Morgunblaðið - 30.06.1995, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 1995
MINNIIMGAR
MORGUNBLAÐIÐ
DAVÍÐ ÓLAFSSON
«4- Davíð Ólafsson,
‘ fyrrverandi
seðlabankastj óri,
fæddist 25. apríl
1916 í Bakkagerði
í Borgarfirði
eystra. Hann lést
miðvikudaginn 21.
júní sl. Davíð var
sonur hjónanna
Jakobinu Daviðs-
dóttur og Björns
Ólafs Gíslasonar
framkvæmda-
stjóra. Hann lauk
stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í
Reykjavík árið 1935 og Bac. sc.
oec. frá Christian Albrechts
Universitát í Kiel í Þýskalandi
árið 1939. Davíð var fiskimála-
sljóri hjá Fiskifélagi íslands
árið 1940 til 1967 og seðla-
bankastjóri frá sama ári til árs-
ins 1986. Hann gegndi að auki
fjölmörgum trúnaðarstörfum
og sat meðal annars stofnfundi
Efnahags- og samvinnustofn-
unar Evrópu í París árið 1948
og var síðan árlega fulltrúi á
fundum stofnunarinnar og
seinna Efnahags- og framfara-
stofnunar Evrópu fram til árs-
ins 1986. Hann var fastafulltrúi
íslands í Alþjóðahafrannsókn-
aráðinu á árunum 1952 til 1967
og í sljórn ráðsins frá 1964 til
1967. Hann var fulltrúi íslands
í fastanefnd samkvæmt al-
þjóðasamningi um fiskveiðar
og í Norðaustur-Atlantshafs-
fiskveiðinefndinni frá 1959 til
ársins 1969, þar af formaður
nefndarinnar á árunum 1966
til 1969. Davíð sat í stjórn
Bjargráðasjóðs íslands frá 1940
til 1967. Hann var formaður
sljórnar Hlutatryggingasjóðs
bátaútvegsins og síðar Afla-
tryggingasjóðs sjávarútvegsins
til ársins 1967. Davíð sat í stjórn
Fiskimálasjóðs frá árið 1954 og
var formaður árið 1967 til 1968.
Davíð sat á Alþingi sem vara-
þingmaður Reyk-
víkinga á árunum
1959 til 1962 og var
landskjörinn al-
þingismaður á ár-
unum 1963 til 1967.
Davíð átti sæti í
bankaráði Fram-
kvæmdabanka Is-
lands árið 1961 tii
1966 og í sljórn
Framkvæmdasj óðs
íslands árið 1966 til
1967. Hann sat í
stjórn Hafrann-
sóknastofnunar og
Rannsóknastofnun-
ar fiskiðnaðarins frá 1962 til
1970. Hann var formaður
stjórnar Fiskveiðasjóðs Islands
1967 tii 1986 óg Verðjöfnunar-
sjóðs fiskiðnaðarins frá 1969 til
1986. Hann var formaður
stjórnar sjóðsins Þjóðhátíðarg-
jöf Norðmanna 1976 til 1977
og formaður stjórnar Ger-
maníu 1972 til 1977. Þá var
hann forseti Ferðafélags Is-
lands 1977 til 1985 og formaður
stjórnar Stofnunar Sigurðar
Nordals 1986 til 1990. Davíð
hlaut stórriddarakross Hinnar
íslensku fálkaorðu, Kommand-
örkross dönsku Dannebrogs-
orðunnar og norsku St. Olavs-
orðunnar. Stórkross þýsku
Verdienstorðunnar og heiðurs-
merki sænska Rauðakrossins.
Hann var heiðursfélagi í Fiski-
félagi íslands, félaginu Germa-
níu, Ferðafélagi Islands, Ges-
ellschaft der Freunde Islands í
Hamborg. Hann var kjörinn í
heiðursráð Krabbameinsfélags
íslands árið 1990.
