Morgunblaðið - 23.06.1995, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 23. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Veiðidagur fjölskyld-
unnar 25. júní
„SNEMMA beygist
krókurinn til þess sem
verða vill“ er þekkt
máltæki og allt í kring
um landið má sjá börn
og unglinga að veiðum.
Vaknar þá sú spurning
hvort veiðar séu ekki
meðfædd þörf, eitthvað
sem er innbyggt í
taugakerfi mannsins
eins og annarra dýra.
Hver er einn aðal-
grunnþáttur mannlífs-
ins, er það ekki fæða
og þá jafnframt fæðu-
öflum þ.e.a.s. veiðar?
Segir þetta okkur ekki
það að veiðieðlið sé
meðfætt og það sé að
einhveiju marki í flestum okkar?
En það er ekki eingöngu fæðuöfl-
unin sem dregur börn og unglinga
til veiða, það er ekki síður leikurinn,
skemmtunin við að vera saman, deila
leik og gleði með öðrum og væri
heimurinn ekki mun betri ef okkur
tækist að viðhalda leikgleði okkar
frá barnæsku? Stangaveiðifélögin
hafa reynt að aðstoða fólk við að
viðhalda þessum mannlega þætti,
með því að kenna undirstöðuatriði
þeirrar skemmtilegu íþróttar sem
nefnist stangaveiði. Flest félögin
bjóða upp á kennslu í fluguköstum
og margskonar fræðslu um náttúr-
una. Verum minnug þess að landið
okkar er eins og stór kennslubók í
náttúrufræði og jafnframt stór leik-
völlur fyrir unga sem aldna. Hér
þarf fólk ekki að troða hvert öðru
um tær, hér er nóg olnbogarými
fyrir margfaldan þann mannfjölda
sem hér býr. Að búa
hér og fá að ferðast
frjálst um þetta stór-
brotna land, sem Skap-
arinn hefur vistað hér
norður við Dumbshaf,
er á vissan hátt forrétt-
indi þessarar þjóðar.
Að hafa fengið að
alast upp að einhveiju
marki í sveit tel ég
einnig vera forréttindi,
einkum þeirra sem
fengu að taka virkan
þátt í þeim búskapar-
háttum sem tíðkuðust
fyrir tæknibyltinguna
og plastpökkunina.
Fengu að slá með orfi
og ljá, raka með hrífu,
binda í bagga, reiða heim á klifber-
um, taka þátt í sauðburði, mjólka,
reka kýrnar, moka flórinn, sækja
hestana í haga, vitja um netin, leita
uppí lækjarlontur, veiða á stöng eða
hrífuskaft og sækja vatn í brunninn.
Allt þetta og reyndar sú náttúru-
stemmning, sú upplifun, sem fylgir
þessum störfum hlýtur að tengja
mann og náttúru órjúfandi tryggða-
böndum. Sú hlutdeild sem maðurinn
á þennan hátt öðlast í heildarlífríkinu
hlýtur einnig að auka honum skiln-
ing um það jafnvægi sem nauðsyn-
legt er að viðhalda milli allra þeirra
þátta er mynda veröldina. Engan
einn má uppheija á kostnað annars
- sú jafnvægislist nefnist í dag vist-
fræði.
Að fá síðan eftir mörg ár að rölta
um sömu hagana, koma að þeim
óbreyttum eins og maður upplifði
þá í æsku og þá helst með veiði-
stöng. Upplifa aftur þessa friðsæld,
þar sem þögnin orkar svo sterkt í
vitundinni, tala í hljóði við þá sem
ennþá búa í hólunum, klettunum og
fjöllunum. Leggjast aftur á sama
grasi gróna bakkann og sötra blá-
tært vatnið úr bæjarlæknum sem
Guðmundur góði-hafði vígt. Horfa
hugfanginn til bjarkarinnar einu sem
stendur enn stolt upp úr stórurð,
enda með sín óijúfanlegu álög að
ef einhver dirfist að snerta hana,
muni sá hinn sami hljóta skaða af.
