Morgunblaðið - 10.08.1996, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 10. ÁGÚST 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Flýtum verslunar-
mannahelginni
ENN einu sinni ganga landsmenn
frá velli verslunarmannahelgar,
sumir sárir á líkama, aðrir á sál sinni.
Flestir þó ósárir sem betur fer. Við
sem vinnum að því allan ársins hring
að stuðla að auknu öryggi vegfar-
enda, brettum þessa helgi enn meira
upp á ermar en endranær til þess
að sem flestir komist nú heilir úr
umferðarstraumunum miklu þessa
helgi. Ég játa það fúslega að þessu
starfí fylgir talsverð streita, einfald-
lega vegna þess að okkur fínnst við
að miklu leyti bera ábyrgð á öllum
þeim fjöjmörgu vegfarendum sem á
ferð eru og hvert slys okkur því
þungbær raun. Þegar vel gengur,
og sannarlega hafa ökumenn oft
sýnt sínar bestu hliðar um verslun-
armannahelgi, þá er kátt í höllu
Ráðs. En undanfarnar verslunar-
mannahelgar hefur ágerst sú hugs-
un mín að tímasetning helgarinnar
sé að mörgu leyti röng, ekki síst
vegna þess hve oft er orðin rysjótt
tíð í byijun ágústmánaðar.
Frídagur
verslunarmanna
verði annar
mánudagur í júlí
Hér með langar mig
til þess að biðja alla
hlutaðeigandi, kaup-
menn, verslunarmenn
og aðra sem um þetta
mál þurfa að íjalla, að
hugleiða rækilega hvort
ekki sé rétt að verslun-
armannahelgin verði
færð fram til annarrar
helgar júlímánaðar. Ég
veit að þetta mun þykja
allróttæk tillaga, en hér
fara á _ eftir helstu rök mín fyrir
henni. Á þessum tíma er alla jafnan
mun þurrara veður, talsvert meiri
líkur á_ sól og væntanlega hlýrra í
veðri. Ég hef þetta þó ekki staðfest
frá Veðurstofunni, en geri ráð fyrir
að flestir lesendur hafi þessa sömu
tilfinningu. Bjart er fram á nótt á
þessum árstíma og auð-
veldar það allt eftirlit,
sem sorgleg dæmi und-
anfarinna ára sanna að
mikilsvert er að sinna
vel þar sem margir
koma saman. Fólkið
sjálft sem sækir úti-
skemmtanir ætti um
leið betri möguleika á
að hafa eftirlit hvert
með öðru, sem væntan-
lega er það affarasæl-
asta þegar á allt er lit-
ið. Þá held ég að um-
ferð yrði öðruvísi og
myndi dreifast á fleiri
daga. Ef veður er gott
og fólk í sumarfríi eru meiri líkur á
að það héldi ekki strax til síns heima
á mánudeginum og dveldi lengur á
þeim mörgu og fallegu stöðum þar
sem alls konar hátíðir eru haldnar.
Ökumenn verslunarmannahelga
framtíðarinnar nytu einnig bjartari
kvölda til aksturs, en í byijun ágúst
ÓIi H. Þórðarson
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
861. þáttur
SAFNHEITI, svo sem möl og
grjót, fara ekki alls kostar vel
í fleirtölu. Þetta veit Jón Guð-
bjartsson sem kunni skil á mis-
mun orðanna steinn og grjót í
útvarpsviðtali. Ungur frétta-
maður vissi þetta hins vegar
ekki og notaði orðið gijót í fleir-
tölu, rétt eins og það hefði öld-
ungis sömu merkingu og steinn.
En munurinn sést vel á dæmi
sem þessu: Nokkrir stakir stein-
ar ultu úr gijótinu fyrir ofan
veginn. Látum þetta duga sem
formála að eftirfarandi bréfi frá
Pjetri Hafsteini Lárussyni (bréf-
ið er stytt):
„Heill og sæll Gísli og þakka
þér fyrir gagnlega þætti þína
varðandi íslenskt mál.
