Morgunblaðið - 17.05.1995, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 17. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
4-
LISTIR
Morgunblaðið/Anna Ingólfsdóttir
UNGIR tónlistarmenn Tónlistarskólans á Egilsstöðum,
„ÁN tónlistar væri
lífið mistök,“ skrifaði
þýski heimspekingnr-
inn Friedrich Nietzsc-
he (1844-1900) eitt
sinn. Hann hafði
geysilegan áhuga á
tónlist og skrifaði
fræðigreinar með og
á móti verkum tón-
skáldsins Richards
Wagner. Það var hins
vegar ekki á al-
mannavitorði að Ni-
etzsche var sjálfur
liðtætkt tónskáld.
Tæp tuttugu ár eru
liðin frá því að allar
tónsmíðar heimspekingsins voru
gefnar út á plötum. Þær vöktu
litla athygli en fræðimenn binda
vonir við að ný útgáfa á verkum
Nietzsches muni breyta einhverju
þar um.
Um er að ræða tvo geisladiska
sem Newport-útgáfan gefur út,
annars vegar píanóverk hans og
hins vegar önnur verk. Á fyrri
disknum leikur John Bell Young
14 einleiksverk og á
þeim seinni kemur
Young fram ásamt
fiðluleikara, píanó-
leikara og tenór-
söngvaranum John
Aler.
Flest píanóverkin
eru stutt, ein til tvær
mínútur, og samin
árið 1862, er Nietzsc:
he var sextán ára. I
Time segir að greini-
legt sé að tónskáldið
hafi skort æfingu til
að fínpússa verkin en
að hann hafi haft
hæfileika til að semja
laglínur og minni bestu verk hans
einna helst á Schubert og Schu-
mann.
Verk sem hann hafi samið fyr-
ir tvö píanó séu mun nær verkum
Lizsts og Wagners og Debussy
er einnig nefndur til sögunnar
sem áhrifavaldur. Þá séu sönglög
hans áhrifamikil, en þau voru
samin við ljóð Nietzsches sjálfs,
Ruckerts og Púshkíns.
Vortón-
leikar Tón-
listar-
skólans á
Egilsstöðum
Egilsstöðum - Tónlistarskól-
inn á Egilsstöðum hélt sína
árlegu vortónleika í Egils-
staðakirkju.
Dagskráin var fjölbreytt og
fluttu nemendur á öllum aldri
tónlist ýmist undir stjórn
kennara eða fluttu einleik.
Yngstu nemendur skólans
fluttu tónverk undir stjórn
Charles Ross, tónlistarkenn-
ara. SÍtrengjasveit skólans
flutti tónlist, einnig undir
stjórn Charles, en sveitin fór
í vetur til Akureyrar og tók
þátt í strengjasveitarmóti þar
sem var samstarfsverkefni
nokkurra tónlistarskóla.
Mikil aðsókn hefur verið við
Tónlistarskóla Egilsstaða í
vetur sem og undanfarin ár
og ekki allir komist í nám sem
viljað hafa.
Fáir vissu um tón-
skáldið Nietzsche
Friedrich
Nietzsche
Bollar
og baggall
LIST OG
HÖNNUN
Jcns Guðjónsson
LEIRLIST
ÞÓRA SIGURÞÓRS-
DÓTTIR
Opið á verslunai'tíma til 17. maí.
Agðangur ókeypis.
ÞAÐ ér yfirmáta listræn verslun
sem Jens Guðjónsson gullsmiður
hefur opnað að Skólavörðustíg 20,
og hafði ég ekki komið í hana fyrr
er mig bar þar að garði á dögunum.
Ekki veit ég hvort ætlunin er
að hafa reglulegar sýningar þar á
staðnum, en það má vera alveg
víst, að það sem Jens stendur að,
séu mikilsverðir hlutir. Hinar örfáu
sérsýningar hans í versluninni í
Kringlunni eru hér til vitnis, og
fyrsta sýningin í nýjum húsakynn-
um undirstrikar það.
Um er að ræða nýleg verk eftir
Þóru Sigurþórsdóttur, en hún telst
ótvírætt með eftirtektarverðari
leirlistarkonum af yngri kynslóð.
Sýndi hún fyrir skömmu verk sín
í Kaupmannahöfn, ásamt stöllu
sinni Ingu Elínu, og mun sýningin
hafa hlotið góðar undirtektir.
