Morgunblaðið - 22.07.1995, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Samkeppni eða ekki samkeppni
ÞAÐ VAR ekki ætlun mín í upp-
hafí þegar ég skrifaði grein í blaðið
að tvær framhaldsgreinar fylgdu í
kjölfarið, en þar sem Morgunblaðið
beinlínis óskar eftir því í leiðara að
ég upplýsi lesendur blaðsins um
ákveðin atriði og svo hitt að mér
þykir umræðuefnið áhugavert
ákvað ég að skrifa þriðju greinina.
Þar sem ég er algerlega sammála
Morgunblaðinu um að umræða um
þau mál sem drepið hefur verið á
er löngu tímabær væri
æskilegt að fleiri aðil-
ar kæmu að umræð-
unni og umfram allt
haldi henni á málefna-
legum nótum.
I miðvikudagsblað-
inu er mér helgaður
annar leiðarinn og að
auki er viðtal við fé-
lagsmálastjóra Versl-
unarráðs Islands sem
eingöngu snýst um
greinar mínar og í
fimmtudagsblaðinu
birtist síðan grein eftir
framkvæmdastjóra
Radiómiðunar.
Leiðarahöfundur
gerir að umtalsefni
rök mín fyrir því að markaðslögmál-
in virkuðu ekki sem skildi, þegar
einungis einkafyrirtæki kepptu um
sölu farsíma og telur mig nota sömu
rök og markaðsráðandi einkafyrir-
tæki gera og í fyrirsögn talar hann
um röksemdir einokunarfyrirtækja.
Auðvitað eiga þau sjónarmið sem
ég hef sett fram um heppilegasta
fyrirkomulag á sölu notendabúnaðar
ekkert skylt við einokun þar sem
mitt sjónarmið er að hafa skuli al-
gerlega opna samkeppni á því sviði.
Það sem mig og leiðarahöfund
greinir á um er að hann vill banna
Pósti og síma að taka þátt í þessari
samkeppni þótt það sé staðreynd
sem bent var á í fyrri grein að verð
til neytenda hafí fyrst lækkað þegar
Póstur og sími kom inn
í samkeppnina.
Framkvæmdastjóri
Radiómiðunar kallar
skoðanir mínar ríkisfor-
sjárhyggju og telur þær
jafnvel hættuiegar
framtíð þjóðarinnar en
þar sem hann fjallar ein-
göngu um sölu notenda-
búnaðar er rétt að benda
á eftirfarandi. Þessi
umræða hófst með
kröfu leiðarahöfundar
um að Póstur og sími
hætti þátttöku í sam-
keppninni og hefur
Kristján ítrekað sett
fram sömu sjónarmið en
ég hef aldrei lagt til að
hann eða aðrir hætti þátttöku í sam-
keppninni. I nágrannalöndum okkar
taka símastjómir fullan þátt í hlið-
stæðum rekstri.
Nú virðist samkeppnin fara enn
harðnandi og er það vel, því þegar
Bónus fór að selja farsíma sýndu
Ég vil vara við þeim
hugmyndum, segir
Bergþór Halldórsson,
að brjóta Póst og síma
upp í margar óhag-
kvæmari rekstrar-
einingar.
þeir bæði Pósti og síma og Radió-
miðun að gera mætti enn betur og
ég tel að þeirra þátttaka sé eitt það
besta sem gerst hefur á þessum
markaði, séð frá neytendum, síðan
Póstur og sími kom inn á' hann.
í leiðaranum 19. júlí kemur fram
að lítil bílaumboð hérlend nái samn-
ingum sem geri þau samkeppnishæf
og varla gildi flóknari lögmál um
farsíma. Ekki ætla ég að dæma um
hvort milliliðakostnaður hjá bílainn-
flytjendum er hér meiri eða minni
en í öðrum löndum, á því skortir
mig þekkingu. Söluaðilar farsíma
náðu á sínum tíma samkeppnishæfu
verði ef þeir miðuðu við verðið hver
hjá öðrum, en það var einfaldlega
hærra verð en gilti í öðrum löndum
og var ekki reynt í leiðaranum að
skýra hvers vegna það var.
