Morgunblaðið - 23.06.1995, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 23. JÚNÍ1995
MORGUNBLA.ÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ALVERSDEILA A
HÆTTUPUNKTI
KJARADEILAN í álveri íslenzka áifélagsins í Straumsvík
er komin á hættulegt stig. Seint í gærkvöldi hillti enn
ekki undir samkomulag. Semjist ekki fyrir miðnætti í kvöld
verður straumur tekinn af kerum álversins og starfsemin stöðv-
uð.
Það bar þó vott um að þokazt hefði áleiðis að verkalýðsfélög-
in, sem hlut eiga að máli, höfðu boðið sameiginlega atkvæða-
greiðslu um kjarasamninga, til að koma til móts við kröfu vinnu-
veitenda um einn viðsemjanda, og gert með sér samstarfssamn-
ing.
Jafnframt er ljóst að vinnuveitendur hafa, vegna hagræðing-
ar í álverinu, boðið launahækkanir sem eru mun meiri en laun-
þegar á almennum markaði — sem margir hverjir starfa hjá
fyrirtækjum,. sem náð hafa fram umtalsverðri hagræðingu —
hafa þurft að sætta sig við.
Það ætti að vera öllum ljóst hversu alvarlegar afleiðingar
þess yrðu, ef álverið stöðvaðist í kvöld. í Morgunblaðinu á mið-
vikudag kom fram að þrjá til sex mánuði gæti tekið að koma
rekstrinum í fullan gang að nýju, og stöðvunin gæti ko.stað
þjóðarbúið marga milljarða króna.
Jafnframt fer það ekki á milli mála að stöðvist álverið eru
áform Alusuisse-Lonza um að ráðast í tíu milljarða króna fjár-
festingu við stækkun Straumsvíkurverksmiðjunnar úr sögunni
— ef þau eru það ekki nú þegar vegna kjaradeilunnar. Stækkun
álversins myndi færa fjölda manns atvinnu og stuðla að auknum
hagvexti. Því verður tæplega trúað að forystumenn verkalýðs-
félaganna í álverinu hyggist taka slíka áhættu.
Það er rétt, sem Finnur Ingólfsson iðnaðarráðherra segir í
Morgunblaðinu í dag, að lagasetning leysir ekki kjaradeiluna
eða þann vanda, sem síendurteknar vinnudeilur í Straumsvík
er. Vinnuveitendur og verkalýðsfélög hljóta að leysa deiluna og
sýna þá ábyrgð, sem aðrir aðilar vinnumarkaðarins hafa sýnt
með samningum sín á milli undanfarin ár.
STONDUM VIÐ GERÐA
SAMNINGA
*
ISLENZKUM stjórnvöldum barst í fyrradag þriðja rökstudda
álitið frá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) um að gera bæri
breytingar á íslenzkum reglum til þess að uppfylla samnings-
skuldbindingar samkvæmt samningnum um Evrópskt efnahags-
svæði. Að þessu sinni telur ESA tvö atriði viðvíkjandi álagningu
vörugjalds brjóta EES-samninginn. Annað þeirra, gjaldfrestur
vegna greiðslu vörugjalds af innlendum vörum, er talið hygla
innlendum framleiðendum umfram erlenda.
Rökstutt álit er efsta stig athugasemda ESA .til stjórnvalda
EES-ríkis, áður en stofnunin ákveður að vísa máli til EFTA-dóm-
stólsins. Það að íslenzkum stjórnvöldum hafa borizt þrjú slík
álit, öll á þessu ári, sýnir að brugðizt hefur verið of seint við
athugasemdum stofnunarinnar. Þannig gerði ESA fyrstu bréf-
legu athugasemdirnar við álagningu vörugjalds fyrir hartnær
ári. Það var fyrst nú fyrir nokkrum dög'um, að ákveðið var að
setja á fót starfshóp fjármálaráðuneytisins og hagsmunaaðila
til að undii’búa breytingar á reglum um vörugjald. Hefði slíkt
ekki mátt gerast fyrr?
Friðrik Sophusson fjármálaráðherra segir í Morgunblaðinu í
dag að samskipti íslenzkra stjórnvalda og ESA séu með ágætum
og vitnar í tölur úr ársskýrslu ESA fyrir síðasta ár máli sínu
til stuðnings. Þær tölur fara ekki á milli mála, en benda má á að
á þessu ári hefur kvörtunum til ESA vegna íslenzkra laga og
reglna fjölgað og yfir tugur mála, sem snúa að íslenzkum stjórn-
völdum, er þar til meðferðar. Þá kemur fram í sömu ársskýrslu
að Islendingar hafi staðið sig verst EFTA-ríkjanna við lögleið-
ingu EES-reglna.
í grein í Morgunblaðinu fyrir skömmu báru forsvarsmenn
ráðuneyta því meðal annars við er rætt var við þá um efni árs-
skýrslu ESA, að fé og mannskap skorti og einn taldi misskilning
í ráðuneytunum oft orsökina. Svo virðist þó sem stjórnsýslan
gæti haldið betur á sínu.