Eftirlifandi eiginkona Davíðs
er Agústa Þuríður Gísladóttir,
f. 4. apríl 1918. Börn þeirra eru
Ólafur, ráðuneytisstjóri í for-
sætisráðuneytinu, og Sigrún,
rithöfundur.
Útför Davíðs verður gerð frá
Dómkirkjunni í dag, og hefst
athöfnin ki. 15.
ÞEGAR fregnin um andlát Davíðs
Ólafssonar barst um Seðlabankann
þann 21. júní si. var eins og skugga
brygði yfir stofnunina og þar minnt-
ust menn hans með söknuði. Davíð
var bankastjóri Seðlabanka íslands
frá 1. ágúst 1967 til loka ágúst
1986 þegar hann lét af störfum
vegna aldurs. Hann var því banka-
stjóri í rúmlega nítján ár.
Aður en Davíð tók við starfi
seðlabankastjóra hafði hann verið
forseti Fiskifélags íslands og fiski-
málastjóri frá 1940 - 1967. Hann
tók við þeim störfum stuttu eftir
að hann kom frá námi í Þýskalandi
þar sem hann tók hagfræðipróf við
háskólann í Kiel. Auk þessara aðal-
starfa gegndi Davíð ijölmörgum
trúnaðarstörfum sem á hann hlóð-
ust. Hann sat á Alþingi sem vara-
þingmaður Reykvíkinga á nokkrum
þingum árin 1959 - 1962 og sem
landskjörinn þingmaður frá 1963 -
1967. Önnur trúnaðarstörf hans
tengdust einkum sjávarútvegsmál-
um og nýtingu auðlinda hafsins.
, Þau ár sem Davíð gegndi störfum
í Seðlabankanum tók bankinn
beinni þátt í fjármögnun atvinnu-
veganna í gegnum kerfi afurðalána
en síðar varð. í bankanum hvíldi
ábyrgð á framkvæmd þeirra mála
ekki síst á herðum Davíðs Ólafsson-
ar og þar naut bankinn hinnar miklu
reynslu sem hann hafði af sjávarút-
vegsmálum sem fiskimálastjóri.
I Seðlabankanum er Davíðs
minnst sem góðs félaga og trausts
og vandaðs bankastjóra sem tók á
hveiju máli af vandvirkni og með
faglegri yfirsýn. Hann bar hag
stofnunarinnar og starfsmanna
hennar mjög fyrir bijósti. Davíð var
alla tíð einkar vinveittur starfs-
mönnum og tók mikinn þátt í fé-
lagslífi þeirra ásamt eiginkonu
sinni, ekki síst þeim þætti sem laut
að útivist og ferðamálum. Þar var
Davíð reyndar í essinu sínu því
hann var mikill ferðagarpur og
hafði yndi af gönguferðum. Sá
áhugi kom m.a. fram í því að hann
var um átta ára skeið forseti Ferða-
félags íslands. Eiginkona Davíðs,
Ágústa Gísladóttir, var traustur
félagi hans á ferðalögum og reynd-
ar í öllu hans lífi, en þau gengu í
hjónaband árið 1941.
Eftir að Davíð lét af störfum kom
hann oft í bankann til að taka þátt
í ýmsum samkomum á hans vegum.
Þannig hélt hann sambandi við eldri
starfsfélaga og sýndi jafnframt hlý-
hug sinn til stofnunarinnar. Eg
minnist t.d. einnar slíkrar heim-
sóknar stuttu eftir að hann varð
75 ára gamall. Hann drakk kaffi
með okkur í bankanum og ég tók
sérstaklega eftir því að hann sagð-
ist hafa haldið upp á 75 ára af-
mæli sitt með því að ganga á Úlf-
arsfell. Betur var það ekki gert að
halda afmælisdaginn hátíðlegan að
hans dómi.