Ég hef lengi ætlað að skrifa
þér vegna fleirtölupestarinnar,
sem nú tröllríður fjölm'ðlum.
En áður en ég vík að henni,
langar mig til að vekja athygli
á frétt sem lesin var í Ríkissjón-
varpinu fyrir skömmu. Þar var
fjallað um það, hve algengt það
er, að böm drukkni á íslandi.
Þarft er að vekja athygli á því,
en orðalagið þótti mér nokkuð
undarlegt. Þar var talað um
„háa dauðatíðni vegna drukkn-
unar bama“. Orðið „dauðatíðni“
þykir mér stofnanalegt. Frétt-
inni var væntanlega ætlað að
vekja fólk til umhugsunar um
alvarlegt mál. En stofnanamál
vekur ekki þanka heldur slævir
þá. Auk þess fæ ég ekki betur
séð, en orðalagið feli það í sér,
að einhveijir lifí það af að
drukkna. Slíkt er að mínu mati
óhófleg bjartsýni.
Víkjum þá að fleirtölupest-
inni. Nýlega sá ég bamabók frá
Umferðarráði. Þetta er mynda-
saga, sem ætluð er foreldmm
til að kenna börnum umferðar-
reglur. Þar er m.a. að fínna
eftirfarandi setningu: „Þau fóm
inn í búðina til að spyija hvort
nokkur þar hefði fundið lykil
en allir hristu höfuðin.“
Höfundur þessarar sögu er
margverðlaunaður bamabóka-
höfundur. . .
Að lokum langar mig til að
minnast á nýstofnað félag, sem
ber nafnið Félag íslenskra út-
hafsútgerða. Ég hef aldrei vitað
til þess, að orðið útgerð væri til
í fleirtölu, eins þótt um sé að
ræða útgerð margra skipa eða
margra útgerðarfélaga. Réttara
væri því að kalla félag þetta
„Úthafsútgerðarfélag ís-
lands“ ...“
Umsjónarmaður er kannski
ekki alveg eins harður af sér
og Pjetur. Ég held til dæmis
að útgerð geti gengið í fleir-
tölu, þegar það er farið að
merkja útgerðarfyrirtæki.
★
Inghildur austan kvað:
Er sú hávaxna Hallgerður spönn,
hætti að vera tággrönn,
hiupu dyntir í Stjána
og deyfa í þrána,
en djöfullinn glotti við tönn.
★
Þá er hér ljósrit úr fslenskri
orðsifjabók eftir Ásgeir Blönd-
al Magnússon:
„hippi k. (nísl.), ‘unglingur,
(ungur) karlmaður eða kona
sem afneitar viðteknum lífs-
venjum og snýst gegn þeim á
tiltekinn hátt, ...’. To. úr e.
(amer.) hippie. Uppmni að öðm
leyti óljós.“
Mjög svipaðan fróðleik er að
sækja í Ensk-ísl. orðabók
Arnar og Örlygs, og í Orðabók
um slangur etc. eftir Mörð
Árnason, Svavar Sigmundsson
og Örnólf Thorsson er talsverð
ritgerð um orðið hippi, og
háttu þeirra sem það nafn
hlutu. Élsta bókfest dæmi, sem
Orðabók Háskólans lét mér í
té, er úr Guðsgjafaþulu Hall-
dórs Laxness (útg. 1972). Þar
segir svo:
„Þá voru allir góðir Íslendíng-
ar í sjakket, en nú á dögum er
þessi flík orðin sérbúníngur
þjóðhöfðíngja við morgunat-
hafnir og fylgir honum homa-
blástur. Hver sá maður sem nú
á dögum léti sjá sig í sjakket á
Ráðhúsplássinu í Kaupmanna-
höfn án þess að hafa vopnaða
herdeild spilandi á lúðra í eftir-
dragi mundi orðalaust vera
haldinn fyrir vinstrivillumann
eiturætu eða hippa.“
★
Aðsend speki úr nýlegu
prentmáli:
„Húsdýraáburður getur verið
mengandi. Þó fer það eftir
ýmsu, t.d. hvort hann er í úða-
brúsum eða vistvænum umbúð-
um.“
Vonandi að allir þoli það sem
upp af honum sprettur, ekki
aðeins þeir sem eru við heiðinna
manna heilsu.