Það eru 30 verk á sýningunni,
vasar, bollar, baglar, kertastjakar
ker og skálar og tvennt einkennir
heildarsvipinn, trúfræði og glað-
værð. Vaki formanna getur þannig
verið trúarlegs eðlis, en þau eru á
stundum þung og traust, en hafa
einnig yfir sér vissa glaðværð og
ástþrungnar skírskotanir. Þá eru
nöfnin kostuleg ens og t.d. „Prins-
essur í rosastuði" (5), „Rauður
speni“ (9), j.Glaðir kertastjakar"
(18), og „Astarvasar" (19), en
þessir gripir vöktu sérstaka at-
hygli mína. Fimm baglar eru á
sýningunni, hver um sig kenndur
við ákveðinn biskup, Guðmund
góða, Jón Arason, Þorlák helga,
Pál Jónsson og Jón helga. Jafn-
framt er eðlilega „bagall án bisk-
ups“ sem er í fullu samræmi við
undurfurðulega kímnina. Eru þeir
Morgunblaðið/Sverrir
„Rauður speni“ (9).
allir vel gerðir og mótaðir af mik-
illi list.
það sem vekur öðru fremur at-
hygli er hin trausta smíð, sem
helst er rofin af köflóttum flötum
og einfaldri silfurskreytingu. Ekki
er grunnformið ýkja frumlegt en
hins vegar er vöxturinn úr því
skemmtileg viðbót, og svo mynd-
skreytingarnar, sem vísa oftar en
ekki til leikfanganna ljúfu’í sam-
skiptum manna, en á launkíminn
hátt.
Fleira sem vakti athygli mína
þá góðu stund sem mér dvaldist á
sýningunni var „Köflótt skál með
silfri“ (21) og „Silfurkertastjaki"
(27) og í báðum tilvikum fyrir
traustvekjandi og einfalda út-
færslu. Dregið saman í hnotskurn
er hér á ferð mjög áhugaverð sýn-
ing sem mér þykir rétt að vekja
sérstaka athygli á.
Bragi Ásgeirsson
Tilgangur og innviðir
frjáls markaðar
BOKMENNTIR
Fræð i r i t
MARKAÐSBÚSKAPUR
Eftir Ame Jon Isachsen, Carl B.
Hamilton og Þorvald Gylfason,
Heimskringla, 1994,286 bls.
FRJÁLS markaður er merki-
legasta stofnun nútímasamfélags.
Hann er ekki gamall í þeirri mynd
sem við þekkjum hann, kannski
tveggja alda. En hann hefur haft
meiri áhrif á venjur okkar sem
nú lifum, hugsunarhátt og viðhorf
en okkur grunar yfirleitt. Fijáls
markaður náír yfir efnahagsleg
samskipti einstaklinga og stofn-
ana. Hann nær ekki yfir persónu-
leg sambönd einstaklinga til að
mynda, sem við virðum ekki til
fjár. En það eru samt ótrúlega
margir hlutir sem við bæði getum
og viljum verðleggja. Frjáls mark-
aður með þá hluti er öflugasti
þáttur samfélags samtímans.
Af því að fijáls markaður er
ekki eldri en hann er vitum við
ekki neitt óskaplega margt um
hann. Það er til dæmis ekki fyrr
en seint á þessari öld að við erum
nokkurn veginn viss um að fijáls
markaður er áætlunarbúskap
fremri. Við erum sumir sem höf-
um haldið þessu fram um nokk-
urt skeið, en nú geta jafnvel vark-
árustu vísindamenn staðhæft skil-
málalaust að öll reynsla af áætl-
unarbúskap bendi til þess að hann
gagnist illa sem skipulag yfir
efnahagslega starfsemi samfé-
lags.
Það var strax við upphaf sögu
hagfræðinnar sem fræðigreinar
sem Adam Smith .greindi sam-
bandið á milli verkaskiptingar og
framleiðhi og á milli verkaskipt-
ingar og þarfarinnar á frjálsum
markaði. Síðan hafa menn áttað
sig á hagvexti, verðbólgu, sam-
bandi fijáls markaðar og aðgerða
ríkisvaldsins, hvernig ftjáls mark-
aður er háður löggjöf af ýmsu
tæi. Sömuleiðis hafa menn leitast
við að skilja hlutverk peninga og
magn og hvernig sambandi það
er í við aðra hluta hagkerfisins.
