Morgunblaðið - 20.12.1995, Síða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Það ríkir ekki óráðsía
á Ríkisspítölunum
LÖG UM heilbrigðis-
þjónustu hefjast svo:
„Allir iandsmenn
skulu eiga kost á full-
komnustu heilbrigðis-
þjónustu sem á hveijum
tíma eru tök á að
veita..Á seinni
hluta þessa árs höfum
við á Ríkisspítölum ekki
fylgt þessum lögum þar
sem við höfum haft tök
á að veita meiri og í
sumum tilfellum betri
þjónustu en við höfum
gert. Við höfum lokað
stórum hluta af spíta-
lanum, látið sjúklinga
bíða, stundum með
þeim afleiðingum að
sjúkdómurinn hefur versnað svo að
hann hefur breyst í bráðan vanda
og valdið meiri skaða en ella. Þá er
sjúklingum sinnt, hvað sem það kost-
ar. Þetta vinnulag er látið óátalið.
Fyrri hluta ársins sinntum við sjúkl-
ingum eins og tök voru á, en það
kostaði meira en fjárlög heimiluðu
(u.þ.b. 5%). Fyrir það fáum við held-
ur betur skömm í hattinn hjá fjár-
máiaráðherra og sumum þingmönn-
um. Er upphafssetning heilbrigði-
slaga ekki til eftirbreytni, hejdur
aðeins falleg orð sem menn geta vitn-
að til á hátíðastundum?
Af umræðunni undaúfarið mætti
ætla að á Ríkisspítölunum ríkti mik-
il óráðsía. Svo er alls ekki. Árið 1991
gerði Ríkisendurskoðun stjómsýslu-
endurskoðun hjá Ríkisspítölum. í
skýrslu Ríkisendurskoðunar voru
ekki gerðar miklar athugasemdir við
reksturinn, þvert á móti kom þar
sitthvað fram sem benti til hag-
kvæms reksturs. Gerður var saman-
burður á kostnaði á legudag árið
1989 milli Landspítala, Landakots
og Borgarspítala. Þá var lægstur
kostnaður á Landspítalanum
Þorvaldur Veigar
Guðmundsson
(13.440.-, 20.275.-,
14.275.-). Einnig var
skoðaður kostnaður á
legudag á Ríkisspí-
tölunum árin 1987,
1988 og 1989. í ljós
kom að kostnaður á
legudag minnkaði að
raungildi á þessum
þremur árum um 3,5%.
Ríkisendurskoðun túlk-
aði þetta sem árangur
af hagræðingu. Sú ha-
græðing hefur haldið
áfram þótt ekki liggi
fyrir tölur frá Ríkisend-
urskoðun því til stað-
festingar. Jafnframt
hefur starfsemi aukist
og ýmsar nýjungar
teknar upp. Því hefur kostnaður held-
ur aukist. Vandinn er sá að í bókhald-
inu er kostnaður færður í krónum,
en ekki er unnt að bókfæra árangur-
inn á sama hátt. Þeir sem í önnum
dagsins gefa sér aðeins tíma til þess
að líta á niðurstöðutölur bókhalds
skynja því eingöngu kostnað en sjá
ekkert tekjumegin.
Til að gera sér grein fyrir frammi-
stöðu Ríkisspítala má grípa til sam-
anburðar. Samkvæmt ríkisreikning-
um 1993 var kostnaður á legudag
áfram minni á Landspítaianum en á
Borgarspítalanum og þá var halli á
rekstri Landspítala 1,2% og á Bor-
garpítala 3,5%, (sem er álíka og
áætlaður halli á Ríkisspítölum í ár).
Árið 1994 kom út skýrsla Ríkisend-
urskoðunar um „Stjómsýsluendur-
skoðun á Sjúkrahúsi Skagfírðinga,
Húsavíkur og Vestmannaeyja". Á
bls. 13 segir:
„Kostnaður á legudag vegna ann-
arrar legu en langlegu er lægstur
á sjúkrahúsi Skagfírðinga, eða 22,6
þúsundir króna á legudag. Á
sjúkrahúsi Húsavíkur er kostnað-
urinn 27,4 þúsundir króna á legu-
Ef fjárveitingar til Rík-
isspítala væru hliðstæð-
ar fjárveitingum ann-
arra sambærilegra
stofnana, væru þeir, að
mati Þorvalds Veigars Hlutfallsleg skipting landsmanna og Iegudaga á Ríkisspítölum eftir
Guðmundssonar, inn-
kostar meira að reka háskólasjúkra-
hús en önnur og tekið tillit til þess
við fjárveitingar. Það er ekki gert
hér. Því er einsætt að það fæst mik-
ið fyrir það fé sem veitt er til Landsp-
ítalans.