Aftur á móti er það hárrétt hjá íjármálaráðherra, að breyting-
ar á lögum taka oft alltof langan tíma á Alþingi, þótt fyrir liggi
að þingmeirihluti sé fyrir málum. Breytingar á lögum um einka-
sölu ríkisins á áfengi, meðal annars vegna athugasemda ESA,
voru þannig tafðar með málþófi í þinginu. Þetta er enn eitt
dæmið um starfshætti Alþingis, sem þurfa endurskoðunar við.
Það er engin afsökun að önnur ríki standi.sig lítið betur en
Island í þessum efnum. Island hefur gengizt undir ákveðnar
skuldbindingar samkvæmt EES-samningnum, sem ber að upp-
fylla. Sem lítið ríki, sem á nánast allt sitt undir alþjóðaviðskipt-
um, þarf ísland á alþjóðasamningum á borð við EES að halda
til að tryggja rétt sinn. Hann er í hættu, standi íslenzk stjórn-
völd — jafnt þing sem stjórnsýsla — ekki við skuldbindingarnar.
Fyrirburar í hitakössum hafa þörf fyrir umhyggju • Ska
íslenskra barna verður að taka í gegn • Asískar konur fim
67% skólabarna ]
tíl skólahjúkrunar
ings vegna vanlíð
Alþjóðleg hjúkrunarráðstefna stendur nú yfir
í Reykjavík og koma fyrirlesarar víðs vegar
að úr heiminum. Margir þeirra eru virtir fræði-
menn sem miðluðu af reynslu sinni og þekk-
ingu til fróðleiksþyrstra ráðstefnugesta.
María Hrönn Gunnarsdóttir ræddi við þijá
fyrirlesaranna um störf þeirra.
SÓLFRÍÐUR Guðmundsdótt-
ir, lektor við námsbraut í
hjúkrunarfræði við Háskóla
íslands og skólahjúkrunar-
fræðingur, hefur undanfarin þijú •
skólaár safnað upplýsingum um
hvers vegna börn í grunnskóla á
höfuðborgarsvæðinu leita til skóla-
hjúkrunarfræðings.
Sólfríður segir að niðurstöðurnar
séu um margt athyglisverðar en
2.482 börn, eða 67% barnanna, hafi
leitað til hjúkrunarfræðingsins á
tímabilinu. Að meðaltali stunduðu
560 börn nám á hveiju skólaári í
skólanum þar sem rannsóknin var
gerð.
Það barn sem oftast kom til
hjúkrunarfræðingsins kom 76 sinn-
um en flest komu þau 1-10 sinnum.
Stúlkur voru í miklum meirihluta
þeirra sem leituðu aðstoðar eða
tæplega þrír fjórðu.
Eitthvað gerist í 5. bekk
Það vakti sérstaka athygli Sól-
fríðar að helmingi fleiri börn í 5.
bekk komu til hjúkrunarfræðingsins
en börn í 4. bekk. „Það er eitthvað
sem gerist í 5. bekk. Ég á eftir að
athuga niðurstöðurnar nánar en hef
velt þessu mikið fyrir mér.
Ég get ekki tengt þetta við kyn-
þroska því kynþroskabreytingar eru
ekki byijaðar hjá nema fáum á þess-
um aldri. Ég velti því einnig fyrir
mér hvort það skipti máli að 5.
bekkjar skólastofurnar eru nálægt
stofu hjúkrunarfræðingsins en svo
virðist þó ekki vera. Heimsóknunum
íjölgar þegar börnin fara í 6. bekk
og enn frekar þegar þau koma upp
í 7. bekk. Skólastofur þessara
bekkja erú langt frá aðsetri hjúkr-
unarfræðingsins og þau láta það
síður en svo aftra sér frá því að
koma. Það er þó augljóst að það
hvernig börnum líður í skólastofunni
hefur áhrif á hvort þau koma til
hjúkrunarfræðingsins.“
Aðsóknin mest
á mánudögum
Sólfríður segir að flestir hafi
komið á mánudögum eða 30%, þrátt
fyrir að hjúkrunarfræðingurinn hafi
verið minnst við þann vikudag
vegna nemendaverndarráðsfundar í
skólanum, sem ekki var hægt að
hnika til. Sólfríður telur líklegast
að skýringin sé sú að mörg börn
eigi tvö heimili. Þau gleymi skóla-
bókunum þegar þau fari á milli
heimilanna og óregla komist á
svefntímann og því fylgi bæði
þreyta og streita.
Tilfinningalegt
ofbeldi algengt
Langflestir þeirra sem leituðu
aðstoðar, eða 60%, kvörtuðu undan
líkamlegum verkjum og þá aðallega
höfuð- eða magaverk. Sálfélagsleg
vanlíðan angraði 6% barnanna auk
þess sem 14% þeirra kvörtuðu fyrst
um líkamlega vanlíðan sem var þó
klárlega af sálfélagslegum toga.
„Það er oft erfitt að greina hvað
er orsök og hvað er afleiðing og
börnin greina það ekki alltaf sjálf
af hveiju þeim líður illa,“ segir Sól-
fríður.