Nú höfum við á íslenzku bók
sem útskýrir í einföldu og skýru
máli öll undirstöðuatriði frjáls
markaðar, styrk hans og veik-
leika, hvernig hægt er að koma
honum á fót í samfélagi þar sem
hann er ekki fyrir hendi og ýmsi-
legt annað. Bókin er eftir þijá
norræna hagfræðinga: Arne Jon
Isachsen, Carl B. Hamilton og
Þorvald Gylfason. Textinn er upp-
haflega skrifaður á ensku til að
uppfylla þá þörf á fræðslu um
frjálsan markað sem kom til
vegna þeirra breytinga sem hafa
verið að gerast í Austur-Evrópu,
þar sem ríkin vilja koma á'mark-
aðsbúskap með sem einföldustum
og skjótustum hætti. En Rússland
og ríki Austur-Evrópu voru fórn-
arlömb þeirrar tilraunar í áætlun-
arbúskap sem staðið hefur
drýgstan hluta þessarar aldar.
Niðurstaða þeirrar tilraunar er
einföld: áætlunarbúskapur geng-
ur ekki til langframa. í bókinni
er skýrt af hveiju niðurstaðan gat
í rauninni ekki orðið önnur. Mig
undrar ekki að bókin skuli hafa
selzt vel í mörgum löndum því
að hún er vel skrifuð, staðreynd-
irnar einfaldar og ljósar og höf-
undarnir halda sig við aðalatriði
ailan tímann og skýra þau vel.
Bókin skiptist í ijóra hluta. Sá
fyrsti nefnist Hinn hagræni vandi.
í honum er fjallað um framboð
og eftirspurn, verðmyndun,
lánsfé, gjaldeyri og ýmislegt ann-
að í markaðshagkerfi og áætlun-
arbúskap. Annar hluti heitir
Gangverk markaðshagkerfisins.
Þar er gerð grein fyrir þremur
forsendum markaðsbúskapar:
einkaeignarétti, virkri samkeppni
og gjaldþrotum eða römmum út,-
gjaldaskorðum fyrirtækja, eins og
það er líka nefnt. Það er iíka
rætt um annmarka markaðskerf-
isins, sveiflur, tekjudreifingu, at-
vinnuleysi og fleira. Niðurstaðan
er sú að þrátt fyrir ýmsa augljósa
galla er markaðskerfið betra en
áætlunarbúskapur. í þriðja hlut-
anum segir frá hlutverki ríkis-
valdsins í tengslum við fijálsan
markað, fjármagnsmarkaði,
vinnumarkaði og í alþjóðavið-
skiptum. í þessum hluta er að
finna góða útlistun á kostum
fijálsra alþjóðlegra viðskipta. í
síðasta kaflanum eru ræddar
ýmsar hliðar einkavæðingar, und-
irstöðuatriði reikningsskila og
erfiðleikar við að þræða einstigið
frá áætlunarbúskap til markaðs-
búskapar.
Það er rétt að segja hveija sögu
eins og hún er. Þetta er afbragðs
bók. I henni eru skýrð grund-
vallaratriði hagfræðinnar sem
hver sæmilega upplýstur maður
ætti að kunna skil á. Það er gert
á einföldu, ljósu máli. Helgi Skúli
Kjartansson, sagnfræðingur,
þýddi bókina og gerir það vel. Það
er líka tekið á ýmsum almennari
atriðum sem tengjast markaðs-
kerfinu. Það er leitt fram hvernig
verndartollar hljóta að skaða
þann sem leggur þá á; það er
ekki hikað við að segja löst á
áætlunarbúskap; það er ekki
reynt að sneiða hjá því að ræða
að efnahagslegur jöfnuður fer illa
saman við markaðshagkerfi.
Auðvitað er það svo að ýmsar
spurningar vakna við lestur bókar
eins og þessarar. Suma hluti hefði
maður viljað fræðast um frekar,
um aðra er maður kannski elcki
alveg sannfærður. En þetta ætti
að vera heppileg bók fyrir ís-
lenzka framhaldsskóla til kennslu
í hagfræði, hún ætti líka að gagn-
ast á háskólastigi til að vísa í um
undirstöðuatriði. En af því að
efnahagsmál eru svo stór þáttur
allra þjóðfélagsmála nú um stund-
ir þá geta allir sem vilja hugleiða
þau af nokkurri skynsemi, séu
einhveijir áhugamenn eftir um
það, lesið þessa bók sér til upplýs-
ingar.
Guðmundur Heiðar
Frímannsson