-
ist eftir landa er slíkum beiðnum
ekki ansað.
Það er upp og ofan hvort sölu-
maðurinn dreifir vörunni sjálfur eða
er með sendla á sínum snærum.
Sumir sölumenn hafa aðstoðar-
menn við dreifinguna á annatímum,
eins og um helgar. Eins var fullyrt
við blaðamann að dæmi væru um
að dreifíngaraðilar hefðu sendils-
störf, til dæmis fyrir skyndibita-
staði, að yfirvarpi fýrir raunveru-
lega iðju sína. Þá var og fullyrt að
bruggun og sala áfengis væri sam-
ofín rekstri að minnsta kosti
tveggja fýrirtækja í matvæla- og
veitingabransanum.
Væg viðurlög
í mörgum tilvikum er verið að
taka sömu menn aftur og aftur
fýrir bruggun. Líklega ræður
gróðavonin mestu, því þarna eru
fljótteknir peningar ef ekki kemst
upp um iðjuna. Viðurlög við brotum
gegn áfengislögum eru varðhald
eða fangelsi í allt að 6 ár. Við fyrstu
brot er beitt fjársektum og miðast
þær við hve mikið áfengi bruggar-
inn eða sölumaðurinn hefur haft
undir höndum. í sumum lögsagnar-
umdæmum er einnig tekið tillit til
hversu miklum gambra er hellt nið-
ur. Tæki og hráefni eru að sjálf-
sögðu gerð upptæk. Þegar menn
hafa ítrekað brotið af sér er beitt
fangelsisvist. Ómar Smári Ár-
mannsson aðstoðar yfirlögreglu-
þjónn segir að nokkrir bruggarar
séu „komnir á þröskuldinn" og á
þá við að þeir megi vænta fangelsis-
dóma ef þeir nást oftar við bruggun
eða sölu.
Hver er ástæðan?
Þegar leitað er ástæðna fyrir
auknu einkabruggi nefna menn
helst tvennt: Áfengisneyslu ungl-
inga og hátt áfengisverð. Landasala
til unglinga hefur markað sér
fastan farveg og nú er svo komið
að landi er sá vímugjafi sem ung-
lingar eiga auðveldast með að afla
sér. Sölumennirnir eru á líku reki
og neytendurnir og hafa komið sér
upp dreifingaleiðum gegnum kunn-
ingjahópa og tengsl við skólafélaga.
Hátt áfengisverð á sinn þátt í
að afla landanum markaðar. Eins
og komið hefur fram er landalítrinn
seldur á 1.500 krónur, til saman-
burðar má nefna að einn lítri af
brennivíni kostar 2.610 krónur og
Tindavodka 2.950 krónur. Höskuld-
ur Jónsson forstjóri ÁTVR víkur
að efnahagsástandi og áfengissölu
í nýjustu ársskýrslu fyrirtækisins.
Þar segir meðal annars: „Sú kenn-
ing er býsna lífseig að brennivín
verði aldrei svo dýrt, að það sé
ekki sinna peninga virði. Er þá lát-
ið að því liggja að úr margs konar
neyslu megi draga áður en bágur
efnahagur bitni á áfengiskaupum.
Jafnvel heyrist sú skoðun að áfeng-
isdrykkja aukist í slæmu árferði og
sé þá eins konar líkn við þraut.
“Síðan rekur forstjórinn sam-
drátt í áfengissölu árið 1992 miðað
við árið 1991 og kemst að þeirri
niðurstöðu að kenningin um
áfengisdrykkju og efnahagsástand
sé röng. Nam samdráttur í magni
hreins vínanda 6,92%, sala sterkra
vína var 8,57% minni en árið áður
og bjórsalan minnkaði um 7,23%.
Árið 1989 var metár í áfengis-
sölu ÁTVR. Þann 1. mars það ár
var leyfð sala áfengs öls og tók
heildaráfengissalan kipp við þau
tímamót. Sú aukning skrifast ein-
göngu á reikning bjórsins, því þetta
sama ár dróst sala sterkra drykkja
saman um tæp 20% og sala léttvína
um rúm 24% í lítrum talið. Síðan
hefur áfengissala minnkað ár frá
ári. Bjórsalan hefur dregist saman
um nær 8% á ári, léttvínssalan hef-
ur heldur minnkað nema árið 1991,
þegar hún jókst um 5,70%. Sala
sterkra drykkja minnkaði lítillega
eða stóð í stað frá 1990 þar til í
fyrra að hún minnkaði um 9,49%.
Höskuldur var spurður út í hug-
leiðingu sína í ársreikningnum. „Eg
er bara að gefa í skyn að hátt verð
breytir því magni sem neytandinn
kaupir," sagði Höskuldur. „Menn
héldu því fram, kannski meira í
gamni en alvöru, að ef ríkissjóð
vantaði peninga mætti bara og
ætti að hækka áfengið. Ég er að
halda því fram að þetta sé ekki
rétt. Þetta leiðir til þess að fólk
leitar að ódýrari lausnum. Það er
ekki alveg gefíð að menn drekki
minna, heldur reyna þeir að ná í
svipað magn fyrir minni pening.“
Höskuldur vildi ekki tjá sig um
hvort brugg hefði bein áhrif á sölu
áfengis hjá ÁTVR, en sagði fjölda
aðila hafa talað um það við sig að
mun einfaldara væri að ná í brugg
en smyglað áfengi. „Jafnvel hefur
maður heyrt að mannfagnaðir, svo
sem stórafmæli, væru vökvaðir með
heimabruggi í klæðningi bollu eða
öðru slíku. Við leggjum trúnað á
það að bruggiðja fari vaxandi.“
Höskuldur sagði að skattlagning
ÁTVR væri mjög mikil miðað við
ráðstöfunartekjur fólks. „Markmið
okkar eru mótsagnakennd, að ríkið
hámarki ágóða sinn og fólk drekki
eins lítið og hægt er. Þessi mark-
mið duga ekki neinum ef svona
hliðarstarfsemi er í gangi. Það má
ekki líta á þetta sem áróður fyrir
áfengi, því það er enginn bættari
með það að neyslan færist frá okk-
ar framleiðslu til heimabruggs,
nema þá bruggaramir og þeir sem
selja fyrir þá.“
Bn 1, sem þ úþa rft
v; irla að h [UgSÍ tum,
en er t sífellt a ð hu igsa um i
hve frábær ham i er.