Morgunblaðið - 13.04.1995, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Carré eftir
kalda stríðið
NÝ njósnasaga frá John le
Carré sætir ailtaf tíðind-
um. Hann hefur sent frá
sér enn eina söguna sem
hann kallar Leikinn okkar eða „Our
Game“ og gerist eins og síðustu
bækur hans í heimi án kalda stríðs-
ins. Það er ekki þar með sagt að
njósnarar hans eigi náðugri daga,
aðeins að í gamla daga voru línurn-
ar skýrari — ef þær voru þá ein-
hvem tímann skýrar. Smiley og
hans menn töldu sig þekkja óvininn
og fyrir lesendur var tvískiptingin
í austur og vestur auðskiljanleg.
Nú er „austrið" eins og við þekktum
það horfíð og nýtt komið í staðinn
en það hefur enn aðdráttarafl í sög-
um le Carré.
Leikurinn okkar segir frá hinum
fimmtuga Tim Cranmer, sem býr í
vellystingum í Somerset eftir ára-
tuga starf hjá bresku leyniþjón-
ustunni. Hann var látinn fara; þótti
ekki rétti maðurinn fyrir þá nýju
heimsmynd sem hefur skapast eftir
hrun kommúnismans. í grenndinni
býr gamall skólafélagi hans til
margra ára, Larry, sem einnig hefur
verið sendur í frí og útveguð kenna-
rastaða í Bath. Tim hafði ráðið
Larry til leyniþjónustunnar og „rek-
ið“ hann, eins og það er kallað, í
20 ár. Hann var gagnnjósnari sem
KGB-foringjar í London voru full-
vissir um að væri að vinna fyrir þá.
Tveir atburðir gerast sem fá Tim
til að leggjast enn í njósnarannsókn-
ir; konan hans, hin unga og fallega
Emma, fer að heiman um svipað
leyti og vinur hans lætur sig hverfa.
Tim er kallaður í yfirheyrslu á gamla
kontórinn. Svo virðist sem Larry
hafi stolið 37 milljónum punda frá
rússnesku stjóminni. Veistu eitt-
hvað um það, Tim?
Um John le Carré er óþarfí að
fjölyrða. Hann starfaði um stutt
skeið innan bresku leyniþjónustunn-
ar og hefur f þrjá áratugi verið með
vinsælustu spennusagnahöfundum
heimsins. Bækur hans tróna iðulega
á toppi metsölulista um heiminn eða
frá því Njósnarinn sem kom inn úr
kuldanum bylti njósnasagnagerð í
einu vetfangi, eins og gagnrýnandi
bandaríska vikuritsins „Time“
kemst að orði í lofsamlegum bóka-
dómi um nýju söguna. Síðan hefur
hann skrifað íjölda bóka og hafa
margar þeirra verið kvikmyndaðar
með misjöfnum árangri en líklega
þekkja flestir verk hans í gegnum
Njósnasöguhöfundurinn John le Carré, sem áður
nærðist á kalda stríðinu, hefur sent frá sér nýja
bók sem heitir Leikurinn okkar, segir Arnaldur
Indriðason, og gerist að hluta í nýju og breyttu
Rússlandi þangað sem höfundurinn hélt fyrir
tveimur árum að hitta m.a. gamla KGB-foringja.
LEIKURINN okkar; ný saga
le Carrés.
hina ógleymanlegu sjónvarpsþætti
um Smiley og hans fólk með Alec
Guinness í aðalhlutverki.
Leit Tims í nýju bókinni tengist
Kákasuslýðveldunum sem nú eru
orðin stríðssvæði en le Carré valdi
þau sem sögusvið eftir forvitnilegt
ferðalag er hann hélt í fyrir tveimur
árum til Rússlands, m.a. í söguleit.
Ferðasöguna rakti hann í nýlegu
hefti The New York Times Book
Review. Þegar tengiliður hans í
Moskvu spurði hvaða fólk hann vildi
hitta svaraði le Carré: Bófa. Mafíu-
foringja og undirmenn þeirra.
Gamla KGB menn. Nýríka fólkið.
Lögreglumenn. Við þurfum lífvörð,
bætti hann við, og tengiliðurinn
sagðist mundu útvega honum einn
slíkan.
Le Carré sagði dýrara að ferðast
í Moskvu en New York. Tvöfaldur
viskí á hótelbamum kostaði mánað-
arlaun læknis í borginni, nóttin kost-
aði 36.000 krónur og ef þú vildir
fara með eina af mellunum niðri í
anddyri upp á herbergi með þér
kostaði það 6.000 krónur aukalega.
