Morgunblaðið - 03.08.1996, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 1996
H.
. ^[[n|
MORGUNBLAÐIÐ
[
>
l
I
f
K
i
nýrrar aldar
Herra Ólafur Ragnar Grímsson tók við embætti forseta íslands síðastlið- i
inn fímmtudag og fluttist samdægurs með flölskyldu sinni að Bessastöð- |
um. í viðtali við GUÐNA EINARSSON lítur forsetinn fram á veg, ræðir
um forsetaembættið og hvemig má laga það að breytingum tímans.
HERRA Ólafur Ragnar Gríms-
son, forseti íslands, hefur verið
fræðimaður, háskólakennari,
stjórnmálamaður og tekið þátt
í margvíslegu félagsstarfi inn-
an lands og utan. Hann telur
að fjölbreytt starfsreynsla sín komi að góð-
um notum í nýju embætti. Við forsetaskipt-
in nú breytist ytri aðbúnaður forsetans og
embættisins. Forsetaskrifstofan fær nýtt
aðsetur að Staðarstað við Sóleyjargötu og
forsetafjölskyldan flyturj nýjan embættis-
bústað að Bessastöðum. Ásýnd embættisins
mun breytast með nýjum forseta. Herra
Ólafur Ragnar og frú Guðrún Katrín Þor-
bergsdóttir stóðu hlið \ið hlið í kosningabar-
áttunni og boðuðu að næði hann kjöri myndi
forsetafrúin í ljósi breyttra þjóðfélagshátta
gegna veigamiklu hlutverki.
Olafur Ragnar hefur lítið tjáð sig um
úrslit forsetakosninganna. Hvað segir hann
um úrslitin og dregur hann einhverjar álykt-
anir af þeim til lengri tíma?
„Ég hef ekki haft mikinn tíma til þess
að hugleiða kosningarnar. Það hafa verið
slíkar annir hjá okkur hjónum eftir kosning-
ar að lítið annað hefur komist að en að sinna
þeim verkum,“ segir Ólafur Ragnar. „Mér
þótti hins vegar mjög dýrmætt hvað úrslit-
in voru afdráttarlaus og þótti vænt um að
fá flest atkvæði í öllum kjördæmum. Það
gladdi ekki síst hjarta mitt að fá hlutfalls-
lega mest fylgi á heimaslóðum mínum á
Vestfjörðum.
Ég tel að aðdragandi kosninganna og
úrslitin sjálf feli í sér mjög fróðlegan
efnivið. Ég reikna með að þeir sem nú starfa
á mínu gamla fræðasetri, við Háskóla ís-
lands, hafi þarna fengið ærinn efnivið til
þess að vinna úr. Ég mun sjálfsagt fylgjast
af áhuga með þeim skýringum og gögnum
sem þeir reiða fram á næstu misserum.
Hver veit nema gamli prófessorinn komi
einhvern tíma í heimsókn á næstu árum
þegar þeir efna til málþings um kosningarn-
ar! Fram að því reikna ég frekar með að
hugur minn og tími verði bundinn við þau
verk sem ég hef nú fengið í hendur.“
Fjórar vikur fullskammur tími
Ólafur Ragnar segir að forsetahjónin hafi
haft hug á því að taka sér nokkurra daga
frí þegar úrslit lágu fyrir eftir annasama
kosningabaráttu sem stóð á þriðja mánuð.
Til þess vannst ekki tími vegna fjölda verk-
efna_ sem þurfti að sinna.