Allt slíkt bergmál frá æskudögun-
um er ólýsanleg tilfinning sem hreyf-
ir við sérstöku friðsældarflæði í okk-
ar margslungna hugarheimi. Reynd-
ar finnst mér að öllum og ekki síst
stijálbýlisfólki beri á vissan hátt
skylda til að vernda byggð og við-
halda tryggð við sína átthaga. Ver-
um minnug þess að við eigum þessu
fagra landi skuld að gjalda og okkur
ber skylda til að ganga í bandalag
við náttúruna. Röskun á þessu mikil-
væga jafnvægi velfir upp spurning-
unni um að draga andann - að lifa
af. Mengun virðir engin landamæri
eða landhelgi og mengunaraldan
mun ef til vill skella á landinu okkar
fyrr eða síðar.
Allt stangaveiðifólk á að vera
náttúruunnendur og iðka sitt tóm-
stundagaman í þágu verndunar og
friðar í margskonar merkingu. Góðir
veiðimenn hafa tileinkað sér sérstak-
ar óskráðar siðareglur, sem er hár-
fínt hátterni í samskiptum manna
og náttúru. En þetta er því miður
of fámennur hópur - hann þarf að
stækka.
Að nálgast náttúruna með já-
kvæðu hugarfari, njóta angan og
Rafn
Hafnfjörð
litanna í flórunni, lesa formin í
klettunum, hlusta á fuglana og
hljómfall árinnar, - meðtaka þetta
allt samtímis og finna þá tilfinningu
að vera hluti af þessu samspili,
getur bjargað fólki frá streitu og
depurð borgarlífsins. Veiðiferðirnar
eru á vissan hátt hvíld frá veraldar-
volkinu og að lifa á þann hátt með
náttúrunni tel ég vera stóran hluta
af lífsbjörginni. Ferðalög um okkar
fagra land er mín lífsfylling og
árnar og vötnin hafa verið mínir
áningarstaðir á lífshlaupinu.
Stangaveiðin gefur fólki einstakt
tækifæri til að lifa með landinu, í
raun tengjast því í orðsins fyllstu
merkingu og það taiar til okkar á
Veiðidagur fjölskyld-
unnar er á laugardag-
inn. Rafn Hafnfjörð
skrifar um stangveiði,
umhverfið og útivist.
svo margvíslegan hátt, sjónrænt,
hljóðrænt, lyktrænt, hugrænt, -
frábær sinfonía. Þar er ekki gerfi-
hávaði, hraði eða mengun. Þar ætti
fólk að læðast, jafnvel hvísla,- því
þar liggur lotning í loftinu og þar
í kyrrðinni gefst oft sá tími sem
manninum er nauðsynlegur til að
gaumgæfa stöðu sína gagnvart nú-
tíð og framtíð. Sístreymi alúðar og
samfella í háttvísi við náttúruna er
það þróunarstig sem góðir veiði-
menn ættu að standa á. Þarna eiga
þeir fullorðnu að vera þeim yngri
fyrirmynd og sýna á þann hátt gott
fordæmi í uppeldi. Látum ekki ónot-
uð tækifæri til að koma þeim skila-
boðum til næstu kynslóðar að um-
hverfismál séu hluti þjóðmenningar.
Ég hef leyft mér að kalla stanga-
veiðina íþrótt íþróttanna, því hún
er sambland af ijölskylduferðum þar
sem allir ljölskyldumeðlimir hafa
Evrópusinnar og alþjóðamálin
FYRIR nokkru birtist
grein í Morgunblaðinu
eftir formann nýrra
samtaka, Ungra Evr-
ópusinna, Eirík Berg-
mann Einarsson, þar
sem hann skýrir hug-'
myndafræðilegan
grundvöll og söguskoð-
un samtakanna. Hann
setti þar fram rök fyrir
því markmiði Evrópu-
sinna að ísland gerist
aðili að Evrópusam-
bandinu. Forsendur og
rök formannsins fyrir
alríkinu og aðild íslands
að því eru athugaverð.
Ég vil því fara nokkrum
orðum um hugmyndafræðina og
söguskoðunina sem liggur að baki
greininni.