Á tímabilinu janúar 1993 - sept-
ember 1995 var halli á rekstri Ríkis-
spítalanna að meðaltali 2,3% á ári.
Þar skera öldrunardeildir sig úr með
langhæst hlutfall frá því svæði.
Dæmi um meðgöngu og sængurlegu
er sýnt í aftasta dálki töflunnar. Þar
er hlutur höfuðborgarsvæðisins til-
tölulega hár, enda fara langflestar
fæðingar á því svæði fram á Land-
spítalanum. Talsverður hlufi kvenna
frá öðrum landshlutum elur þó einn-
ig böm sín á spítalanum. Stór hluti
þeirra kemur þangað til að fæða af
því að búast má við erfiðleikum við
eða eftir fæðingu. Skipting legudaga
nýbura á vökudeild staðfestir þetta.
Þegar Landspítalanum er gert að
spara og barnaskurðdeild lokað um
tíma vegna þess, þá bitnar það á
börnum hvaðanæva af landinu. Upp-
bygging barnaspítala og bætt að-
staða foreldra varðar jafnt öll kjör-
dæmi landsins. Landspítalinn er spít-
ali allra landsmanna.
an ramma fjárlaga.
dag og 26,2 þúsundir króna á legu-
dag á sjúkrahúsi Vestmannaeyja.
Meðalkostnaður Ríkisspítala vegna
annarrar legu en langlegu nam
25,8 þúsundum króna á árinu
1993. Kostnaður á almennum legu-
degi er því hár á sjúkrahúsunum
þremur þegar tekið er tillit til þeirr-
ar starfsemi sem þar fer fram.
Ekki verður þó framhjá því litið
að litlar rekstrareiningar eru óhag-
kvæmari en stórar“.
Það er alkunna að á Landspítal-
anum er að mestu leyti verið að sinna
stærri og erfiðari verkefnum en á
landsbyggðarsjúkrahúsunum og
þangað senda þau sjúkrahús stærst-
an hluta þeirra sjúklinga sem þau
geta ekki annast og kostar mest að
sinna. Ég vitna aftur til skýrslu Rík-
isendurskoðunar:
„Ríkisspítalar eru miðstöð sér-
hæfðrar læknis- og hjúkrunarþjón-
ustu á íslandi. Þeir eru jafnframt
aðalkennslusjúkrahús landsins og
veita þjónustu í öllum greinum
læknis- og hjúkrunarfræða. Þar
fara fram vísindalegar rannsóknir
í læknisfræði, sem er grundvöllur
framfara, góðrar þjónustu og
kennslu".
Víða erlendis er viðurkennt að það
kjördæmum árið 1994
íbúar Allar Barna Vöku Barnal. Brjóst Meðg. og
deildir skurði deild alls holssk. sængul.
5 5 5 5 5 5 5
Reykjavík 38,6 58,6 35,3 37,9 43,6 41,9 55,1
Reykjanes 25,9 22,1 33,9 24,5 29,3 21,3 30,7
Vesturland 5,4 2,5 5,4 5,7 4,3 8,4 1,8
Vestfirðir 3,5 3,1 5,4 3,2 2,8 2,2 2,8
Nl.vestra 3,9- 2,0 1,9 0,9 2,0 3,0 U
Nl.eystra 10,0 2,5 3,3 13,1 4,7 10,6 1,1
Austurland 4,8 2,7 5,1 3,3 3,2 5,6 3,0
Suðurland 7,8 6,0 9,6 10,1 9,2 6,6 3,9
Á sama tímabili fóru heilbrigðis-og
tryggingamál í heild að meðaltali
4,8% fram yfir fjárlög og æðsta
stjórn ríkisins fór 5,3% fram úr eigin
fjárlögum. Sú spurning hlýtur að
vakna hvort halli á æðstu stjórn ríkis-
ins verði bættur eða stjórnendum
gert að spara fyrir hallanum á næsta
ári. Verður þingmönnum fækkað og
einhverjum starfsmönnum sagt upp?
Tafla I sýnir í fremsta dálki hlut-
fallslega skiptingu landsmanna eftir
kjördæmúm 1.12. 1994. Aðrir dálkar
sýna hlutfallslega skiptingu legu-
daga á Landspítalanum eftir kjör-
dæmum á árinu 1994. Þar kemur
fram að skipting legudaga vegna
barnaskurðlækninga og vegna legu
barna á vökudeild (gjörgæsla ný-
bura) er nánast sú sama og skipting
þjóðarinnar milli kjördæma. Sama
gildir um margar aðrar sérgreinar.
Dæmi um bijóstholsskurðlækningar
eru sýnd á töflunni. í sumum öðrum
greinum er hlutfallið þó tiltölulega
hærra fyrir Reykjavík og nágrenni.