Það stóð á tilkynningu við lyftuna.
Á Rauða torginu höfðu vestræn
tískuhús komið sér upp aðstöðu í
sögufrægri byggingu og röðin af
Mercedes og Rolls-Royce-bifreiðum
nýríkra Rússa stóð fyrir utan á
meðan milljóneraeiginkonurnar
versluðu og bílstjórarnir borguðu
reikningana. „Mér fór að líða meira
eins og kommúnista en sigurreifum
vesturlandabúa," skrifar le Carré.
Hann hitti bófa í einum af nætur-
klúbbunum sem glæpaklíkur sóttu
mikið. Grigori hét hann og var for-
ingi einnar voðalegustu glæpasveit-
ar Moskvuborgar. Orðrómur var
uppi um að hann dræpi mikið, eins
og le Carré orðaði það, þótt það
gerði hann varla neitt sérstakan
eins og ástandið er í landinu. Hann
minnti njósnasöguhöfundinn á Koj-
ak og talaði um að Rússland væri
stjómlaust. „Allir éru spilltir frá
toppnum og niður úr.“ Sjálfur hafði
hann ekki brotið nein lög því engin
lög væru í landinu og maður yrði
að hirða allt sem maður kæmist
yfir. Snáfaðu í burtu, sagði mafíós-
inn þegar le Carré spurði hann hve-
nær hann ætlaði að skila einhverju
af því aftur til samfélagsins og byrja
að byggja upp fyrir börnin í Iandinu
og barnabörnin.
Það, sem hafði kannski hvað
mestu áhrif á John le Carré í Rúss-
landi og þess gætir í nýju bókinni,
voru kynni hans af lögregluforingj-
anum Issa Kostoyev . Hann er mað-
urinn sem handtók og yfirheyrði
fjöldamorðingjann Andrei Chikatilo
þann 20. nóvember árið 1990, sem
seinna var tekinn af lífi fyrir 53
morð. Issa kemur frá múslimalýð-
veldinu Ingúsetiu við landamæri
Tsjetsjníu og fór fljótlega að ræða
við rithöfundinn um baráttu fólksins
í Ingush og áhyggjurnar sem hann
hafði af unga fólkinu sem vildi efna
TElk'NlMYNPASAMK'EPPNl AAEDAL PARNA
(fædd 1983 eða síðar)
í tilefni af 120 ára afxnæli sínu hefur Thorvaldsensfélagiö ákveöiö aö efna til
teikiiimyndasanikeppni um gerð myndar á jólamerki félagsins árið 1995.
Jólamerkin hafa komiö út síðan 1913 og hafa flestir af ástsælustu myndlistarmönnum
þjóöarinnar átt myndir á jólamerkjum félagsins.
Myndirnar skulu vera uxmar í stæröixmi A3 (29,7 x 42 sm). Þeim skal skilaö í verslun
Peimans, myndlistardeild, Hallarmúla 2, 105 Reykjavík fyrir 1. júní 1995, ásamt nafni,
heimilisfangi og símanúmeri.
Fyrstu verölaun veröa kr. 25.000 í Gullbók frá Búnaðarbankanum. Þá fá höfundar
5 bestu myndaima úttekt á myndlistarvörum frá Pennanum að fjárhæð kr. 5.000 hver.
Thorvaldsensfélagid
Austurstræti 4
CHHLUH @ búnaðarbankinn
-Traustur banki
ANNAR heimur; rithöfundurinn John le Carré.
til uppreisnar við Kákasuslanda-
mærin frá Dagestan í austri til
Abkasíu í vestri og reka Rússana
yfír Terek-ána. Þetta var eins og
fyrr sagði fyrir tveimur árum. Issa
lýsti fyrir honum hvernig það væri
að vera múslimi frá Ingushetia,
hvemig minnihlutahópar múslima
væru kúgaðir með sérstökum lögum
Rússa og hvemig hann þyrfti að
vera þrisvar sinnum betri lögreglu-
maður en Rússi í sama starfí til að
hljóta viðurkenningu hvað þá stöðu-
hækkun.