Skýringin er hins vegar ekki langt
undan, því hún er mjög skilmerki-
lega sett fram í grein félagsmála-
stjórans á blaðsíðu 6 í sama blaði.
Hann segir, til að útskýra ástæðu
verðlækkana á farsímum: „Annars
vegar komu fram ýmsar tækninýj-
ungar í tengslum við farsíma sem
gerðu að verkum að framleiðsluverð
lækkaði verulega á mjög skömmum
tíma. Það sem aftur á móti sprengdi
markaðinn var yfirlýsing Motorola-
fyrirtækisins að það hygðist á
skömmum tíma ná 40% markaðs-
hlutdeild í sölu farsíma. Til að ná
þessari markaðshlutdeild bauð fyrir-
tækið farsíma á mjög lágu verði.
Þetta var alger stríðsyfirlýsing og
aðrir framleiðendur tóku að elta
uppi verð Motorola." Framkvæmda-
stjóri Radiómiðunar skýrir svo hvers
vegna Iækkaður framleiðslukostn-
aður skilaði sér ekki hér en hann
segir: Stóru markaðirnir fengu for-
gang og liðu allir söluaðilar á ís-
landi fyrir það.
Þetta verður ekki sagt mikið
skýrar og er nákvæmlega það sama
og ég hef haldið fram. Fulltrúar
Motorola-fyrirtækisins komu til
landsins árið 1989 í leit að söluaðila
fyrir farsíma og á fundi sem við
þáverandi yfirmenn notendabúnað-
ar áttum með þeim var lagður
grunnur að samstarfi fyrirtækjanna
í þeim anda sem félagsmálastjórinn
lýsir og hefur sá samningur skilað
íslenskum neytendum tugum eða
jafnvel hundruðum milljóna í lægra
verði á farsímum. Það er hins vegar
ekki rétt að fyrirtækið hafi gert
strangar tryggingakröfur, en vafa-
lítið hefur stærð Pósts og síma ýtt
undir trú þeirra á að markmiðin
væru raunhæf.
Mér er ekki alveg ljóst hvað fé-
lagsmálastjórinn á við þegar hann
segir samkeppnisstöðu ójafna vegna
þess að P&S gat gert heildarsamn-
inga fyrir bæði stofnbúnað og not-
endabúnað því hann veit vel að af
helstu söluaðilum notendabúnaðar
Motorola, Alcatel og Northern
Telcom kaupir P&S lítinn sem engan
búnað fyrir almenna símakerfið.
Félagsmálastjórinn segir að
Verslunarráð Islands hafi aldrei
kvartað yfir að Póstur og sími byði
síma á lægra verði en samkeppnis-
aðilarnir, en ég sagði að kvartanir
hefðu oft fylgt í kjölfar verðlækk-
ana. Til að hressa aðeins upp á
minni félagsmálastjórans vil ég
benda honum á bréf frá Verslunar-
ráði til Verðlagsstofnunar dags. 25.
júní 1992 sem undirritað er af hon-
um sjálfum og fylgt var eftir með
grein í Dagblaðinu og frétt í sjón-
varpi.
í bréfínu vitnar félagsmálastjór-
inn í auglýsingar frá P&S þar sem
hann telur boðið óeðlilega lágt verð
og að auki var boðin ákveðinn fjöldi
síma á tilboðsverði og grunaði hann
að fleiri símar hefðu farið á tilboðs-
verðinu en tilkynnt var í upphafi.
Hann nefndi til samanburðar verð
samkeppnisaðila sem var verulega
hærra og óskaði rannsóknar á mál-
inu. Verðlagsstofnun tilkynnti P&S
þann 8. sept eftir að hafa skoðað
innkaupsverð tækjanna að hún gerði
engar athugasemdir.
