Morgunblaðið - 13.06.1996, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
í klóm
kýklópa
Hvunndagsleikhúsið frumsýnir ærslaóperuna
Jötuninn efbir Evrípídes og Leif Þórarinsson
í Loftkastalanum í kvöld, fimmtudag. Af því
tilefni hitti Orrí Páll Ormarsson þann síðar-
nefnda að máli, en grunnurinn að verkinu
er eini púkaleikurinn sem varðveist hefur.
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
JÖTNARNIR hafa hneppt gamla skógarpúkann Sílenos (Gísla Rúnar Jónsson) og föruneyti hans í
fjötra á Sikiley.
í VÖGGU leiklistarinnar, Grikk-
landi til forna, var til siðs að sýna
svokallaða púkaleiki í kjölfar
harmleikja þannig að fólk héldi
ekki heimleiðis með tár á hvarmi.
Eini slíki leikurinn sem varðveist
hefur er Jötunninn eftir Evrípídes
sem Hvunndagsleikhúsið hefur
tekið upp á sína arma. Er upp-
færslan í formi ærslaóperu sem
frumflutt verður á fjölum Loftkast-
alans í kvöld, fimmtudaginn 13.
júní, kl. 20.30.
Blómaskeið forngrískrar leiklist-
ar var á 5. öld f. Kr. og þá komu
fram harmleikjaskáldin Æskýlos,
Sófókles og Evn'pídes, sem var
yngstur, og gamanleikjaskáldið
Aristófanes. í harmleikjum
Evrípídesar er fjallað um fornar
goðsögur í anda raunsæis og efa-
hyggju og áhersla lögð á að lýsa
tilfinningalífi aðalpersónanna sem
oftar en ekki eru konur. Af verkum
hans eru átján varðveitt, þar á
meðal Alkestis, Medea, Hippolytos,
Hekuba, Trójudætur og Bakkynjur.
Jötunninn er, sem fyrr segir, eini
satýrleikurinn sem hefur varðveist.
Tónlistin í sýningu Hvunndags-
leikhússins er runnin undan rifjum
Leifs Þórarinssonar tónskálds. Seg-
ir hann púkaleik þennan bjóða upp
á meira frelsi í túlkun en harmleik-
ina. „Ég held að þessir leikir hafi
upphaflega verið hugsaðir sem
skemmtun þar sem leikararnir
slepptu fram af sér beislinu —
augnablikið hafí verið látið ráða
ferðinni."
Ólikir höfundar
Leifur segir að þremenningarn-
ir, Æskýlos, Sófókles og Evrípídes,
séu ólíkir höfundar þótt þeir hafi
allir sótt efnivið í hinn gríska
sagnaheim. „Þótt þeir byggðu á
sömu hefðunum voru þeir að fást
við ólika hluti. Evrípídes er yngstur
og að mörgu leyti auðveldastur
viðureignar fyrir leikhúsfólk á okk-
ar dögum en verk hans eru tækni-
lega mjög nálægt nútímaleikhúsi.
Reyndar virðast leikhúsvinnubrögð
alltaf ganga aftur í stórum stíl.“
Efni Jötunsins er sótt í kafla
úr Odysseifskviðu Hómers. Odyss-
eifur konungur í íþöku kemur
ásamt föruneyti til Sikileyjar til
að taka kost en lendir þar í klónum
á eineygðum jötnum, kýklópum,
sem hafa mikið dálæti á manna-
kjöti. Ræður þar ríkjum Pólífemos
hinn grimmi sem hugsar sér gott
til glóðarinnar. Hneppir hann Od-
ysseif og menn hans í ánauð, þar
sem þeir hitta fyrir flokk púka sem
orðið hafa viðskila við leiðtoga
sinn, Díonýsos, ellegar Bakkus.
Odysseifur lætur hins vegar ekki
deigan síga, fyllir Pólífemos og
blindar. Því næst leysir hann menn
sína og púkana úr fjötrum. Saman
sigla þeir síðan inn í sólarlagið og
láta sér fátt um finnast þótt úrillur
jötunninn fleygi heilu björgunum
á eftir þeim.
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
MARGIR kyndugir karakterar koma við sögu í Jötninum,
Morgunblaðið/Halldór
TÓNSKÁLDIÐ, Leifur Þórarinsson, leggur á ráðin með samstarfs-
fólki sínu Jóhönnu Þórhallsdóttur og Herði Bragasyni.
Leifur segir að sú hugmynd að
setja Jötuninn á svið í formi óperu
sé alls ekki ný af nálinni. Söngur
og hljóðfæraleikur séu jafnan alls-
ráðandi þegar verkið sé fært upp.
Meira að segja bendi heimildir til
þess að Evrípídes hafi sjálfur sam-
ið tónlist við Jötuninn. Hún hefur
þó ekki varðveist. Þá segir Leifur
að ítalskar óperubókmenntir séu
sprottnar úr áhuga endurreisnar-
manna á grísku harmleikjunum.
Leifur segir tónlist sína bera
keim af ærslaleik. Níu hljóðfæra-
leikarar annast flutninginn — fjór-
ir strengjaleikarar, þar á meðal
tónskáldið sjálft, saxófónleikari og
fjögurra manna rokkhljómsveit.
„Tónlistin byggir á hugmyndum
sem eiga rætur að rekja til rokk-
tónlistar og grískra tónstiga með
arabísku ívafi. Hún hefur hins veg-
ar tekið sína eigin stefnu, meðal
annars út frá samvinnunni við
hljómsveitina. Ég hef skrifað
hljómaganginn og lagt linurnar
fyrir spilamennskuna en strákarnir
hafa átt heilmikinn þátt í útfærsl-
unni.“
Eina leikhúsiö
Því fer fjarri að Leifur og Inga
Bjarnason leikstjóri sæki nú í
fyrsta sinn efni í smiðju Evrípídes-
ar. Skemmst er að minnast upp-
færslu Hvunndagsleikhússins á
Trójudætrum í Iðnó á liðnu hausti.