Le Carré hitti einnig að máli
hvorn í sínu lagi tvo fyrrverandi
yfírmenn KGB, Vadim Bakatin og
Oleg Kalugin hershöfðingja. Gor-
batsjev setti Bakatin í embætti árið
1991 en hann stóð aðeins við í
nokkra mánuði. „Mínar tillögur vom
ekki vinsælar," sagði hann rithöf-
undinum sem rifjar það upp að
Bakatin hefði látið bandaríska
sendiherranum í té teikningar af
hlerunarkerfi KGB í sendiherrabú-
staðnum í Moskvu. Bakatin sagðist
alltaf vera sósíalisti og sagði rithöf-
undinum að þrátt fyrir að ýmislegt
hefði farið úrskeiðis, rangir menn
hefðu fengið röng völd og flokkurinn
hafí tekið rangar ákvarðanir teldi
hann Sovétið hafa látið margt gott
af sér leiða. Hvert stefnir Rússland
í dag? spyr hann áhyggjufullur.
Hvar er hið mannúðlega bil á milli
kapítalísku og sósíalísku öfganna?
spurði hann sig.
Þegar le Carré skrifaði sögu sína
byggði hann yfírmann KGB í bók-
inni nokkuð á Baktatin og lét hann
hafa spurningar hans og efasemdir.
Aðstoðarmaður hans í bókinni er
miklu yngri maður frá Ingushetia,
sem varð að vinna þrisvar sinnum
ákafar en nokkur Rússi til að kom-
ast í KGB.
Hinn KGB-maðurinn, Kalugin,
sagðist vera hinn mesti aðdáandi
höfundarins. Hann var ekki þjakað-
ur af efasemdum heldur atvinnu-
maður sem komst til valda innan
leyniþjónustunnar árið 1974 og var
þá yngsti hershöfðingi hennar. Sex
árum seinna var hann rekinn. Hann
var einn af gæslumönnum Kims
Philbys og var góður vinur hans.
Nú starfar hann á viðskiptasviðinu
og hefur m.a. farið í fyrirlestra-
ferðalag um Bandaríkin. Hann
ræddi opinskátt við le Carré um
þátt sinn í morðinu á útlæga búlg-
arska rithöfundinum Georgi
Markov, sem starfaði fyrir BBC og
var myrtur á götu í Lundúnum árið
1978 þegar ókunnur maður stakk
hann með regnhlíf búinni eitur-
oddi.„„Ég var yfir öllum aðgerðum
af þessu tagi, sjáðu til,“ sagði hann
le Carré. „Ekkert var hægt að fram-
kvæma án þess það lenti fyrst inná
borði hjá mér. Skilurðu. Markov
hafði þegar verið dæmdur til dauða
í heimalandi sínu að honum fjarver-
andi en Búlgararnir voru hræðileg-
ir. Komu engu í verk. Við urðum
að gera allt fyrir þá; þjálfa mann-
inn, gera regnhlífína, blanda eitrið.
Sjáðu til, það eina sem við gerðum
var að framfylgja dauðadómnum.
Það var fullkomlega löglegt. Skil-
urðu.“
Le Carré ætlaði sér alltaf að ferð-
ast með Issa til Kákasuslýðveldanna
því hann hafði valið þau sem eitt
sögusvið bókarinnar; hann vildi
segja eitthvað biturt um kúgun þjóð-
arbrota og smáskærur sem stjórn-
málamenn þurfa ekki að skipta sér
af, eins og hann orðar það. En ferð-
in var aldrei farin. Hann fékk að
vita að austan að nærveru hans
væri ekki óskað I bili. Ekki vissi
hann hver eða hverjir óskuðu ekki
eftir nærveru hans í landinu en yfir-
völd sögðust ekki geta tryggt ör-
yggi hans.
Þegar hann skilaði fyrstu drögum
að Leiknum okkar til útgefandans
í september si. var hann spurður
að því hvort þessir staðir eins og
Grozny væru skáldskapur eða til í
alvörunni. í nóvember kom svarið.
„Þeir voru til en ekki miklu leng-
ur,“ skrifar hann. „Ég fann ekki til
sigurgleði, aðeins einskonar ógleði."
VINNUEFTIRLIT RIKISINS
Administration of occupational safety and health
Bíldshöföa 16 - Pósthólf 12220 - 132 Reykjavík
SPRENGINÁMSKEIÐ
Fyrirhugað er að halda námskeið um notkun
og meðferð sprengiefna dagana
24. til 28. apríl nk.
Námskeiðið hefst kl. 9.00 á Bíldshöfða 16,
Reykjavík, ef næg þátttaka fæst.
Námskeiðsgjald er kr. 30.000.
Skráning og nánari upplýsingar
hjá Vinnueftirliti ríkisins í síma 567-2500,
fax 5674086.