Morgunblaðið - 20.12.1995, Síða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Tekjutenging í
velferðarkerfinu
MORGUNBLAÐIÐ
hefur oft fjallað í leið-
urum sínum og í
Reykjavíkurbréfi um
þá hugmynd að tekju-
tengja í miklum mæli
bætur „úr velferðar-
kerfinu". í leiðara
blaðsins sl. miðviku-
dag er enn rætt um
þessa hluti. Þar er
tekjutenging litin sem
valkostur í stað þess
að hækka skatta.
Þarna yfirsést rit-
stjóra um tvennt. í
fyrsta lagi eru bætur
velferðarkerfisins
tekjutengdar nú þegar í allt of
miklum mæli. í öðru lagi eru tekju-
tengdar bætur eða útgjöid vegna
opinberrar þjónustu ekki valkostur
á móti hækkun skatta heldur eitt
og það sama en undir öðru heiti.
Tekjutengingin virkar nefnilega
nákvæmlega eins og hækkun
tekjuskattshlutfalls. Gagnvart
skattborgaranum er hún það sama
og hækkun á jaðarskatti en í dul-
búningi. Vegna umfangsmikilla
tekjutenginga í „velferðarkerfinu“
eru jaðarskattar á íslandi í raun
miklu hærri en sem nemur þeim
rösku 46%, sem upp' eru gefin.
Dæmi eru um að jaðarskattar í
slíkum dulbúningi valdi því, að
raunveruleg skerðing á atvinnu-
tekjum lágtekjuhópa nemi 100%,
þ.e.a.s. að sérhver króna sem við-
komandi aðili vinnur sér inn sé
af honum tekin af hinu opinbera.
Það jafngildir 100% tekjuskatts-
hlutfalli. Telur Mbl. rétt að ganga
lengra? Ég þykist geta fullyrt, að
svo er ekki. Tel líklegra, að rit-
stjóri Mbl. geri sér ekki fulla grein
fyrir þeim áhrifum á hæð jaðar-
skatta, sem tekjutengingin veldur,
enda er ekki heiglum hent að segja
til um það vegna þess hve flækjur
tekjutengingarinnar eru orðnar
miklar.
Tekjutengt
lífeyriskerfi
Allt lífeyriskerfi almannatrygg-
inga er nú þegar tekjutengt. Heim-
ilisuppbætur og sérstakar heimilis-
uppbætur, sem greiddar eru ör-
yrkjum og öldruðum, sem minnst
hafa fyrir sig að
leggja, eru skertar
með atvinnutekjum.
Sérstök heimilisupp-
bót, sem greidd er elli-
og örorkulífeyrisþeg-
um, sem njóta fullrar
tekjutryggingar og
eiga við sérstaklega
erfiðar heimilisað-
stæður að búa, er nú
5.559,00 kr. á mán-
uði. Sérstaka heimilis-
uppbótin skerðist með
atvinnutekjum krónu
á móti krónu. Fái elli-
eða örorkulífeyris-
þegi, sem slíkra bóta
nýtur,- einhverjar smávægilegar
atvinnutekjur allt að umræddri
upphæð á mánuði heldur hann
ekki eftir eyrisvirði því sérstöku
heimilisuppbæturnar hans skerð-
ast um sömu fjárhæð og tekjunum
nemur. Viðkomandi einstaklingur
býr því við ígildi 100% tekju-
skatts. Auk þess missir hann
hlunnindi svo sem eins og ókeypis
afnot af útvarpi og sjónvarpi og
fastagjald af síma, sem einnig eru
tekjutengd fríðindi. Heimilisupp-
bætur, sem greiddar eru þeim, sem
ekkert hafa fyrir sig að leggja
nema bætur úr tryggingakerfinu,
skerðast einnig með atvinnutekj-
um en þó ekki eins grimmt og
sérstaka heimilisuppbótin.
Þá er tekjutrygging almanna-
trygginga, sem greidd er þeim,
sem hafa lítið annað fyrir sig að
leggja en bætur úr tryggingakerf-
inu og lífeyrisgreiðslur, einnig
tekjutengd og skerðist með at-
vinnutekjum. Grunnlífeyrir al-
mannatrygginga, sem nú er
12.921,00 kr. á mánuði fyrir ein-
stakling, skerðist einnig á sama
hátt og er grunnlífeyririnn uppur-
inn við 120.203,00 kr. tekjur á
mánuði. Allar greiðslur lífeyris-
tryggingakerfisins eru þannig
tekjutengdar og það í svo miklum
mæli, að jaðarskatthlutfall elli- og
örorkulífeyrisþega er líklega að
jafnaði um 76% en getur orðið
allt að 100% fyrir þá, sem bera
mjög lágar tekjur úr býtum.