„Ég hef aldrei hugleitt það fyrr að lýðveld-
ið býr nokkuð sérkennilega að þeim sem
kosinn er forseti fram að þeim degi að hann
eða hún tekur við embætti," segir Ólafur
Ragnar. „Úrslitin eru tilkynnt þegar talning
hefur farið fram. Síðan er forsetaefnið nán-
ast skilið eftir með sjálfu sér. Stjórnkerfið
veitir forsetaefninu enga sérstaka aðstoð eða
hjálp, þótt bæði starfsmenn forsetaskrifstofu
og forsætisráðuneytis hafi verið reiðubúnir
að sinna því sem beint vék að þeim.“
Fyrstu vikuna gerðu forsetahjónin lítið
annað en að taka á móti heillaóskum og
kveðjum. Síðan tóku við margvíslegar ákvarð-
anir vegna nýs húsnæðis forsetaembættisins
og eins sem snertu nýjan bústað forsetafjöl-
skyldunnar á Bessastöðum. Auk þess þurftu
hjónin að undirbúa flutning heimilis síns af
Barðaströnd á Seltjarnarnesi þar sem þau
hafa búið í rúma tvo áratugi. Þá þurfti að
ákveða margt sem tengdist innsetningarat-
höfninni og taka ákvarðanir varðandi fyrstu
embættisverk, dagskrá forseta á næstunni
og ýmislegt fleira.
í ljósi þessa telur Ólafur Ragnar að fjórar
vikur frá kjördegi til embættistöku forseta
séu fullskammur tími. Hann segist vona að
í framtíðinni standi forsetaefnum til boða
einhver aðstoð af hálfu hins opinbera, til
dæmis við að sinna þeim fjölmörgu sem setja
sig í samband við hinn verðandi forseta. Ólaf-
ur Ragnar segist þegar hafa fært það í tal
við aðila á vettvangi stjórnkerfisins að í ljósi
reynslu þeirra hjóna ætti að ganga frá lýs-
ingu á því hvernig skynsamlegast væri að
haga hinum hagnýtu þáttum við forsetaskipt-
in svo þau gangi greiðlega og án óþarflega
mikils álags á alla viðkomandi.
„Mikilvægt er að embætti forseta sé virkt
strax frá fyrsta degi, að það taki ekki við
nokkrar vikur frá embættistöku sem þurfa
að fara í undirbúning og aðlögun. Jafnframt
er nauðsynlegt að forseti sem enn er í emb-
ætti geti sinnt sínum skylduverkum með full-
um sóma og reisn þar til hann eða hún lætur
af starfí. Þess vegna er ekki eðlilegt að leggja
öll þessi verk á þann fámenna hóp sem starf-
ar á skrifstofu forsetans. Annir þeirra við
að sinna þeim verkum sem fráfarandi forseti
þarf að sinna á lokavikum sínum í embætti
eru það miklar að ekki er hægt að bæta
þessu við. Víða um lönd gera menn ráð fyrir
því að koma þurfi skipan á mál slíks aðdrag-
anda. Hins vegar hefur mér þó þótt það
skemmtilega íslenskt og sérstakt að við Guð-
rún Katrín höfum bara staðið í þessu ein og
ekkert kerfi eða prótokoll verið í kringum
okkur. í reynd höfum við bara verið eins og
hverjir aðrir íbúar á Seltjarnarnesi að und-
irbúa flutning.“
Eðlilegt að skoðanir séu skiptar
í kosningabaráttunni var því haldið fram
að seint myndi skapast eining um frambjóð-
anda sem kæmi af vettvangi stjórnmálanna.
Ólafur Ragnar hlaut um 40% atkvæða á
landsvísu og nýleg skoðanakönnun Félagsvís-
indastofnunar sýnir að þrír af hveijum fjórum
kjósendum geta vel sætt sig við kjör hans.
En hvað um hina?
„Ég nefndi það í aðdraganda forsetakjörs-
ins að það væri eðli kosninga að skiptar skoð-
anir væru um menn. Við megum ekki gleyma
því að hinn lýðræðislegi þáttur forsetakjörs-
ins hjá okkur Islendingum felst í því að kosn-
ingarnar eru keppni. Ég benti jafnframt á
að þrátt fyrir harða kosningabaráttu hefði
þjóðin ávallt borið gæfu til þess að finna
farsæla sambúð með forseta sínum. Forseta-
kosningarnar 1952 og reyndar einnig 1968
voru að mínum dómi sem fræðimanns mun
hatrammari en þær kosningar sem fram fóru
nú.