Voru hagsmunir neytenda í fyrir-
rúmi í þessari kæru Verslunarráðs
eða taldi félagsmálastjórinn sitt
hlutverk að reyna að haida verðinu
uppi?
Umræðan um hvort hafa eigi eitt
eða tvö GSM-farsímakerfi er að
mínum dómi enn mikilvægari en
umræðan um notendabúnaðinn.
Rök leiðarahöfundar um það mál
voru þessi: „Það væri ekkert við það
að athuga að erlent skipafélag tæki
upp samkeppni á flutningaleiðum
hingað við íslensk skipafélög. Með
sömu rökum er ekkert við það að
athuga að erlent fyrirtæki taki upp
samkeppni við Póst og síma um
rekstur GSM-símakerfis.“
Ég vona að leiðarahöfundur taki
það ekki illa upp þótt ég játi að ég
næ ekki rökunum. Þau einu rök sem
eru einhvers virði í þessu sambandi
er trúverðugur rökstuðningur fyrir
því að verð til neytenda verði lægra
ef byggð eru upp tvö kerfi heldur
en ef allir notendur eru tengdir sama
kerfinu.
Ég reyndi að rökstyðja hið gagn-
stæða í fyrri grein minni og sé ekki
annað en notendur muni þurfa að
greiða a.m.k. hálfan annan miljarð
í fórnarkostnað fyrir samkeppnina
ef byggt yrði upp annað kerfi.
Ég hef enga löngun til að Póstur
og sími hafi einokunarstöðu á svið-
um þar sem hægt er að sýna fram
á að annað rekstrarfyrirkomulag sé
hentugra fyrir neytendur, eins og
gert hefur verið í sölu notendabún-
aðar. En á sama hátt tel ég fráleitt
að koma á samkeppni, sem kostar
neytendur hærra verð fyrir þjón-
ustuna og milljarða fjárfestingu sem
byggist algerlega á kaupum á er-
lendri vöru eins og mér virðist ger-
ast með samkeppni í GSM-þjónustu.
Samkeppnin skilar oft lægra verði
til neytenda en hins vegar verður
að gæta þess þegar komið er á sam-
keppni á ákveðnu sviði að ganga
ekki of langt i að vernda samkeppn-
isaðilana hvern fyrir öðrum. Póstur
og sími nýtur stærðar sinnar í sam-
keppni við önnur fyrirtæki en eins
og félagsmálastjóri Verslunarráðs
benti á skilar þetta sér beint í iægra
verði til neytenda. Á nákvæmlega
sama hátt heldur væntanlega eng-
inn því fram að það sé jafnræði
með kaupmanninum á horninu ann-
ars vegar og Bónus eða Hagkaup
hins vegar en síðarnefndu fyrirtæk-
in hafa ásamt nokkrum öðrum fyrir-
tækjum skilað neytendum ómældum
upphæðum í lægra vöruverði.
Þess vegna vil ég vara mjög
ákveðið við þeim hugmyndum að
bijóta Póst og síma upp í margar
óhagkvæmari rekstrareiningar.
Ég verð að lýsa því yfir að ég
tel það mjög ómaklegt að vera
vændur um ósannsögli í forystu-
grein í virtasta dagblaði landsins
en þar segir leiðarahöfundur það
skaðlegt að yfirverkfræðingurinn
fari frjálslega með staðreyndir. Mér
er ekki alveg ljóst hvaða staðreynd-
ir ég fór fijálslega með en höfund-
ur segir í lok leiðarans: „Hvað kost-
ar hún (upplýsingahraðbrautin) hjá
Pósti og síma? Hvernig væri að
Bergþór Halldórsson upplýsti les-
endur Morgunblaðsins um þann
kostnað? Þá kemur í ljós hveijir
bera hina raunverulegu ábyrgð á
kerrustígunum." Ástæða þess að
ég nefndi ekkert verð fyrir leigulínu
til útlanda var einfaldlega sú að í
Morgunblaðinu 6. júlí sl. var sagt
frá viðtali við Gústav Arnar þar sem
gerð var grein fyrir þessum gjöld-
um. Þar sem leiðarahöfundur óskar
sérstaklega eftir að ég endurtaki
þær upplýsingar skal það fúslega
gert.