Þegar Davíð lét af störfum fór
því fjarri að hann settist í helgan
stein. Hann hóf þá að rita sögu
útfærslu íslenskrar fiskveiðilög-
sögu. Sat hann á söfnum bæði hér
heima og erlendis og viðaði að sér
heimildum af þeirri elju og sam-
viskusemi sem jafnan auðkenndi
störf hans. Ritun sögunnar er langt
komin en honum entist þó ekki ald-
ur til að ljúka því verki. Hann hef-
ur hins vegar örugglega lagt vand-
aðan fræðilegan grundvöll fyrir
aðra til að Ijúka verkinu.
Davíð Ólafsson var höfðinglegur
maður í allri framkomu, kurteis svo
af bar og einstaklega Ijúfur og yfír-
lætislaus. Eg vil fyrir hönd Seðla-
bankans senda Ágústu og börnun-
um tveimur þeim Ólafi og Sigrúnu
og öðrum ættingjum innilegustu
samúðarkveðjur.
Birgir ísleifur Gunnarsson.
Davíð Ólafsson var stórbrotinn
maður. Fór þar saman vallarsýn og
mikill og traustur persónuleiki.
Hann var afburða traustur og
grandvar embættismaður, en um
leið gæddur ríku frumkvæði og
framtaki og var mjög virkur í lif-
andi stefnumótun. Hann takmark-
aði sig ekki við embættisskyldur,
heldur lét mjög til sín taka í fé-
lags- og menningarmálum og naut
jafn óskoraðs trausts og viðingar á
þeim vettvangi sem í starfi.
Ungum var honum falin mikil
ábyrgðarstaða, félagsleg jafnt sem
embættisleg, er hann varð fiski-
málastjóri aðeins 24 ára að aldri,
og hafði hann síðan alla starfsævina
mikla forystu í sjávarútvegsmálum,
einnig eftir að hann varð seðla-
bankastjóri og starfssvið hans færð-
ist yfír til peninga- og lánamála og
almennra efnahagsmála. Minnis-
stætt er mér, að þegar sem ungling-
ur var ég farinn að fylgjast með
því sem Davíð lét frá sér í ræðu
og riti, og hefur það ætíð verið
málefnalegt, jákvætt og hressilegt,
og það jafnt þótt á móti blési, sem
í sjávarútvegsmálum var allt eins
algengt og að fá meðbyr. Grunaði
mig þá lítt, hve mikið lá fyrir mér
að eiga saman við hann að sælda
í starfi jafnt sem persónulega.
Innganga mín á vettvang efna-
hagsmála var hins vegar inn á al-
mennt svið þeirra mála á vegum
Framkvæmdabanka og Efnahags-
stofnunar, en tekjumálastefna og
úrlausnarefni í gengismálum á þeim
vettvangi leiddu fljótt til mikilla
samskipta við Fiskifélagið og Seðla-
bankann. Efnahagsmál þess tíma
voru sama sem sjávarútvegsmál í
enn ríkari mæli og fyllri skilningi
en síðar varð, en þá hlið mála tók
Davíð að sér í Seðlabankanum í
mjög góðu samstarfi við banka-
stjórnina í heild, eftir að þangað
kom 1967. Það hvarflaði held ég
aldrei að honum að beita sér fyrir
hagsmunavagn sérgreina í þjóðfé-
laginu, heldur sá hann málstað sjáv-
arútvegsins jafnan í Ijósi hlutverks
hans í þágu heildarinnar, svo miklar
taugar sem hann þó hafði til þeirra,
sem þar lögðu hönd að verki. Út
frá þessu viðhorfi fylgdi hann sett-
um meginreglum ætíð fast eftir,
hver sem í hlut átti, en tempraði
það þeirri mildi, sem honum var
lagin. Þess vegna urðu vinir hans
einkum þeir manndómsmenn, sem
stóðust slíka mælistiku og skildu,
að ekki tjóaði að ætlast til annars.
