Morgunblaðið - 10.08.1996, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 10. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ getur veríð mikið um að vera í eldhúsi tapasbara þegar hvað mest er að gera i hádeginu. Bar Juanito í Jerez de la Frontera var nýlega valinn besti tapasbar Spánar en þar er boð-
ið upp á um fimmtíu mismunandi smárétti daglega. Kokkurinn Manuel Pichago Aranda fylgist grannt með hverju handtaki og að gestir séu örugglega ánægðir.
SPÆNSK matarmenning á
það til að falla í skuggann á
matargerð Frakklands og
Ítalíu. Að paellu frátaldri ættu lík-
lega flestir í erfiðleikum með að
telja upp „spænska" rétti. Skýring-
in kann að vera sú að matarmenn-
ing Spánverja byggir að miklu leyti
á hráefnunum en ekki einstaka
réttum. Einn angi hennar, tapas-
menningin, nýtur hins vegar sívax-
andi vinsælda annars staðar í Evr-
ópu og ekki að ástæðulausu.
Orðið „tapa“ þýðir í raun lok á
spænsku. Áður fyrr fengu menn oft
lítinn matarbita, skinku- eða pylsu-
sneið, með sérríinu sínu á bamum
er lokaði glasinu og kom þannig í
veg fyrir að flugur eða önnur
óhreinindi gætu mengað þennan
göfuga drykk. Enn í dag eru tapas-
skammtamir oft bornir fram á ör-
litlum diskum ofan á glasinu.
Nú um stundir er orðið tapas
notað sem samheiti yfir alla þá
smárétti sem í boði em á bömm og
veitingahúsum á Spáni. Hvergi er
tapas-menningin þó jafnháþróuð og
Eitthvert mesta framlag Spánverja til mat-
armenningar heimsins eru tapasbarirnir.
Steingrímur Sigurgeirsson ferðaðist
um Andalúsíu í sumar og heillaðist af
matnum og hinu óformlega andrúmslofti
tapasmenningarinnar.
í Andalúsíu, þar sem hún er upp-
mnninn.
Matartímar Spánverja, ekki síst
á Suður-Spáni, em mjög frá-
bragðnir því sem gengur og gerist í
norðurhluta Evrópu. Hádegismat-
ur hefst yfirleitt ekki fyrr en um
þrjúleytið og kvöldverður er gjarn-
an ekki snæddur fyrr en um tíu-,
ellefuleytið eða jafnvel undir mið-
nætti. Þetta skapar gott svigrúm
fyrir þá nartmenningu, sem tapas
byggja á. Fyrir mat eða milli mála
kemur fólk gjaman saman á bör-
um, fær sér glas eða copita af Fino
eða Manzanilla, og smábita til að
narta í með drykknum og samræð-
unum.
I hádeginu borða menn gjaman
standandi við barborðið og tilvalið
er að fá sér heila máltíð er byggir á
fjölmörgum tapasréttum.
Opnir ng
ófnrmlegir
Andalúsíubúar em opnir og
óformlegir og það endurspeglast í
matarvenjum þeirra. Borði nokkrir
saman er algengt að menn snæði af
sama diskinum og skipti þannig
með sér mörgum réttum. Að miklu
leyti em hnífapör óþörf, flesta rétti
má og á að borða með puttunum.
Tapas getur verið nánast hvað
sem er en tvennt stendur upp úr
hvað vinsældir og gæði varðar.
Annars vegar spænsku kjötvömrn-
ar og hins svegar sjávarfangið.
Hvergi í heiminum er framleidd
betri skinka og betri pylsur en á
Spáni. Parmaskinka getur vissu-
lega verið einstök en hún jafnast
eftir sem áður ekki á við spænsku
vindþurrkuðu Serrano-skinkuna.
Galdurinn á bak við þessar kjöt-
vörur er Iberíusvínið, sem er að
finna í skógarhéruðum í suðvestur-
hluta Spánar, aðallega í héraðun-
um Andalúsíu og Extremadura.
Langbesta kjötið kemur hins vegar
úr Jabugo-héraði í Andalúsíu.
Svínategund þessi er dökk á lit
og skinkulærin auðþekkjanleg á
svörtu klaufunum - pata negra þar
sem þau hanga á veitingastöðum.
Er hægt að senda öðrum hugskeyti?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR FJALLAR UM FURÐUR SÁLARLÍFSINS
Spurning: Ég er yfir mig ást-
fangin. Stundum hugsa ég svo
sterkt til hans sem ég elska, að
hann finnur hugsanir mínar og til-
finningar, jafnvel þótt hann sé
langt í burtu. Er þetta bara ímynd-
un hjá okkur, eða er raunverulega
hægt að senda öðmm hugsanir
sínar og tilfinningar á þennan
hátt?