Póstur og sími leigir línur og
ákveður verð á línum hálfa leið til
útlanda en símastjórn í því landi sem
línan tengist til ákveður verðið fyrir
hinn hlutann og er það verð oftast
svipað og íslenska verðið en þó
nokkuð mismunandi eftir löndum
Verð Pósts og síma fyrir 1 Mb/s
línu er á mánuði 1.344.000 kr. án
VSK en með slíkri línu hefur flutn-
ingsgeta Internetsins áttfaldast á
tæpu ári.
Samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins hafa 8.000 einstaklingar
aðgang að Intemetinu þannig að
hver þeirra þarf að greiða 168 kr.
á mánuði fyrir hlut Pósts og síma
og svipað fyrir hlut hins landsins
eftir að flutningsgetan hefur verið
aukin. Morgunblaðið getur vafa-
laust upplýst hvað þessir aðilar
þurfa að borga mánaðarlega fyrir
aðgang að Intemetinu.
Eins og ég nefndi i fyrri grein
minni kom fram tillaga frá Pósti
og síma sem byggðist á að mismun-
andi þjónustuaðilar samnýttu línur
þannig að Póstur og sími leigði að-
gang að Intemetinu hér heima. Með
þátttöku allra- sem reka Internet-
þjónustu hefði verið hægt að fá
verðið fyrir tengingu i Netið hér á
verulega lægra verði en lína til út-
landa kostar með sömu bandbreidd.
Ég vona að leiðarahöfundi fínnist
þetta nægar upplýsingar, en hveiju
þæf breyta um ábyrgðaraðila
„kerrustíganna" er mér ekki ljóst.
Höfundur er yfirverkfræðingur
hjá Pósti og síma.
Bergþór
Halldórsson
ÍSLENSKT MÁL
Eignarfall í samsetningum
orða táknar alls ekki alltaf hvers
„eign“ eitthvað sé. Guðsþjón-
usta er ékki þjónustan sem „guð
á“, auk heldur ekki þjónusta
sem hann lætur í té, heldur er
það „þjónusta við guð“ (sbr.
lat. genetivus obiectivus).
Augnaþjónusta er ekki þjón-
usta „sem augun eiga eða inna
af hendi (!)“, heldur ein tegund
sýndarmennsku. Augnaþjónn
vinnur vel, meðan yfirboðarinn
horfir á, en svíkst um þar á milli.
Ferðaþjónusta er ekki þjón-
usta „sem ferðir inna af hendi
(!)“, heldur þjónusta vegna
ferða, eins og segir í íslenskri
orðabók, og ekki síður þjónusta
við ferðamenn. Ferðaþjónusta
gæti auðvitað heitið ferða-
mannaþjónusta (þjónusta við
ferðamenn), en fyrra orðið er
betra, þar sem það er styttra
og aðeins ein-samsett.
Birna G. Bjarnleifsdóttir hef-
ur árum saman unnið að því
að festa orðið ferðaþjónusta í
málinu, og á hún þökk og æru
fyrir það. Skrípi eins og „ferða-
mannaiðnaður" (e. travel ind-
ustry) eru því að hverfa; eða
hvaða iðnað inna erlendir ferða-
menn af hendi hér? Þjónusta
við þá er ekki iðnaður í íslensk-
um skilningi og ekki sinna þeir
iðnaðarstörfum.
Ég hef heyrt' og séð menn
reyna með vífilengjum og útúr-
snúningum að hamla gegn orð-
inu ferðaþjónusta. Það hefur
sem betur fer ekki tekist, sjá
fyrmefnda orðabók og svo
Orðastað Jóns Hilmars Jóns-
sonar.