Eðlileg og átakalaus fyrirmennska
og almenn virðing gerðu að verkum,
að Davíð var yfirleitt falin for-
mennska þeirra stjórna, sem hann
tók að sér að starfa í, enda hélt
hann stöðu sinnar vegna um megin-
þræði og í nánum tengslum við
hæstu stjórnvöld. Fáum mun hafa
verið jafn lagið sem honum að segja
stjórnmálamönnum afdráttarlaust,
en af fullri hógværð, hvað gat geng-
ið og hvað ekki.
Seðlabanki og Efnahagsstofnun
áttu óskiptan hlut að frumkvæði
þess að koma Verðjöfnunarsjóði
fiskiðnaðarins á laggirnar 1969.
Samstarf okkar Davíðs varð þá
mjög náið, er hann tók þar við for-
mennsku, en ég tók þar stjórnar-
sæti með honum og var um leið
oddamaður í yfirnefnd Verðlags-
ráðs sjávarútvegsins, eða aðrir sam-
starfsmenn mínir í Efnahagsstofn-
un. Milli þessara stofnana allra varð
að ríkja náið samráð og eindrægni,
sem og við hlutaðeigandi ráðherra
og samtök sjávarútvegsaðila, og
þurftu mál að leysast sem næst
samhliða á hvoru tveggja vettvang-
inum. Ometanlegt var þá að styðj-
ast við svo traustan og gagnkunn-
ugan mann sem Davíð, og gáfu
togstreita og málamiðlanir þó sjald-
an færi á að halda svo hreinum
meginreglum sem vonir og fyrirheit
stóðu til. Fundarstjórn Davíðs og
framlagning mála var skýr og hóg-
vær og í alla staði til fyrirmyndar.
Andmæli samstarfsaðila voru sjald-
an hvöss né hittu þau Davíð svo,
að hann eða málefnið biði skaða af.
Samleið átti ég einnig með Davíð
í starfi mínu frá ársbyrjun 1972 sem
forstöðumaður áætlanadeildar
Framkvæmdastofnunar ríkisins, er
vann framkvæmdaáætlanir fyrir
sjávarútveginn og landshluta, um
leið og hann var formaður stjórnar
Fiskveiðasjóðs. Vorum við samheij-
ar í að reyna að hafa hemil á of-
þenslu fjárfestingar í atvinnuvegin-
um, byggða á oftrausti á árangri
útfærslu fiskveiðilögsögunnar. Þar
var við ramman reip að draga, svo
sem berlega hefur komið í ljós.
Samstarfið varð þó enn nánara eft-
ir að ég gekk til liðs við Seðlabank-
ann 1976 og tók að vinna að al-
mennum lánsfjáráætlunum og
gengismálum ásamt fleiru, sem í
miklum mæli laut undir Davíð.
Vandkvæðalaust var að eiga slík
mál undir honum þrátt fyrir sjávar-
útvegstengsli hans, þar sem hann
var ekki síður aðhaldssamur við
sínar stofnanir og málaflokka. Þá
vorum við samtimis með nefndir
að verki við mismunandi skuld-
breytingar fyrir sjávarútveginn, er
var heldur óljúf skylda, enda gerðar
í því skyni að enda allar slíkar á
vegum hins opinbera. Þegar Davíð
lét af störfum fyrir aldurs sakir
1986, sleppti hann öllum nefndar-
störfum af þessu tagi, og kom ég
þá á ný inn í stjórn Verðjöfnunar-
sjóðs og í varastjórn Fiskveiðasjóðs
og varð á báðum stöðum áskynja
um þá traustu arfleifð, sem Davíð
hafði skilið eftir sig.