Svar: Dulskynjun er samheiti yfir
sálræn fyrirbæri sem stundum eru
kölluð yfirskilvitleg, svo sem eins
og hugsanaflutningur, skyggni og
berdreymi. Þetta em fyrirbæri í
mannlegri reynslu sem ekki hafa
enn verið skýrð eftir lögmálum
náttúravísindanna, en fjölmargir
hafa sjálfir reynt eða kynnst og
em persónulega sannfærðir eða
trúa á raunveraleika þeirra. Marg-
ir fræðimenn afskrifa þessi fyrir-
bæri sem hindurvitni og telja að
þau eigi ekld heima innan vébanda
vísindanna. Engu að síður hafa
verið gerðar miklar rannsóknir og
tilraunir á sviði dulskynjunar, ekki
síst á hugsanaflutningi. Yfirleitt er
mjög vandað til rannsókna og
gerðar mestu kröfur um nákvæm
og hlutlæg vinnubrögð auk þess
sem sama tilraun er endurtekin æ
ofan i æ. Tölfræðilegar aðferðir
em notaðar til að meta niðurstöð-
umar á sama hátt og algengast er í
öðram fræðigreinum. Niðurstöður
hafa að meirihluta verið jákvæðar
og fært sterkar tölfræðilegar líkur
að því að dulskynjun sé raunveru-
leg, án þess að skýringar á henni
séu fundnar. Margar tilraunir hafa
þó ekki sýnt nein merki um dul-
skynjun, jafnvel hjá einstaklingum
sem áður höfðu sýnt marktæk
merki um þennan hæfileika. Til-
gátur era um það, að ekki sé að-
eins um að ræða mun á hæfileikum
einstaklinga til dulskynjunar, held-
ur að það fari eftir andlegu og lík-
amlegu ástandi þeirra hverju sinni
hversu móttækilegir þeir era.
Gagnrýnendum þessara fræða
þykir sem þau standi á ótraustum
grunni og fátt um haldbærar nið-
urstöður.
íslendingar hafa sýnt yfirskilvit-
legum fyrirbærum meiri áhuga en
flestar vestrænar þjóðir og kann-
anir hér á landi hafa sýnt að tveir
þriðju hlutar fólks telja sig hafa
orðið fyrir einhverri yfirskilvitlegri
reynslu. Við eigum a.m.k. tvo
ágæta fræðimenn, sem stundað
hafa rannsóknir á þessu sviði, bæði
hér á landi við Háskóla Islands og
erlendis, þá prófessor Erlend Har-
aldsson og dr. Loft Reimar Gissur-
arson. Próf. Erlendur hefur gert
athyglisverðar tilraunir hér á landi
í samvinnu við erlenda fræðimenn,
þar sem hann kannar einstaklings-
mun í dulskynjun. Tilraunir við er-
lenda háskóla höfðu áður sýnt, að
samband var á milli varnarhátta
og dulskynjunar, þannig að fólk
með sterka varnarhætti sýni minni
dulskynjunarhæfileika en þeir sem
hafa veika varnarhætti og þar af
leiðandi viðkvæmari fyrir utanað-
komandi áhrifum og næmari á sinn
innri mann.
Tilraunirnar voru á þann veg að
hópur stúdenta var látinn gangast
undir þekkt próf, sem mælir styrk-
leika varnarháttanna. Síðan var
hver og einn látinn giska á hvaða
tákn af fjórum mögulegum væri á
hverju 80 spjalda sem tilraunin tók
til. Fyrir tilviljun gat hver og einn
fengið 20 réttar lausnir, og ef hóp-
urinn var tekinn sem heild reynd-
ist það niðurstaðan. Ef hópurinn
var hins vegar flokkaður eftir því
hve varnarhættir einstaklinganna
höfðu mælst sterkir, kom í ljós að
réttum lausnum fjölgaði eftir því
sem menn höfðu veikari varnir.
Þeir sem höfðu sterkustu varnar-
hættina höfðu nær helmingi færri
réttar lausnir en þeir sem höfðu
veikustu varnarhættina. Þessi til-
raun var margoft endurtekin og
með svipaðri niðurstöðu. Reiknað
var út að heildarniðurstaða til-
raunanna gæti orðið fyrir tilviljun í
aðeins fimm af hverjum tíu þúsund
tilraunum. Við rannsóknir á öðram
sviðum þætti þetta nánast óyggj-
andi niðurstaða. Um þessar til-
raunir má fræðast nánar í íslensku
Sálfræðibókinni.
Niðurstöður þessara tilrauna
eru athyglisverðar en falla þó vel
að annarri þekkingu okkar á sálar-
lífi manna. Þeir sem hafa mjög
sterka varnarhætti eru jarðbundn-
ir, skynsamir og í góðum tengslum
við hinn ytri veraleika, en oft
ónæmir á sjálfa sig og aðra. Þeir
sem hins vegar hafa veikar varnir
era viðkvæmir fyrir ytri áhrifum,
næmir á annað fólk og eigin tilfinn-
ingar. Þeir eru oft viðkvæmari en
aðrir fyrir geðrænum truflunum,
en þeim getur einnig nýst af næmi
sínu til listrænnar sköpunar. Allir
þekkja hve fólk, sem er í nánum
tilfinningalegum tengslum hvert
við annað, er næmt fyrir viðbrögð-
um hins og getur jafnvel „lesið
hugsanir" hvert annars. Það væri
fróðlegt að athuga hvort varnir
elskenda era veikari en annarra á
meðan tilfinningahitinn er hvað
mestur, og þá hvort finna megi lík-
ur fyrir meiri dulskynjunarhæfi-
leikum hjá þeim en öðram.
• Lesendur Morgunblaðsins getu spurt
sálfræðingínn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er á móti spurningum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í
síma 569 1100 og bréfum eða sfmbréfum
merkt: Vikulok, Fax 5691222.