Morgunblaðið - 03.08.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 1996 29
Smugur í
miðrí landhelgi
ÞRÁTT fyrir þær breytingar sem
orðið hafa í verslun og þjónustu á
undanfömum árum og valda því að
frídagur verslunarmanna hefur í
sjálfu sér breyst í hálfgerð öfug-
mæli, skipar þessi dagur enn og
áfram sérstakan sess í huga þeirra
sem við greinina starfa. Dagurinn
er áfram merkilegur í því sögulega
ljósi að með honum var sérstakur
dagur á almanakinu helgaður þeirri
fjölmennu stétt sem við verslun
starfar. Um leið beinist athyglin að
þeim mikilvægu störfum sem hún
sinnir og þeirri verðmætasköpun
sem fólgin er í verslun.
Frídagurinn sem slíkur var í raun
forveri þess sem síðar varð þjóð-
minningardagur og þjóðhátíðardag-
ur íslendinga. Hugmyndin var að
öllum líkindum sótt til Danmerkur.
Þar kom upp sú venja í kringum
árið 1890 að gefa starfsfólki 1-2
daga frí hvert sumar. Þetta var fyr-
ir daga orlofs og unnið sleitulaust
allan ársins hring. Með samstilltu
átaki kaupmanna og verslunarstjóra
stærri fyrirtækja í Reykjavík var
ákveðið að gefa starfsmönnum frí
13. september árið 1894. Þar með
varð hinn fyrsti frídagur verslunar-
manna að veruleika. Haldið var í
skrúðgöngu inn að Ártúnum þar
sem haldin var heilmikil skemmtun
með þátttöku vinnuveitenda og
launþega fram á kvöld. I önnur
skipti var farið í skemmtiferðir út
fyrir bæinn.
Síðan hefur margt breyst, þó
ekki það að frídagur verslunar-
manna og verslunarmannahelgin
tengjast fyrst og fremst ferðalögum.
Þessa helgi, sem er eins konar há-
punktur sumarsins, nýta landsmenn
kærkomið tækifæri til
að ferðast um landið,
sækja skemmtanir,
kanna nýjar slóðir eða
heimsækja ættingja og
vini. Og á ferðalögum
vilja menn njóta þjón-
ustu - ekki síst verslun-
ar. Þessu hefur verslun-
in aðlagað sig undanf-
arin ár og áratugi.
Ferðamannaverslun
hefur verið eitt höfuð-
viðfangsefni samtaka
verslunarinnar undan-
farna mánuði. Hags-
munir íslenskrar versl-
unar eru tvíþættir þeg-
ar ferðamannaverslun
á í hlut. Annars vegar að hámarka
sölu til erlendra ferðamanna, en
hins vegar að lágmarka verslun ís-
lendinga erlendis. í báðum tilvikum
næst þetta markmið helst með því
að hér á landi sé vöruverð lágt og
vöruúrval fjölbreytt miðað við önnur
lönd. Framundan er á næstu vikum
viðamikið átak til að kynna íslend-
ingum, sem senn flykkjast í hefð-
bundin haustferðalög til erlendra
borga, þann mikla virðisauka sem
fæst með því að halda versluninni
sem mest hér innanlands. Það skipt-
ir miklu máli að ná til baka inn í
landið sem stærstum hluta af þeirri
milljarðaverslun sem árlega er flutt
úr landi.
Verslun við erlenda ferðamenn
hefur líka verið stórt viðfangsefni.
Á síðasta vetri var skipaður sérstak-
ur starfshópur á vegum íslenskrar
verslunar til að kanna þátt verslun-
ar í stefnumótun í ferðaþjónustu.
Viðamikil skýrsla með ítarlegum til-
lögum er meðal þess
sem nefndin hefur skil-
að af sér, en því miður
hefur hljómgrunnur yf-
irvalda ekki verið í
samræmi við það.
Skýrslan tekur af öll
tvímæli um að í verslun
erlendra ferðamanna
felast stór tækifæri til
aukinnar verðmæta-
sköpunar. Samkvæmt
athugunum Hagstofu
Evrópusambandsins er
talið að ferðamanna-
verslun nemi 24% af
heildartekjum af ferða-
mannaþjónustu. Hér á
landi hefur þetta hlut-
fall verið mun lægra. Heildartekjur
af ferðamönnum námu á síðasta ári
hér á landi 18,7 milljörðum króna.