Umræðan undanfarið hefur snúist
um einstaka stofnanir sem hafa far-
ið fram úr fjárlögum og þar hafa
Ríkisspítalar verið efstir á blaði. Út-
lit er fyrir að Ríkisspítalarnir fari
3,5% fram úr fjárlögum á þessu ári.
Auðvelt er að nefna stofnanir sem
fara meira en tug prósenta fram
yfir fjárlög. Á þær er ekki minnst.
Þetta er undarlegt. í allri umræðunni
virðist gengið út frá því að fjárlögin
séu réttlát og öllum gert jafnt undir
höfði. Svo er alls ekki. Ef fjárveiting-
ar til Ríkisspítala væru í hlutfalli við
ýmis önnur sjúkrahús, væri rekstur-
inn innan ramma íjárlaga.
Það er ljóst af ofansögðu að vilji
þingmenn láta fé fara til sjúkrahúss
þar sem hagkvæmnin er mest og þar
sem það nýtist öllum landsmönnum,
þá á að efla Ríkisspítalana.
Tölur sem vitnað er til eru fengn-
ar úr gögnum frá Ríkisendurskoðun
eða ársskýrslu Ríkisspítala 1994.
Höfundur er lækningaforstjóri
Ríkisspítala.
Breytt viðhorf
í ríkisrekstri
Við lifum á tímum áhugaverðra
breytinga í samfélaginu. Um öll
Vesturlönd er að verða róttæk end-
urskoðun á ýmsum gildum sem áður
voru talin sjálfsögð og stjómmála-
menn og stjómmálaflokkar eiga fullt
í fangi með að átta sig á þessum
breytingum tíðarandans og bregðast
við þeim.
Ein breytingin er sú að flestir líta
nú öðrum augum á ríkisrekstur en
áður var, ekki síst að því er varðar
aðhald, skilgreiningu á verkefnum
og þörfinni fyrir þau og fleira í þeim
dúr. Verklag í opinberum rekstri er
í endurskoðun í samræmi við þetta
og er þá m.a. litið til þess sem vel
þykir takast í einkarekstri.
Forysta Háskóla íslands hefur lýst
vemlegum áhuga skólans á að taka
þátt í verklagsbreytingum af þessum
toga. Meðal annars hugsa menn þá
til svokallaðrar samningsstjórnunar
en í því felst í stuttu máli það að
farið er yfír verkefni skólans og
metið hvað þau muni kosta ef skólinn
á að geta gegnt þeim sómasámlega,
til að mynda í samanburði við það
sem gengur og gerist í erlendum
háskólum. Þessi vinnubrögð eru ge-
rólík þeim sem tíðkast hafa til
skamms tíma þegar menn töidu
stöðugildi og stundakennara, gutu
hornauga á íjárveitingu síðasta árs
og settu síðan á blað tölur um næsta
ár.
Fjármálanefnd Háskóla íslands
hefur nú unnið í nokkur ár að líkani
um rekstur skólans sem yrði grund-
völlur samningsstjórnunar. Niður-
Við þekkjum það öll úr
daglegu lífi að það getur
verið dýrt að vera fá-
tækur, segir Þorsteinn
Vilhjálmsson. En erum
-----3---------------------
við Islendingar svo fá-
tækir að við þurfum að
stofna í hættu menn-
ingu, menntun og þekk-
ingu framtíðarinnar?
staðan er sú að veija þurfl talsvert
meira fé (20-25%) tii skólans til
þess að kennsla geti náð sambærileg-
um gæðum og tíðkast til að mynda
í Svíþjóð. Flestir aðilar innan Háskól-
ans hafa stutt þetta starf og bundið
við það vonir þó að sumir hafí talið
sig munu bera skarðan hlut frá borði
eins og alltaf er þegar kerfi er breytt.
Starfið hefur farið fram í nánu sam-
ráði við starfsmenn menntamála-
ráðuneytis og fjármálaráðuneytis og
ekki hefur annað verið að heyra á
stjórnmálamönnum á góðum stund-
um en þeir styddu þetta heils hugar,
jafnvel menn úr stjórnmálaflokkum
sem oftast eru taldir ólíkir.
Hugmyndasagan og
stjórnmálin
En eitt er að horfa á tölur á tölvu-
skjá eða halda fallegar ræður um
nýjar hugmyndir og annað að hafa
þor og einurð til að
koma breytingum í
framkvæmd áður en
það kann að verða um
seinan. Ég er ekki sér-
fróður maður um stjórn-
málasögu en hef hins
vegar lagt mig nokkuð
eftir hugmyndasögu.
Ég hefði til dæmis hald-
ið að hugmyndasögu-
legur grunnur þess
stjómmálaflokks, sem
nú fer með völd bæði í
ráðuneyti menntamála
og fjármála, væri með
þeim hætti að slíkur
flokkur hlyti að taka því
fagnandi að fá tækifæri
til að hafa forgöngu um
samningsstjórnun á stórri og öflugri
ríkisstofnun eins og Háskóla íslands.