Þá komu mörg börn vegna ofbeld-
is. Sólfríður lagði áherslu á að skoða
þyrfti tilfinningalegt ofbeldi sem
hún segir að sé algengt. Dæmi um
■ slíkt er þegar einhver pissar ofan í
stígvél skólasystkinis síns eða felur
úlpu þess. „Þetta hefur verið kallað
að stríða en það er verið að traðka
á sjálfsvirðingu þeirra sem verða
fyrir þessu.“
Sólfríður segir að næsta skref sé
að búa til áætlun til að taka á þessu
og að í haust verði haldið námskeið
fyrir skólahjúkrunarfræðinga þar
sem þetta verður m.a. rætt.
Minnst fjögurra
stunda viðvera
Sólfríður segir að skólahjúkrun-
arfræðingur verði að vera við
minnst 4 klukkustundir á dag því
börnin tjái sig ekki fyrr en traust
hafi skapast milli þeirra og hjúkrun-
arfræðingsins. „Til að það gerist
verður hann að vera á staðnum
þegar börnin eru í skólanum," segir
Sólfríður og bætir við að ekki séu
allir skólar einsetnir og að í sumum
skólum sé skóiahjúkrunarfræðingur
ekki til staðar með opinn viðtalstíma
heldur komi frá heilsugæslustöð til
að sinna heilbrigðiseftirliti.
Skólahjúkrun
á tímamótum
Tilgangurinn með rannsókninni
var að sögn Sólfríðar að afla þekk-
ingar á sviði skólahjúkrunar því það
sé svo lítið vitað um hvers vegna
börn leiti aðstoðar og hvaða aðstoð
þau fái. „í Kanada var skólahjúkr-
un stundum kölluð „invisible"
hjúkrun eða hin ósýnilega hjúkrun
því hjúkrunarfræðingarnir hafa svo
mikið að gera að þeim gefst lítill
tími til að skrá heimsóknirnar,“
segir Sólfríður. „Það vita því fáir
hvað við erum að gera í þessu sam-
bandi.“
Hún segir að skólahjúkrun standi
á tímamótum. Þeir tímar séu liðnir
þegar starf skólahjúkrunarfræð-
ingsins snerist mest um að setja á
PATRICIA Becker, sem er prófessor við hjúkrun-
ardeild háskólans í Wisconsin í Madison, hefur
gert viðamiklar rannsóknir á hvernig hægt sé
að draga úr streitu ungbarna á vökudeildum. Hún seg-
ir að Vesturlandabúar hafi verið svo uppteknir af tækni-
nýjungum og þeim möguleikum sem þær gefi til að
halda lífi í fyrirburum að andlegar, félagslegar og til-
finningalegar þarfir þeirra hafi oft gleymst.
Patricia segir að fyrstu tveir til þrír dagarnir ráði
mestu um hvort fyrirburi nái að halda. lífi. Nýleg lyf
sem gefin séu þeim-börnum sem hafi óþroskuð lúngu
hafi aukið lífslíkur þeirra en þau breyti engu um það
hvernig þeim reiði af að öðru leyti.
Umhverfi vökudeilda
Að sögn Patriciu verða tæplega 40% fyrirbura í
Bandaríkjunum fyrir varanlegum skaða af því að koma
of snemma í heiminn. Rúmlega 60% þeirra séu lánsam-
ari en helmingur þeirra komi þó til með að eiga í ein-
hveijum vandræðum þegar þeir byiji í skóla, m.a. með
einbeitingu. Þau gætu og átt við námserfiðleika og
hegðunarvanda að stríða, en það hafi ekkert með greind
að gera. Því minni sem börnin séu þegar þau fæðist'
því hættara sé við að þau eigi í varanlegum þroska-
vandamálum. Helmingur þeirra barna sem fæðist und-
ir 800 grömmum að þyngd hljóti alvarlegan skaða.
Patricia segir að hún og samstarfsfólk hennar reyni
að finnn Iciðir til að koma í veg fyrir að þetta gerist.
Litlu mam
gleymdust í i
„Þessi börn ættu undir eðlilegum kringum-
stæðum að vera enn í móðurkviði en hafa
fæðst inn í heim þar sem þeim er haldið
á lífi í mjög tæknilegu umhverfi. Við erum
að reyna að finna út hvernig hægt sé að
gera umhverfi vökudeildanna þannig úr
garði að börnunum líði vel. Við skoðum
t.d. hvað gerist þegar hjúkrunarfræðing-
arnir annast börnin svo sem þegar þeir
skipta á þeim, gefa þeim að borða eða
baða þau. Margar rannsóknir sýna að
mikið rót kemur á barn þegar skipt er um
bleiu á því. Súrefnismagn í blóði þess fell-
ur, hjartsláttur eykst og öndun verður
óregluleg. Við reynum að veita barninu
stuðning og hjálpa því í gegnum þessar
nauðsynlegu athafnir."
Patricia segir einnig að áríðandi sé. að
Pati
Bec