Þjóðríkjum
fjölgar
Helstu rök Ungra Evrópusinna
fyrir alríkinu eru þau að þjóðríkið
hafi gengið sér til húðar, sé úrelt
fyrirbæri í heimi tölvuvæðingár,
skjótra samgangna, alþjóðlegra við-
skipta og gagnkvæmra og náinna
tengsla við önnur ríki. Þar sem þjóð-
ríkið er ekki lengur sjálfstæð efna-
hags- og stjórnunareining ráði það
ekki lengur við hefðbundið hlutverk
sitt að tryggja öryggi og afkomu
íbúanna. Þessi hugmynd er ekki ný
af nálinni. Hún hefur skotið upp
kollinum með reglubundnum hætti
á þessari öld t.d. fyrir og eftir fyrra
stríð, á árunum eftir heimsstyijöld-
ina síðari, í tengslum við kjarnorku-
ógnina um miðbik sjötta áratugarins
og loks á áttunda áratugnum er olíu-
kreppa, verðbólga og atvinnuleysi
virtust ætla að sliga ríki Vestur-Evr-
ópu.
Kenningar af þessu tagi eru í
ósamræmi við vitnisburð sögunnar.
Staðreyndin er sú að þjóðríkjum fer
fjölgandi. Eitt meginstefið í alþjóða-
Stjórnmálum eftir seinna stríð er sí-
felld fjölgun þjóðríkja
og greining alþjóða-
kerfisins í æ fleiri
sjálfstæðar einingar.
Við stofnun Sam-
einuðu þjóðanna árið
1945 voru aðildarþjóð-
inar fimmtíu. Nú eru
þær um eitt hundrað
og fimmtíu. Annar
áberandi þáttur í al-
þjóðastjómmálum
eftirstríðsáranna eru
látlausar kröfur þjóða
og þjóðarbrota um
sj álfsákvörðunarrétt
og sjálfstæði, kröfur
um að eignast eigið
ríki.
Kröfur um sjálfstæði
Tilhneigingin virðist því vera í átt
til fjölgunar ríkja fremur en til sam-
runa og fækkunar þeirra. Þetta hlýt-
ur að gefa nokkra vísbendingu um
mikilvægi þjóðríkisins í alþjóða-
stjórnmálum. Sá sem heldur því fram
að þjóðríkið sé úrelt og merkingar-
laust fyrirbrigði horfir annaðhvort
alveg fram hjá því sem er að gerast
í heiminum eða einblínir um of á
þær tiltölulega fáu þjóðir sem hafa
notið sjálfsákvörðunarréttar og
sjálfstæðis um langt skeið. Kjarninn
í báráttu og kröfum Armena, Kúrda,
Bosníumanna, skoskra þjóðernis-
sinna og margra annarra þjóða um
allan heim er hugmyndin um sjálfsá-
kvörðunarrétt, eigið ríki — þjóðríki.
Fyrir þeim er þjóðríkið raunverulegt
og eftirsóknarvert tákn frelsis þótt
margir Vesturiandabúar telji það nú
hindrun á veginum til framfara og
friðar.
Það er vissulega rétt að þjóðríkið
er komið til ára sinna. Þjóðríkið í
þeirri mynd sem við þekkjum það
mótaðist á síðustu öld við tiltekin
pólitísk skilyrði, sem síðan hafa tek-
ið töluverðum breytingum. Hins veg-
ar hefur þjóðríkið sýnt undraverða
aðlögunarhæfni og lífseiglu og er
enn sem fyrr hornsteinn alþjóða-
stjórnmála. Aukin viðskipti við önn-
ur lönd og aukin alþjóðleg tengsl
hafa að vissu leyti gert þjóðríkinu
kleift að viðhalda heilsunni í stað
þess að draga úr því máttinn. Sjálf-
ur er ég enginn sérstakur talsmaður
þjóðríkisins en bendi á að þessi fyrir-
bæri eru síður en svo aflóga áhrifa-
þættir í alþjóðstjórnmálum. Að halda
fram hinu gagnstæða er að líta fram
hjá staðreyndum
Orðin tóm?