Það er svo umhugsunarnvert,
að tekjutengingin mismunar þessu
fólki hróplega eftir því hvernig
Tekjutenging velferðar-
kerfisins er orðin svo
umfangsmikil, að óvíða
eru dæmi um slíkt, seg-
ir Sighvatur Björg-
vinsson, sem telur frek-
ari tekjutengingu algert
glapræði.
tekjurnar eru til komnar. Þeir sem
t.d. hafa tekjur af fjármagnseign
þurfa enga skerðingu að þola á
bótum - sama hversu háar fjár-
magnstekjurnar eru. Þannig getur
stórefnamaður, sem hefur miklar
tekjur af ijármagnseignum sínum,
notið fullra bóta eins og kerfið
framast leyfir á sama tíma og
eignalaus einstaklingur, bláfátæk-
ur, þarf að þola ígildi 100% skatt-
lagningar á óverulegar atvinnu-
tekjur sínar. Lífeyristekjur úr líf-
eyrissjóðum skerða svo bætur líf-
eyristrygginga í mun minna mæli
en atvinnutekjurnar og er það
þriðja útgáfan af tekjutengingar-
kerfi lífeyristrygginganna. En eins
og áður segir, veldur tekjutenging-
in í lífeyrisgreiðslum almanna-
trygginga því, að jaðarskattar á
gömlu fólki og öryrkjum eru lík-
lega að jafnaði um 76%.
Velferðarkerfi
unga fólksins
Velferðarkerfi unga fólksins er
ekki síst að finna í kerfi barna-
bóta og barnabótaauka fyrir
barnafjölskyldur og í greiðslu
vaxtabóta vegna þeirra, sem eru
að koma sér upp þaki yfir höfuð-
ið. Bæði þessi kerfi eru tekjutengd
í svo miklum mæli að einungis '!?,
hluti framteljenda greiðir í raun
nettótekjuskatt til ríkisins þegar
tekið hefur verið tillit til endur-
greiðslna úr barnabóta- og vaxta-
bótakerfunum. En lítum á málið
frá sjónarmiði jaðarskattsígildis-
ins. Tekjutenging þýðir einfald-
lega það, að greiðslur úr þessum
kerfum báðum skerðast með
hækkandi tekjum; unga fólkið fær
einfaldlega minna í sinn hlut sem
Sighvatur
Björgvinsson
nemur áhrifum tekjuskerðingar-
innar. Áhrifin eru nákvæmlega
þau sömu og ef tekjuskattur hafi
verið hækkaður á þessu fólki. Jað-
arskatthlutfall ungra hjóna með
tvö börn vegna tekjutengingar
barnabótakerfisins er þannig í
raun um 67% og eigi þau þrjú
börn er jaðarskatthlutfallið komið
nokkuð vel yfir 70%. í vaxtabóta-
kerfinu er sömu sögu að segja.
Tekjutenging velferðarkerfisins er
einnig komin út í öfgar hjá ungu
fólki þó þar sé e.t.v. ekki alveg
eins langt gengið og hjá gömlu
fólki og öryrkjum, þar sem jaðar-
skatthlutfallið getur numið 100%.
Tekjutenging í útgjöldum til
heilbrigðismála
Tekjutengingu er einnig að
fínna í heilbrigðisútgjöldum, þótt
með nokkuð öðrum hætti sé. Þann-
ig greiða einstaklingar 67 ára og
eldri lægri lyfjakostnað og minna
fyrir flesta þjónustu í heilbrigðis-
kerfinu en aðrir og ríkið tekur að
sér að greiða mismuninn. Sama á
við um börn. Þó vissulega megi
finna efnafólk í hópi 67 ára og
eldri og sumar barnafjölskyldur
séu vel aflögufærar má þó full-
yrða, að í þessum þjóðfélagshópum
sé að finna flesta þá, sem erfíð-
asta afkomu hafa. Einnig gera
lándslög ráð fyrir því, að einstakl-
ingar með lágar tekjur, sem orðið
hafa fyrir miklum útgjöldum
vegna heilbrigðisþjónustu, geti
fengið endurgreiðslur úr trygg-
ingakerfinu.