★
Fyrir löngu var birt hér í
pistlunum drepfyndin þula eftir
Baldur Eiríksson frá Dvergs-
stöðum í Eyjafirði. Umsjónar-
manni hefur verið leyft að birta
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
806. þáttur
fáeinar vísur úr dvergsmiðju
hans þar sem hann glímir við
erfiða, forngilda bragarhætti og
leysir þrautir með prýði. Hér er
stamhenda:
Þann er eg veit veita
víst gisti eg, allþyrstur.
Hreifur eg skál skála,
skírveigar stórteyga.
Meðan þar gutl gutlar
galbrattur á smjatta,
þar til eg full fullur
frá slaga, þá dagar.
★
Baldur Ingólfsson hefur orð-
ið um sinn:
„Furðulega lífseig er lang-
lokan að ráða niðurlögum
eldsins í stað þess að slökkva
hann. Þessi draugur hefur riðið
húsum í útvarpi og blöðum svo
lengi sem ég man. í vetur virt-
ist heldur draga af honum en
nú er því líkast að hann sé að
magnast aftur svo að tími er
til kominn að reyna að kveða
hann niður og nota sögnina að
slökkva. Er ekki eðlilegra að
segja: Eldurinn var slökktur
á hálftíma, verið er að
slökkva eldinn, eldurinn
slökktur heldur en: Niðurlög-
um eldsins var ráðið á hálf-
tíma, verið er að ráða niðurlög-
um eldsins, niðurlögum eldsins
ráðið.
Það er einhver ankannalegur
rímna- eða dróttkvæðaþefur af
drauginum.“
★
Árið 1496 voru nokkrir
menn saman komnir á
Skeggjastöðum á Langanes-
ströndum og vottuðu bréf sem
þar var gert. Einn þeirra er
skráður „kristallr arnbjarnar-
son“. Væntanlega héti þessi
maður Kristhallur í þjóðskrá
nú, sbr. Þórhallur.
Ég get að vísu ekki sannað
að þarna hafi ekki verið heiti
steinsins sem á latínu nefnist
chrystallus, en ólíklegt þykir
mér það.
Ekki segir meira af Krist-
halli Arnbjarnarsyni né nafni
hans, og væri þó vel athugandi
að lífga það við.
★
Áslákur austan kvað:
Norður í Naumdælafylki
Nereiður vafðist í silki.
Og biðlamir kóptu,
og biðlamir snóptu
með augu sem stóðu á stilki.
★
Sagnaviðurlag er einhver
sérkennilegasti og fallegasti
setningarliður í máli okkar. Það
fer á eftir sögn og kemur í stað-
inn fyrir heila setningu. Dæmi:
Hann lá sofandi í rúminu. Hún
stóð keik í baráttunni. Jafnan
er hægt að skjóta og + vera
inn á undan sagnarviðurlagi:
Hún stóð í baráttunni [og var]
keik. En þá erum við búin að
gera eina setningu að tveimur,
til verulegra lýta.
Hér í blaðinu 28. júní sl. stóð
undir mynd: „Sitjandi til hægri
er brosmildur Norman Lam-
ont. . .“ Þetta er ensk orðaröð,
ekki íslensk. Hér hefði farið vel
á að nota sagnarviðurlag:
Lengst til hægri sat Norman
Lamont [og var] brosmildur
á bekknum.
Sagnarviðurlag er í mikilli
hættu, en brotthvarf þess væru
syrgileg málspjöll.
Enskan er víða ágeng. Spyr-
ill á Rás II: „Eru fólk ...?“ En
fólk er eintala. Er fólk ekki
hissa á þessu málfari?
★
Hlymrekur handan kvað:
Landabruggsstampasvínssálum
svíður, ef hampalínsgálum
er vísað til drykkju
í velsæmisskikkju
og þær kneyfa af kampavínsskálum.