Samkvæmt ofangreindu ætti hlut-
deild verslunar þar að vera um 4,5
milljarðar króna. Raunveruleg tala
er nær 2 milljörðum og því Ijóst að
enn eru sóknarfæri verslunar mikil.
Það leynast víða Smugur. í er-
lendri ferðamannaverslun hafa inn-
flutnings- og smásöluverslun fundið
væna smugu inni í miðri landhelgi.
Þó snertiflöturinn sé sýnilegri í
smásöluversluninni er ljóst að báðar
greinar eiga verulegra hagsmuna
að gæta. Hvort tveggja eru þetta
hlekkir í einni og sömu keðjunni.
Að mati vinnuhópsins sem að
ofan er nefndur má með réttri
stefnumótun og bættum starfsskil-
yrðum verslunarinnar auka atvinnu
í greininni um 200 störf á næstu
fimm árum og samtals 500 störf til
ársins 2010. Gert er ráð fyrir að
velta vegna ferðamannaverslunar
Jón
Ásbjörnsson
V er slunarmannahelgi
- Islensk verslun
UM verslunar-
mannahelgi er ástæða
til þess að setja á blað
hugleiðingar um versl-
un. Fyrsta helgi ágúst-
mánaðar er nefnd frí-
helgi verslunarfólks. I
mörgum tilfellum er þó
ekki svo. Verslunar-
mannahelgi er reyndar
meiri frí og ferðahelgi
almennings, ekki ein-
göngu verslunar-
manna. Margir er
vinna verslunarstörf og
eða þjónustustörf
vinna þessa helgi jafnt
sem aðrar helgar. Ekki
ber svo á að líta að
verslunarfólk eigi ekki almennt frí
um helgar. Starfsmunstur í verslun-
ar- og þjónustugreinum hefur breyst
mjög mikið á undanförnum árum.
Með lengri afgreiðslutima og auk-
inni þjónustu við neytendur hefur
starfstími afgreiðslufólks breyst
meir í að unnin er vaktavinna í ein-
hveiju formi. Þó er það samt svo
að þeir sem þessi helgi er kennd við
vinna líklega mest um þessa helgi.
í maí sl. efndu Kaupmannasam-
tök íslands til ráðstefnu þar sem
fjallað var um afgreiðslutíma versl-
ana. Mörgum sem reka og starfa
við verslun hefur þótt afgreiðslutími
verslana i seinni tíð vera orðinn
langur. Krafa um aukinn afgreiðslu-
tíma mótast fyrst og fremst af því
iífsmunstri sem við lifum í. Neytend-
ur virðast ekki vilja láta segja sér
hvenær þeir eigi að gera innkaup
sín, enda hefur verið bent á að versl-
anir eigi að vera opnar þegar neyt-
andinn þarf á þjónustunni að halda.
Aukinn afgreiðslutími
hlýtur að kalla á aukinn
kostnað fyrir verslun-
ina. Þar með er ekki
sagt að sá kostnaður
fari út í verðlagið að
öllu leyti. Verslunin
hefur á síðustu árum
hagrætt til þess að geta
haldið verðlagi niðri, en
samt komið til móts við
neytendur hvað varðar
afgreiðslutíma. Þá hafa
hagkvæmari innkaup
verslunarfyrirtækja og
meiri samkeppni í
verslunargeiranum átt
mikinn þátt í þeirri þró-
un sem við höfum verið
að upplifa í seinni tíð. Það má leiða
að því rökum að með tilkomu
klukkuverslana hafí lenging af-
greiðslutíma hafist. Þau verslunar-
fyrirtæki sem fyrir voru áður en
klukkubúðimar komu til sögunnar
hafa eðlilega aukið afgreiðslutíma
sinn, enda samkeppni í verslun mikil.
Á umræddri ráðstefnu var meðal
annars bent á að íslendingar
gleymdu því stundum að „lifa líf-
inu“. Við værum svo upptekin af
lífsgæðakapphlaupinu að við varla
mættum vera að því að lifa fjöl-
skyldulífi. Fólkið leyfði sér ekki að
taka frídag, ekki einu sinni á sunnu-
dögum. Það má spyija að því hvort
svo langur afgreiðslutími sé nauð-
synlegur svo sem raun ber vitni.
Hver hefur sína skoðun á því.