Þannig eru útgjöld til heilbrigð-
ismála vegna einstaklinga og fjöl-
skyldna dnnig tekjutengd í ríkum
mæli á íslandi. Aðferðin, sem þar
er notuð, er hins vegar frábrugðin
þeirri tekjutengingaraðferð, sem
notuð er í lífeyriskerfinu og í kerfi
barnabóta og vaxtabóta þannig
að ekki er hægt að áætla áhrif
tekjutengingar í heilbrigðiskerfinu
á jaðarskatta.
Víðtæk
tekjutenging
Tekjutenging íslenska velferð-
arkerfisins er orðin svo umfangs-
mikil, að óvíða munu slíks dæmi.
Tekjutengingin er svo umfangs-
mikil, að hún nær til lágra- og
miðlungstekna og þar með til
svotil allra þegna þjóðfélagsins.
Aðeins þeir sem hafa tekjur sínar
af fjármagnseign sleppa. Verst
er farið með þá, sem þurfa að
vinna fyrir tekjum sínum. Og allt
kerfið byggist á skattaframtölum,
sem ekki þurfa endilega að gefa
rétta mynd af tekjuskiptingu í
þjóðfélaginu eins og alþjóð veit.
Þessar leiðir — tekjutengingar
í stað skattahækkana — voru
valdar eingöngu vegna þess, að
þannig er auðveldara að dulbúa
hækkun jaðarskatta í tekjuskatti
en með beinni skattahækkun.
Áhrifin af tekjutengingu eru hins
vegar nákvæmlega þau sömu og
áhrif hækkunar á tekjuskatti.
Þarna er ekki um ólíka kosti um
að velja heldur sambærileg úr-
ræði. Mönnum getur horfið heim-
urinn ýmist með því, að þeir loki
augunum eða slökkvi ljósið.
Tekjutengingar í velferðarkerfinu
á íslandi eru hins vegar orðnar
svo umfangsmiklar og flóknar, að
þær torvelda mönnum yfirsýn yfir
samspil tekjutengingakerfisins og
tekjuskattsins. Eg hef hér sýnt
fram á, að raunverulegur jaðar-
skattur stórra þjóðfélagshópa á
íslandi er nálægt eða jafnvel yfir
70% og er mértil efs að slíkt jaðar-
skatthlutfall sé að finna nokkurs
staðar annars staðar í heiminum.
Konungsríki skattheimtunnar,
Svíþjóð, er t.a.m. orðið mikill eftir-
bátur okkar íslendinga í þessum
efnum.
Frekari telyutengingar
glapræði
Frekari tekjutengingar í ís-
lenska velferðarkerfinu eru því
algert glapræði. Miklu fremur
ætti að taka tekjutengingu vel-
ferðarkerfisins, tekjuskattskerfið
og lífeyrissjóðakerfið til samhliða
endurskoðunar þannig að heildar-
yfirsýn fengist yfir áhrif og sam-
spil þessara flóknu kerfa með eðli-
lega „afkomutryggingu" fyrir
augum og tekjuskatts- og tekju-
tengingarkerfi, sem ekki er jafn-
letjandi á vinnuvilja manna og
núverardi kerfi eru orðin. Þá er
einnig sjálfsagt og eðlilegt að
hætt sé að mismuna fólki jafn-
gróflega og nú er gert í þessum
kerfum eftir því með hvaða hætti
tekjurnar eru til komnar. Hvaða
vit er í því, að stóreignamenn, sem
hafa allar sínar tekjur af eignaum-
sýslu með fjármuni, séu bæði
skattlausir og njóti allra hámarks-
bóta velferðarkerfisins skerðing-
arlaust á sama tíma og eignalaus-
ir fátæklingar eru látnir greiða
70-100% jaðarskatta í raun? Það
er verðugt viðfangsefni fyrir Mbl.
að berjast fyrir slíkum réttlætis-
málum. Og það er ástæða til.
Undirritaður gerði ítrekaðar til-
raunir til þess í síðustu ríkisstjórn
að fá slíka heildarendurskoðun
setta af stað^ en hafði ekki erindi
sem erfiði. Ástæðan er m.a. sú,
að umrædd mál heyra undir fleiri
ráðuneyti og í kerfinu eru menn
alltaf að veija sína túngarða.
Höfundur er fyrrverandi ráð-
herra.
Jólasaga um jólasmjör!
AÐ UNDANFÖRNU hefur
Osta- og smjörsalan (með höfuð-
stöðvar við Bitruháls í Reykjavík)
auglýst 25% jólaafslátt af smjöri
til neytenda. Meginkostir jóla-
smjörsins eru, að því er segir í
auglýsingunni, að „þú sparar 84
krónur á kg. Hvert kg. sem vana-
lega kostar 336 krónur kostar nú
252 krónur“.