En því miður hefur Háskólinn enn
sem komið er gripið í tómt að þessu
leyti nema þá að annað komi í ljós
við þriðju umræðu fjárlaga. Einu
rökin fyrir þessu tómlæti valda-
manna heyrast mér vera þau sem
ég rakti hér í upphafi máls: Þó að
menn telji samningsstjórnun væntan-
lega góðra gjalda verða og hún muni
skila ýmiss konar ábata í framtíð-
inni, þá séum við svo fátæk að við
höfum ekki efni á að greiða reikning-
inn sem þarf til að ýta fleyinu úr vör.
Ég ýjaði að því hér á undan að
öldugangurinn á ólgusjó hugmynd-
anna væri mikill um þessar mundir.
Sá beygur læðist því að mér að
stjórnmálamenn, sem þurfa mörg ár
til að taka ákvarðanir sem þeir eru
væntanlega sammála í hjarta sínu,
muni geta misst af strætisvagninum:
Þegar þeir séu sjálfir
loksins reiðubúnir að
taka af skarið verði all-
ir aðrir orðnir afhuga
umbótinni og nýjar
hugmyndir komnar til
sögu.
Vilji fólksins og
vilji stjórnmála-
mannanna
Á undanfömum ára-
tugum hefur aðsókn að
Háskólanum farið sí-
vaxandi. Þannig hefur
fólkið í landinu sýnt í
verki að að það hefur
skilning á gildi mennt-
unar fyrir einstakling
og samfélag. En stjóm-
málamennimir hafa því miður dauf-
heyrst við þessum óskum kjósenda
sinna því að fjárveitingar til Háskól-
ans hafa minnkað að raungildi á síð-
astliðnum fimm árum. Okkur starfs-
mönnum skólans er því gert að leysa
þraut sem er í eðli sínu óleysanleg:
Að sinna sífellt fleiri nemendum fyr-
ir sífellt minna fé.
Eitt af þeim neyðarúrræðum sem
komið hafa upp í hugann við þessar
aðstæður er það að takmarka með
einhveijum hætti aðgang nemenda
að Háskólanum, enda er Ijóst að
nokkur hluti nemenda á lítið erindi
í nám hér en veldur hins vegar nokkr-
um kostnaði. Stjórnmálamennirnir
hafa hins vegar þráfaldlega hafnað
þessari leið án þess að benda á neina
leið í staðinn aðra en þá sem kenna
mætti við hægt andlát.
Stjórnmálamenn vilja láta okkur
hlusta með andakt á fjálg orð um
gildi menningar, menntunar og þekk-
ingar í þjóðfélagi nútíðar og framtíð-
ar. Háskóli íslands er einn af helstu
framvörðum íslenskrar menningar
og íslenskrar tungu vegna starfa
sinna að íslenskum fræðum og að
eflingu vísinda og þekkingar. Hann
er nauðsynlegur hlekkur í menntun
þjóðarinnar vegna þess að hann býr
fólk undir margvísleg störf í mennta-
kerflnu. Hann er líka ein mikilvæg-
asta miðstöð þekkingar og þekking-
aröflunar í landinu, ekki síst þeirrar
þekkingar sem vísar lengst fram í
tímann eins og oft er í raunvísindum.
Þó að það geti verið dýrt að vera
fátækur er varla nema von að við
spyijum:
Erum við íslendingar svo fátækir
að við þurfum að stofna í hættu
menntun og þekkingu framtíðarinnar
fyrir einn baunadisk í dag? Erum við
svo fátæk að við þurfum að stofna
í hættu framlagi Háskólans til menn-
ingar og tungu á sama tíma og við
veijum stórfé í ófijóar millifærslur
sem skila engu til framtíðarinnar
nema vandamálum? Erum við svo
fátæk að við þurfum að hundsa
áhuga ungs fólks á að afla sér sem
bestrar menntunar, annaðhvort með
því að bjóða lakari menntun en við
gætum veitt eða með því að tak-
marka aðgang úr hófi fram? Erum
við svo fátæk að við getum ekki
komið á verklagi í ráðstöfun fjárveit-
inga sem er í takt við tímann og
stuðlar að því að Háskólinn verði
sambærilegur við erienda háskóla?
Erum við kannski. svo fátæk að við
höfum ekki efni á að vera til sem
þjóð heldur verðum að slátra mjólk-
urkú morgundagsins? Eða höfum við
kann'ski gert alltof mikið úr fátækt-
inni? '
Höfundur cr prófessor í eðlisfræði
og vísindasögu við Háskólann og
forseti raunvísindadeildar.
Erum við svona fátæk?
Þorsteinn
Vilhjálmsson