Ég er mjög glaður yfir því að skoðanakönn-
un Félagsvísindastofnunar, sem birtist í
Morgunblaðinu um síðustu helgi, staðfestir
þessa kenningu sem ég sétti fram í aðdrag-
anda forsetakjörsins og var í sjálfu sér óháð
mér sem persónu. Ég tel það mjög dýrmætt
að um 75% þjóðarinnar séu nú þegar reiðubú-
in að una vel við setu mína í embætti og
reyndar séu aðeins um 11% sem una því frek-
ar illa og afgangurinn tekur ekki beint af-
stöðu. Það er satt að segja hlutfall sem ég
hefði talið árangur eftir setu í embætti um
töluvert skeið en er mjög þakklátur að hljóta
slíka vitneskju jafnvel áður en ég tek við
embætti.“
Ólafur Ragnar segir að menn megi ekki
gleyma því að embætti forseta íslands sé
lýðræðislegt embætti en ekki hefðarembætti
í skilningi arfakónga.
„í mínum huga er hinn lýðræðislegi grund-
völlur forsetaembættisins dýrmætasti kjarn-
inn í embættinu sjálfu. Þess vegna verða
bæði forsetinn og aðrir að gera sér grein
fyrir því að eðli lýðræðisins er að menn hafa
rétt til þess að hafa ólíkar skoðanir. Það á
jafnt við um forsetann sem persónu og um
verk hans. Hins vegar vona ég að með verk-
um mínum á næstu mánuðum og misserum
muni enn frekar aukast sá stuðningur við
störf mín sem fram kom í könnuninni sem
Morgunblaðið birti um síðustu helgi.“
Breytt umfjöllun
um forsetaembættið
I
í
»
Forsetaembættið er helsta virðingarstaða
þjóðarinnar og embættið hefur að margra
dómi notið ákveðinnar friðhelgi í umfjöllun
fjölmiðla. Á hinn nýkjörni forseti von á því
að fjölmiðlar veiti honum síður grið en forver-
um hans vegna þess að hann kemur af vett-
vangi stjómmálanna?
„Ég held að þær breytingar sem eru að
verða á umfjöllun í fjölmiðlum um embætti
forseta íslands séu hluti af eðlilegri þróun.
Fjölmiðlar, hér á landi og á Vesturlöndum,
hafa á síðari árum verið jafnt og þétt að
breyta umfjöllun sinni um fólk í áhrifastöðum.
Ég tel að lýðræðislegt eðli fjölmiðlunar feli
í sér að sé ástæða til þess að greina með
gagnrýnum hætti frá því sem fólk í áhrifa-
stöðum gerir eða segir, hvort sem þar er um
forseta að ræða eða aðra, þá eigi að gera
það. Hið opna lýðræðislega þjóðfélag krefst
þess í raun og veru að slíkt sé gert. Ég er
eindreginn stuðningsmaður þess að íslensk
fjölmiðlun verði ekki eftirbátur þess sem tal-
ið er rétt og sjálfsagt í öðrum lýðræðisríkjum
í veröldinni. Hins vegar vona ég að umfjöllun-
in um forsetaembættið, sem og um aðra,
verði í senn sanngjörn og fagleg.
Ég held að þær breytingar sem hafa verið
að gerast, til dæmis á síðustu misserum í
embættistíð fráfarandi forseta og til þessa
dags, séu ekki bundnar einni persónu frekar
en annarri heldur hluti af eðlilegri þróun.
Sjálfsagt mun það eitthvað flýta fyrir þróun-
inni að maður með mína starfsreynslu tekur
við embættinu. Fjölmiðlafólk á íslandi þekkir
mig vel og veit að aðgangurinn að mér hefur