Þetta er svo sannarlega mikil
verðlækkun. Ég leyfi mér hins veg-
ar að efast um að margir kaup-
menn geti tekið þátt í henni, án
þess að gefa eitthvað eftir af
krónutöluálagningu sinni. Líkast
til taka þó flestir kaupmenn þátt
í þessum leik og tapa á því. En
Það sem maður „græð-
ir“ með því að kaupa
„ódýra smjörið“, segir
Páll Kr. Pálsson, veiða
jólasveinamir við Aust-
urvöll upp úr vösum
skattgreiðenda með ein-
stakri lagni.
jólasveinunum frá Bitruhálsi er
alveg sama um tuðið í kaupmönn-
um í desember. Þeir kaupmenn
sem eru með eitthvert múður mega
eiga von á að verða illa séðir hjá
Leppalúða sem sagður er halda sig
á sinni Sögu nú sem endranær,
Þá þykir jólasveinunum frá
Bitruhálsi líka ósköp gaman að
stríða svolítið jólaálfunum sem
eiga nokkuð undir því að framleiða
og selja ögn af smjörlíki, olíum,
viðbiti og feiti í jólabakstur lands-
manna. Já þeir eru svo sannarlega
glettnir húmoristar, jólasveinarnir
frá Bitruhálsi.
Jólasveinunum er auðvitað fyrst
og fremst annt um neytendur sem
fá þennan glaðning í ísskápinn
hvern dag fram til jóla. Það mun
örugglega víða drjúpa smér úr ís-
skápum landsmanna til jóla.
Fæstir neytendur átta sig hins
vegar á því að þeir, eins og foreldr-
ar sem „kaupa í skóinn", borga
sjálfir glaðninginn. Það sem maður
„græðir“ með því að kaupa „ódýra
smjörið“ veiða jólasveinarnir við
Austurvöll upp úr vösum skatt-
greiðenda með einstakri lagni. Hér
er um að ræða skattlagningu sem
Scetir sófar
á óviðjafnanlegu verði
HÚSGA GNALA GERINN
Smiðjuvegi 9 (gul gata) - Kópa - simi 564 1475 Opið v.d. 10-19 iau. 11-17, sun 13-17.
notuð er til niður-
greiðslna á hina spen-
volgu afurð, sem nýtur
samkeppnisforrétt-
inda upp á heilar 56
krónur á hvern lítra, í
formi niðurgreiðslna
og alls kyns frelsis á
sköttum og gjöldum,
sem aðrar samkeppn-
isvörur hinnar spen-
volgu afurðar verða
að greiða. í stað þess
að greiða 123 krónur
fyrir lítrann, eins og
mjólk í raun kostar,
greiðum við ekki nema
67 krónur. Að vísu
greiðum við mismuninn með ýms-
um öðrum hætti, en hvað með
það; við græðum alveg rosalega
þegar við kaupum afurðina spen-
volgu, í köldum mjólkurkælunum
úti í búð; ekki satt?
þetta þykir jólasveinunum við
Austurvöll hið besta mál, því með
þessum hætti rætast draumar
Grýlu móður þeirra. Hún stendur
yfir pottunum og hrærir í af mik-
illi ákefð svo lög og reglugerðir
þeytast í allar áttir. Við það verða
jólasveinarnir við Austurvöll svo
ringlaðir að enginn skilur neitt í
neinu og jólasveinar,
álfar, tröll, huldufólk,
Leppalúði, Grýla og
aðrir Islendingar fara
á „smjörflip" sem aldr-
ei fyrr og neyslunni er
stýrt af enn meiri
krafti yfir hátíðarnar
en venjulega.
Við hin sem úti á
gaddi stöndum bíðum
hins vegar enn eftir
landbúnaðarfrelsun-
inni. Mér sýnist því
miður margt benda til
þess að hún verði ekki
um þessi jól frekar en
þau sem liðin eru. Hún
mun hins vegar örugglega birtast
einhveijum okkar í djúpum
draumum yfir hátíðarnar.
Ég óska öllum fyrrnefndum
jólasveinum, vinum þeirra og
vandamönnum og hinni saklausu
íslensku belju, framleiðanda hinn-
ar spenvolgu afurðar, sem er und-
irstaða smjörsins, ánægjulegs
jólaundirbúnings, gleðiríkrar
jólahátíðar og mikillar nytjar á
nýju ári.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sólar hf.
Páll Kr. Pálsson