Á haustmánuðum hafa margir
íslendingar lagt leið sína til nær-
liggjandi stórborga erlendis til upp-
lyftingar og innkaupa. Verslunar-
eigendur hér heima hafa á undan-
íslensk verslun, segir
Benedikt Kristjáns-
son, á að byggjast á
jákvæðni og sókn.
förnum árum bent á að íslensk versl-
un sé í mörgum tilfellum hag-
kvæmnari en sú erlenda, hvað varð-
ar verðlag og gæði. Það verður að
taka tillit til þess að verslun á ís-
landi situr ekki við sama borð hvað
varðar skatta og aðrar álögur í sam-
anburði við erlenda verslun. íslensk
verslun á að byggja á jákvæðni og
sókn en ekki kvörtunum og væli,
en gera verður samt kröfu til þess
að verslunin njóti sannmælis. Ég
held að almennt geri fólk sér ekki
grein fyrir því hve mikilvægt sé að
verslun fari fram hér heima með
tilliti til atvinnu og tekna fyrir okk-
ar sameiginlega sjóð. Á íslandi vinn-
ur einn af hveijum sjö við verslun.
í versluninni einni starfa um 20
þúsund manns sem eru um 14% af
vinnuafli í þessum geira. Þá koma
2 af hveijum 3 krónum af virðis-
aukaskatti frá versluninni sem sam-
svarar um 27 milljörðum króna.
Fæstum er það sjálfsagt kunnugt
að verslunin hefur aldrei þegið
styrki af opinberu fjármagni. Versl-
unin hefur staðið og fallið með sjálfri
sér. Það hefur oft komið fram að
ef það fjármagn sem íslendingar
versla fyrir erlendis væri notað í
verslun hér heima skapaði það 750
milljóna tekjur fyrir ríkissjóð í formi
virðisauka sem jafngildir um 11%
af halla ríkissjóðs, sem aftur dygði
Benedikt
Kristjánsson
Velta ferðamanna-
verzlunar, segir Jón
Asbjörnsson, mun
aukast um 2,5 milljarða
næstu 5 árin.
aukist um 2,5 milljarða á næstu 5
árum og um 6 milljarða til ársins
2010. Hér er um mikil verðmæti
og mörg störf að ræða, sem hvort
tveggja vegur þungt fyrir þjóðar-
búið í heild.
Til þess þarf þó ýmislegt að breyt-
ast. Þó margt hafi þróast í rétta
átt, vantar enn mikið á að verslun
séu búin sambærileg skilyrði og í
nágrannalöndum. Og mikið vantar
á að verslun njóti jafnræðis á við
aðrar atvinnugreinar. Nýlegt dæmi
eru lögin um vörugjöldin; vanmátt-
ug tilraun stjórnvalda til að koma
á þeim réttarfarsbótum sem Eftir-
litsstofnun EFTA hefur réttilega
bent á að skylt er samkvæmt þeim
samningum sem ísland hefur undir-
ritað. Sú afgreiðsla var því miður
langt frá því að vera ásættanleg og
framkvæmdin hefur reynst erfið.
Verslunin reynir nú að fóta sig á
því hála svelli sem flóknar reglu-
gerðir hafa reynst og útkoman virð-
ist því miður sú að minna muni
skila sér út í verðlagið og til neyt-
enda en vænst hafði verið. Þetta
staðfestir það sem samtök verslun-
arinnar hafa lengi barist fyrir, að
eina sanngjarna leiðin sé að fella
niður vörugjöld, enda eru þau í raun
dulbúnir tollar. Þau íþyngja vöru-
verði, leggjast á milli sölustiga og
refsa þannig til dæmis erlendum
ferðamönnum, því vörugjöldin fást
ekki endurgreidd líkt og virðisauka-
skatturinn í svonefndri „tax-free“
verslun.
Áfram mætti tíunda þá mismun-
un sem verslun hefur búið við og
býr við enn. Nýjustu tíðindi eru
reyndar þau að nú skuli samræma
tryggingargjöldin milli atvinnu-
greina, en þar hefur viðgengist óþol-
til þess að lækka skatta á vísitölu-
fjölskyldunni um 12 þúsund krónur
á ári, auk þess sem um 400 fleiri
störf mundu skapast í verslun á
íslandi. Af hveiju er verið að benda
á þetta? Jú, ef við aukum verslun
heima fyrir treystir það sjálfstæði
okkar, það eykur þjóðartekjur, bæt-
ir kjör þjóðarinnar og ekki síst eflir
atvinnu.
í upphafi minntist ég á verslunar-
mannahelgina. Frídagur verslunar-
fólks er samkvæmt almanakinu
fyrsti mánudagur ágústmánaðar.