Líkt og þjóðríkið er fullveldishug-
takið „ekkert nema orðið tómt,“
segja federalistar, „því ríki hafa nú
orðið það mikil áhrif hvert á annað
að alþjóðlegar lausnir verða að leysa
þjóðríkislausnir af hóimi“. Það er
rétt að fullveldishugtakið eins og það
var áður skilið — sem óskertur
ákvörðunarréttur ríkja í eigin málum
— hefur misst nokkuð af fyrra inn-
taki sínu. Hins vegar má ekki skilja
það of bókstaflegum skilningi. Riki
Evrópu hafa aldrei haft fullkominn
ákvörðunarrétt í eigin málum. Ríki
í þéttskipuðu alþjóðakerfi, líkt og í
hinu evrópska sem komið var á fót
með Westfalíu-friðnum árið 1648 og
varð upphaf þess alþjóðakerfis sem
við búum við nú, hljóta að hafa áhrif
hvert á annað með ýmsum hætti.
Því er nær að skilja hugtakið þrengri
skilningi, svo að það merki
ákvörðunarrétt þjóðar yfir ýmsum
mikilvægum þáttum eigin tilveru, til
að mynda stjórnarfari, skipan þjóð-
félagsins og þátttöku í alþjóðlegu
samstarfi.
Að fólk skuli greina á um hvort
ísland skuli ganga í ESB eða ekki
og telji að skera beri úr um það með
þjóðaratkvæðagreiðslu, bendir til al-
varlegrar mótsagnar í röksemd
Ungra Evrópusinna um fullveldis-
hugtakið. Ef fullveldi okkar íslend-
inga væri „orðið tómt“, þyrfti enga
atkvæðagreiðslu um aðild, heldur
réðist hún algerlega af ytri áhrifa-
þáttum. Þar sem við getum hins
Ungir Evrópusinnar
álíta ESB og alríkið for-
sendu friðar. Jónmund-
ur Guðmarsson segir
þessa forsendu hafa
verið hernaðarjafnvægi
kalda stríðsins.
vegar sjálf valið hvort við viljum
aðild eða ekki höfum við ákvörðunar-
rétt og erum því fullvalda í þeim
skilningi. Fullveldishugtakið er því
ekki jafn úrelt og Evrópusinnar trúa.
Hagsæld og hamingja
Ungir Evrópusinnar eru þverpóli-
tísk samtök sem meðal annars vilja
evrópskt alríki vegna þess að „þjóð-
ríkið hefur engin tæki til að koma
í veg fyrir styijaldir í álfunni" en
gleyma því að fijóangi airíkisins í
varnar- og öryggismálum, Vestur-
Evrópusambandið, hefur staðið ráð-
þrota frammi fyrir styijöldinni á
Balkanskaga. Aftur á móti hefur sá
friður sem við höfum yfirleitt notið
einmitt byggt á tilvist sjálfstæðra
ríkja og valdajafnvæginu á milli
þeirra. Með aðild að ESB vilja Evr-
ópusinnar vinna að „friði, mannrétt-
indum og auknum lífsgæðum" en
sjá ekki að unnt er að nálgast sömu
markmið eftir öðrum og þekktum
leiðum. Það að íslensk stjórnvöld
vilji doka við og íhuga stöðuna með
tilliti til þess hvaða ávinning ísland
hefði af aðild, merkir ekki nauðsyn-
lega að ráðamönnum sé sama um
þessi gildi. Þau gera sér grein fyrir
að tryggja megi framtíð þjóðarinn-
ar, hagsmuni og hugsjónir með öðr-
um hætti en pólitískum samruna.
Þessu má líkja við átök sósíalisma
og einstaklingshyggju. Hugmynda-
kerfin tvö stefna að sama marki —
Jónmundur
Guðmarsson
jafna möguleika á því að skemmta
sér við veiðar, ungir sem aldnir,
konur sem karlar. Útivist er eitt
aðalmarkmiðið, - göngur og stund-
um hlaup, - köst, hvort sem flugu
eða spæni er kastað, - hyggindi, í
sambandi við áætlanagerð, - list-
fengi, í sambandi við fluguhnýtingar
og spónagerð og vinfengi við góða
veiðifélaga. Sjálfsagt má finna
stangaveiðinni sitthvað fleira til
ágætis, en fyrst og síðast er hún
mannbætandi ef rétt er að staðið
og óskráðar siðareglur um um-
gengni við náttúruna, veiðifélagana,
landeigendur og bráðina eru í heiðri
hafðar.