Verkefnaskrá Davíðs rúmar
ótrúlegan fjölda menningar- og
þjóðþrifamála, sem mér gefst ekki
tilefni til að reifa, þó að einu undan-
teknu þar sem ég gerðist einnig
sporgöngumaður hans. Hann tókst
árin 1986-90 á hendur fyrstu for-
mennsku í stjórn Stofnunar Sigurð-
ar Nordals, sem annast ræktun og
útbreiðslu þjóðlegrar bókmenningar
í samvinnu við heimspekideild Há-
skólans. Það var gæfa þeirrar stofn-
unar að njóta starfskrafta hans við
að koma henni á laggirnar, finna
henni húsnæði og afla þess búnað-
ar, sem við þurfti, og býr stofnunin
enn í megindráttum að því. Ekki
er getið trúnaðarstarfa fyrir tónlist,
en þó voru Davíð og Ágústa einlæg-
ir unnendur og stundendur góðrar
tónlistar og létu sig til dæmis helst
aldrei vanta á tónleika okkar í Pólý-
fónkórnum.
Davíð var gæfu- og gleðimaður
í einkalífi, og áttu þau Ágústa
óskipt mál um það. Heimili þeirra
stóð mjög opið fyrir vinum og sam-
starfsfólki og þar hafður í frammi
góður fagnaður, gjarnan með söng
og ferðamyndum og sjávarréttum,
sem þau voru mjög snjöll að útbúa.
Ferðalög og göngur voru snar þátt-
ur.í lífi þeirra. Ógleymanleg er ferð,
sem við Rósa fórum með þeim í
Lónsöræfi sumarið 1979 á vegum
Ferðafélagsins, og blandaðist þar
blíða og slark með sérstæðum
hætti. A tæpri syllu ofan beljandi
Jökulsár horfðist Davíð í augu við
ógnina og ákvað, hvar svamlað
skyldi yfir og hvar tekið land á hin-
um bakkanum, yrði honum það á
að skrika niður leirbrekkuna. Fleira
mætti til tína, ef tóm og tónn væri
til.
Undir ævikvöldið vakti fyrir þeim
hjónum að komast í hægari bústað,
og hafði Davíð þá forgöngu um það
með fleiri góðum mönnum á vegum
Bandalags háskólamanna að kanna
og hanna þá sambyggingu, sem
orðin er að veruleika að Þorragötu
5-9 suður undir Skeijafirði í nafni
Skildinganess hf. Davíð tók þar
fyrstu skóflustunguna fyrir rúmum
tveim árum. En fáir njóta eldanna,
sem fyrstir tendra þá, og brátt
ágerðist mein Davíðs svo, að
áhyggjusamt var, að hann næði þar
ekki búsetu, sem þó varð snemma
þessa árs. Við hjónin létum sann-
færast, að þetta væri góður kostur,
meðfram fyrir nábýli við Ágústu
og Davíð og annað gott fólk. Höfn-
uðum við í sama stigagangi og þau
og höfum átt við þau gott samstarf
um frágang . og fyrirkomulag.
Hugðum við gott til þessa samfé-
lags í upprifjun manna og málefna
og góðra, genginna stunda, en nú
hefur sól brugðið því sumri. Það
skarð er Ágústu treystandi til að
fylla svo sem best má verða.
Davíð var gæddur sérstæðri
hetjulund að hætti fornmanna.
Hann mætti hveiju sinni æðrulaus
því, er koma skyldi, og horfðist
ódeigur í augu við örlög sín. Hann
flíkaði ekki trú sinni, en ég tel að
hún hafi verið traust og rótföst
undir niðri, annað væri ekki í sam-
ræmi við þá heilsteyptu skaphöfn,
sem hann bar. Við grannarnir urð-
um vitni að hljóðlátu og æðrulausu
helstríði hans og ítrekaðri endur-
lífgun, og skildum að slíka áraun
mundi ekki auðið að leggja til lengd-
ar á nokkurn mann. Þegar endirinn
loks kom, var sem friður og kyrrð
færðist yfír sviðið. Ég vil trúa því,
að Davíð hafi eygt land handan
hinnar miklu móðu og valið sér
góðan landgöngustað líkt og við
Jökulsá forðum. Blessuð sé minning
hans og líkn syrgjendum.