Féll sú sýning í frjóa jörð. Þá settu
þau Medeu á svið á sama stað
fyrir nokkrum árum undir merkj-
um Alþýðuleikhússins. „Það er allt-
af jafngaman að setja upp sýning-
ar í Iðnó, jafnvel þótt húsið sé
hálfkarað, enda er það að mínu
mati eina alvöru leikhúsið á ís-
landi.“
Að sögn Leifs líta forsvarsmenn
Hvunndagsleikhússins einungis á
sýningarnar á Trójudætrum í Iðnó
sem upphafið að einhveiju meiru
enda sé um að ræða verkefni sem
taki mörg ár að ýta úr vör — hvað
þá að fullvinna. „Trójudætur er
mikill harmleikur og við erum enn
að leita að leiðinni til að uppfæra
hann.“
Fyrirhugað var að sýna Tróju-
dætur og Jötunin saman í Loft-
kastalanum en ákveðið var að slá
slíkri uppfærslu á frest fram á
haust. Verður vettvangurinn þá
Borgarleikhúsið. „Við tökum okkur
frí í sumár, þótt hver einstaklingur
eigi eflaust eftir að halda áfram
að' þróa sinn þátt og síðan hittist
hópurinn aftur í haust. Það verður
spennandi að sjá hvernig þessar
sýningar falla hvor að annarri."
Ótrúleg gullnáma
Hvað framtíðina varðar, segir
Leifur að Hvunndagsleikhúsið hafi
fleiri verk eftir Evríþídes í sigtinu,
þar á meðal Bakkynjur, enda sé
endalaust hægt að velta sér upp
úr grísku harmleikjunum sem séu
ásamt verkum Shakespeares
grunnurinn að evrópsku leikhúsi.
Þá segir hann þýðingar Helga Hálf-
danarsonar á harmleikjunum ótrú-
lega gullnámu sem íslenskt leikhús-
fólk sæki alltof sjaldan í.
Um fimmtíu manns koma að
sýningunni á Jötninum en tæpir
fjórir tugir listamanna stíga á svið.
Helstu hlutverk eru í höndum Arn-
ars Jónssonar, sem leikur Odysseif,
Gísla Rúnars Jónssonar, sem fer í
gervi gamla skógarpúkans Sílenos-
ar og Hinriks Ólafssonar, Jóhönnu
Linnet og Margrétar Pétursdóttur
sem skipta hlutverki Pólífemosar á
milli sín. Meðal annarra leikara eru
Björk Jónsdóttir, Jóhanna Þórhalls-
dóttir, Anna Elísabet Borg, Helga
Elínborg Jónsdóttir, Lilja Þórisdótt-
ir, Sigrún Sól Ólafsdóttir, Bryndís
Petra Bragadóttir, Kolbrún Erna
Pétursdóttir, María Ellingsen og
Gunnar Gunnsteinsson.
Helgi Hálfdanarson hefur þýtt
verkið, dans- og sviðshreyfíngar eru
eftir Ólöfu Ingólfsdóttur, G.Erla
hannar umgjörð og búninga, sem
þykja óvenju skrautlegir, og lýsingu
annast Alfreð Sturla Böðvarsson.
Tvær aðrar sýningar eru fyrirhug-
aðar á Jötninum í Loftkastalanum.
Tímarit
• ÞRÍTUGASTI ogfjórði árgang-
ur Sögu, tímarits Sögufélagsins
er kominn út, vel á fimmta hundr-
að síðurv
Sngn flytur að þessu sinni sjö
ritgerðir. Sveinbjörn Rafnsson
fjallar um Hrafnkels sögu. Hann
rekur rannsóknarsögu verksins,
en kynnir einnig niðurstöður eigin
athugana.
í ritgerð Gunnurs Ágústs
Gunnarssonar, „ísland og
Marshalláætlunin 1948-1953“,
er sagt frá tildrögum Marshall-
aðstoðarinnar, umfangi og efna-
hagslegum áhrifum hennar á ís-
landi.
Grein Ragnheiðar Kristjáns-
dóttur, „Rætur íslenskrar þjóð-
ernisstefnu“, fjallar um vakandi
þjóðernishyggju meðal lands-
manna á 18. og 19. öld.
í grein Jóns Ólafs ísberg,
„Sóttir og samfélag", er leitast
við að gefa yfirlit um íslenska
sóttarfarssögu í samhengi við
evrópska sögu. Ragnheiður
Mósesdóttir skrifar geinina
„Bessastaðabók og varðveisla
V iðeyj arkl austursskj ala“, þar sem
hún gerir grein fyrir Bessastaða-
bók, pappírshandriti frá 16. öld
sem hefur að geyma flest varð-
veitt skjöl Viðeyjarklausturs.
Gróska í útgáfu sögulegra
skáldsagna á síðari árum er til-
efni hugleiðinga Svavars Hrafns
Svavarssonur um sagnfræði og
skáldskap í greininni „Skáldleg
sagnfræði".
Athugun á hlut kvenna í
kennslubókum í sögu fyrir grunn-
og framhaldsskóla er viðfangsefni
ÞorgerðarK. Þorvaldsdótturí
ritgerðinni „Hvað er svona merki-
legt við það að vera karlmaður?"
Saga flyturfleira efni að þessu
sinni þ. á m. 24 ritdóma og rit-
fregnir.