Kaupmannasamtök íslands senda
kaupmönnum, verslunarfólki og öll-
um sem eru á faraldsfæti kveðjur
og óskir um góða helgi og góða heim-
komu. Förum varlega í umferðinni.
Höfundur er formaður Kaup-
mannasamtakanna.
andi mismunun um árabil. Verslunin
hefur þurft að bera tvöfalt hærra
tryggingargjald en hinar undir-
stöðugreinar atvinnulífsins. Hvað
grófust hefur birtingin verið gagn-
vart útflutningsversluninni. Þar hef-
ur þeim fjölmörgu útflutningsfyrir-
tækjum sem verið hafa í mikilli sókn
í sölu fiskafurða, en stunda hvorki
útgerð né vinnslu verið skipað í
hærri flokkinn á meðan hinir greiða
lægra gjaldið.
Og enn er það tilskipun að utan
sem hristir upp í íslenskum stjóm-
völdum. Tryggingargjaldið og aðrir
mismununarskattar hafa tvímæla-
laust íþyngt verslun verulega og
hamlað eðlilegri framþróun í grein-
inni. Dapurlegastur er þó sá vitnis-
burður sem þetta gefur um viðhorf
stjómvalda til verslunar. Hún hefur
lengi verið litin hornauga og látin
mæta afgangi. Því er tímabært að
breyta. Það verður ekki bæði sleppt
og haldið. Með aðild okkar að alþjóð-
legum samningum á borð við ÉES
og GATT, er okkur lögð sú skylda
á herðar að fylgja viðurkenndum
réttarfarsreglum. í Evrópu líðst
stjómvöldum ekki mismunun á borð
við þá sem hér hefur tíðkast. Þar
eru allar atvinnugreinar metnar
jafngildar. Vonandi verður ekki
langt að bíða þess að slíkt hugarfar
nái fótfestu hér. Það ætti að vera
stjórnvöldum kappsmál að halda
uppi fijálsri og óheftri verslun sem
byggir á grundvallaratriðum frjáls
markaðsbúskapar um eðlilega
verkaskiptingu og sérhæfingu.
Ég hóf þennan pistil á orðum um
gildi frídags verslunarmanna fyrir
verslun í landinu. Eðli verslunar er
að þjóna viðskiptavinum sínum þeg-
ar þeir þurfa á því að halda. Með
sívaxandi ferðalögum landsmanna
um þessa helgi er ljóst að þeir kalla
eftir þjónustu verslunarinnar. Því
verður klukkunni vart snúið til baka,
enda þær forsendur sem frídagur
verslunarmanna byggði á í upphafi
löngu horfnar. Eftir stendur að í
tilvist þessa dags felst í raun tæki
sem verslunin á að geta nýtt sér;
tæki til að vekja athygli á mikil-
vægi verslunar. í kringum 24 þús-
und íslendingar starfa nú við hin
fjölþættu störf sem verslunin býður
upp á. Það eru sameiginlegir hags-
munir þessa fjölmenna hóps að
vekja athygli á þeim miklu verð-
mætum sem hann er að skapa á
degi hveijum og gildi þeirra starfa
sem hann sinnir. Það eru sameigin-
legir hagsmunir allra sem við versl-
un starfa að efla faglega vitund
innan greinarinnar með bættri
menntun og framsækinni stefnu-
mótun. Og síðast en ekki síst eru
það sameiginlegir hagsmunir okkar
allra að benda á hveiju þarf að
breyta í starfsumhverfi okkar til að
verslun geti notið sannmælis og náð
að þróast á eðlilegan hátt.
Með bestu óskum um farsæla
verslunarmannahelgi.
Höfundur er formaður íslenskrar
vcrslunar og Félags íslenskra
stórkaupmanna.
Sjálfsafgreidslu-
afsláttur
Mýttu þér 2 kr. sjálfsafgrelðsluafslátt af hvorjum
bensínlftra á eftlrtðldum þjónustustððvum Olís.
• Sabrairt vlð KleiifnvBg + 2 kr.*
• M]6dd f Bralðholtl + 2 kr*
• GullliM í Grafanrogl
• KI6pp vlð Stcúlagðtxi
* Hanrabora. Kfioavoal
• Suðargfitu, Akraaesi
nnii fítn■ ntnifui i ■ i— - » * ■
vwDoraraisianur vogna TramicvawTKia.
olís
léttlr þór lífiö