Veiðidagur fjölskyldunnar þar
sem Landssamband stangaveiðifé-
laga, Landssamband veiðifélaga og
Ferðaþjónusta bænda bjóða fólki að
veiða ókeypis í fjölda silungsveiði-
vatna er virðingarverð hvatning til
þess að viðhalda því sem hér hefur
verið stiklað á, þ.e.a.s. leikgleðinni,
náttúruverndinni, átthagatryggð-
inni og vináttunni. Fjölskylduvænni
íþrótt er vandfundin, því hana geta
allir stundað.
Ég tel að þeir í raun þroskist
ekki eðlilega sem að öllu leyti alast
upp á malbiki, innan um stein-
steypurisana og blikkbeljurnar sem
nærast eingöngu á olíu og bensíni
og spúa koltvísýringi út í andrúms-
loftið.
Hinar Norðurlandaþjóðirnar hafa
áttað sig á nauðsynlegri snertingu
mannsins við náttúruna og veija
miklum ljármunum til styrktar
landssamböndum stangaveiðifélag-
anna. Slík fjárhagsleg aðstoð á þeim
bæjum er nefnd forvarnarstarf og
þykir margborga sig. Þar er aðal-
hlutverk stangaveiðifélaganna að
draga sem flest börn og unglinga
út í náttúrna frá þeim hættum sem
leynast við hvert horn í stórborgun-
um.
Höfundur er í stjórn
Landssambnnds
stanga veiðifélaga.
hagsæld og hamingju mannskepn-
unnar— en eftir gerólíkum leiðum,
heildarhyggju og einstaklings-
hyggju. Reynslan sker svo úr um
hvor leiðin sé vænlegri. Það gengur
ekki að saka ríkisstjórn um einangr-
unarhyggju sem þegar hefur séð að
um fleiri kosti er að tefla í alþjóð-
legu samstarfi en aðild að samtökum
sem geta vart talist framsækin,
verða oftast að hafa sig öll við til
að halda í við framvindu heimsmál-
anna og láta atburðarásina sífellt
koma sér á óvart.
Evrópskt alríki
Ungir Evrópusinnar álíta ESB og
alríkið forsendu friðar. Þeir átta sig
ekki á að friður og samvinna í Evr-
ópu hefur byggt á hernaðaijafnvægi
kalda stríðsins, sameiginlegum óvini
og eiginhagsmunum aðildarríkj-
anna, ekki hugmyndum um frið,
manngæsku og samhljóm hagsmun-
anna, þó nú teiji margir að svo hafi
verið. Það virðist í raun og veru aldr-
ei hafa verið á dagskrá aðildarríkj-
anna að koma á Evrópsku alríki og
stofnunin sjálf hefur aldrei orðið líf-
vænlegur vísir að slíkri skipan.
Sannarlega hefur orðið ákveðin
samrunaþróun í Vestur-Evrópu eftir
stríð. Meginnytsemd Evrópusam-
bandsins felst hins vegar í því að
vera mikilvægur vettvangur fyrir
samskipti, samstarf og viðskipti
sjálfstæðra, fullvalda þjóðríkja. Það
hefur vissulega gildi fyrir okkur ís-
lendinga og er kostur sem við ættum
að athuga í tengslum við önnur tæki-
færi. Hugmyndin um friðsælt fjöl-
þjóða sambandsríki hefur verið við
líði síðan á átjándu öld, er Saint-
Pierre ábóti setti hana fram en aldr-
ei hefur tekist að koma á slíkri skip-
an. Hin dapurlega staðreynd er sú
að einu yfirþjóðlegu ríkin sem
mannskynssagan getur um eru þau
sem komið var á fót með vopnavaldi
og viðhaldið með kúgun. Má þar að
nefna Rómaveldi, ríki Karla Magn-
úsar og Sovétríkin.
Höfundur liefur meistaragráðu í
alþjóðastjómmálum frú Oxford
háskóla og situr í stjórn
Hcimdallar.
i
i
c
c
<
:
i
i
i
c
c
i
c
$
‘