Bjarni Bragi Jónsson.
Davíð Ólafsson var um langan
aldur vinur fjölskyldu minnar. Náði
vináttan jafnt til foreldra minna og
okkar afkomenda þeirra. Fyrir mína
daga var samstarf með Davíð og
afa mínum Benedikt Sveinssyni á
vettvangi Fiskifélags íslands.
Ræktarsemi Davíðs og Ágústu
Gísladóttur, eiginkonu hans, við
okkur systkinin hefur orðið okkur
til styrks og gleði. Fyrir þann hlý-
hug allan er ástæða til að þakka
sérstaklega á hinstu kveðjustund.
Ég ólst upp við nána samvinnu
föður míns og Davíðs^ á vettvangi
Sjálfstæðisflokksins. Á viðreisnar-
árunum var Davíð þingmaður um
skeið og einnig í forystusveit Lands-
málafélagsins Varðar, þar sem
hann gegndi formennsku um tíma.
Dró faðir minn aldrei dul á það,
hve mikils hann mat störf Davíðs
og treysti honum til allra vanda-
samra verka og á ráð hans, þegar
mikið var í húfi. Má þar minnast
samstarfs þeirra í landhelgismálinu.
Frá einum þætti þess segir Davíð
í skemmtilegri grein í bókinni Bjarni
Benediktsson, sem kom út '1983
undir ritstjórn Ólafs Egilssonar
sendiherra.
Davíð Ólafsson var ekki í hópi
þeirra manna, sem lagði árar í bát,
þegar hinu hefðbundna ævistarfi
var lokið. Hann hóf störf sem fiski-
málstjóri 24 ára gamall 1940, en
frá 1967 til 1986 var hann seðla-
bankastjóri. Við svo búið hefði hann
getað sest sáttur í helgan stein,
eftir að hafa sinnt vandasömum
störfum af miklum dugnaði og sam-
viskusemi. Þvert á móti lét hann
víða að sér kveða, þar til veikindi
hömluðu. Hann hafði lifandi áhuga
á fjölmörgum sviðum. Var ætíð
fengur að því að hitta hann og
kynnast sjónarmiðum hans og af-
stöðu til málefna líðandi stundar.
Sýndi hann í því efni og samtölum
meiri dirfsku en margur yngri mað-
urinn. Minnist ég í því sambandi
bréfs, sem hann ritaði í Velvakanda
fyrir nokkrum árum, þar sem hann
'Áakti máls á því, hvers vegna ís-
lendingar bæru einkum umhyggju
fyrir hag skuldara, þegar þeir
ræddu um vexti og peningamál.
Fyrir utan skyldur heima fyrir
var Davíð jafnan fulltrúi íslands í
alþjóðasamtökum á starfssviði sínu.
Tók hann meðal annars þátt í undir-
búningi undir aðild íslands að Mars-
hall-aðstoðinni 1947. Var hann alla
tíð mjög áhugasamur um þátttöku
íslendinga í vestrænu samstarfi.
Lét hann að sér kveða í umræðum
um utanríkis- og varnarmál á vett-
vangi Sjálfstæðisflokksins og opin-
berlega. Lagði hann okkur, sem
yngri vorum, ómetanlegt lið, þegar
á reyndi í þessum viðkvæmu mál-
um.
Leiðir okkar lágu saman í ýmsum
störfum bæði opinberum og á öðr-
um vettvangi. Vakti það ætíð at-
hygli, hve vel Davíð hafði kynnt sér
þau mál, sem til umræðu voru.
Hann vildi ekki skjóta sér undan
erfiðum ákvörðunum en taldi nauð-
synlegt, að allir þættir úrlausnar-
efnisins lægju skýrir fyrir, áður en
niðurstaða fengist.
Síðustu árin vann Davíð meðal
annars að því að skrá sögu barátt-
unnar fyrir útfærslu landhelginnar.
í tímaritinu Stefni 1. tbl. 43. árg.