★
Hlymrekur handan kvað:
Sr. Bjarni á Saurum var brattur,
af beígingi og lærdómi fattur,
en gáfnabúr hans,
þessa geistlega manns,
var rétt eins og höfuðlaus hattur.
Auk þess er þess getandi,
að í reglum er kveðið á um
eitt og annað, og verða þá til
ákvæði. Reglur „kveðja ekki
á“. Kveða er sterk eftir 5. röð,
þriðja kennimynd kváðum, og
af henni er myndaður viðth.
þát. kvæði. Dæmi: Hann sagði
að reglur kvæðu ekki á um
o.s.frv. Af kveðja er hins vegar
samsvarandi orðmynd kveddu,
eint. kveddi.
Og góður maður og glöggur
hefur beðið mig að minna fólk
á að syngja rétt upphafíð að
Islendingadags ræðu Step-
hans G. Stephanssonar: Þó þú
langförull legðir/sérhvert land
undir fót; ekki „þótt“.
★
Stungið í vasa
Svali í loftinu, situr á túnbletti már,
sundið mig kallar á vit til ins risandi dags.
Skinfaxi kembir við kulið sitt ljósgráa fax,
við kambinn sig æfir til langflugsins vað-
fuglinn smár.
Útsumars hrollur fer hrislandi um mig nú
strax,
haustið er líklega snemma á ferð þetta ár.
Hlutaðeigendur
hugleiði, segir Óli.H.
Þórðarson, að færa
verslunarmannahelgina
fram til annarrar
helgar júlímánaðar.
er þó nokkuð farið að rökkva eins
og menn vita. Okkar ágætu félagar
hjá Vegagerðinni myndu áreiðan-
lega láta mála yfirborðsmerkingar
fyrr á vegina og þar með nýttust
þær þeim vegfarendum vel sem kysu
að ferðast eftir verslunarmanna-
helgi. Síðast en ekki síst er verslun-
armannahelgin í dag tákn um að
haustið sé á næsta leiti. Væri hún
fyrr á ferðinni fengi fólk ekki þessa
tilfinningu og trú mín er sú að þetta
leiddi þegar á allt er iitið til þess
að fólk ferðaðist meira í ágústmán-
uði en það gerir í dag. Það yki auð-
vitað umferð og þess vegna ætti ég
kannski alls ekki að vera að leggja
þessa breytingu til. En þetta er samt
sannfæring mín og ég er viss um
að þegar menn hafa hugleitt þessa
tiliögu í alvöru þá komi í ljós að allt
mæli með henni.
Unga fólkið þarf að fá útrás.
Skemmtanir um verslunarmanna-
helgar munu því um ókomna tíð
verða haldnar hér á landi. Okkar sem
eldri erum er að búa til rammann
og gera allt sem í okkar valdi stend-
ur til þess að hann rúmi þá þenslu
sem býr í okkar tápmikla unga fólki.
Ég skora á þá fjölmörgu aðila sem
skipuleggja hátíðir um verslunar-
mannaheigar að gera það með þeim
hætti að æskufólkið, kynslóðin sem
tekur við þessu öliu saman af okk-
ur, hafi nóg að gera þegar það
sækir staðina heim, en aðgerðaleysi
er rót margs konar vanda. Fjöl-
skylduhátíðir eru auðvitað æskileg-
astar og ættu allir foreldrar sem
mögulega geta komið því við að
sækja slíkar hátíðir með unglingun-
um. Þá yrði margt öðruvísi en nú
og fleiri ánægðir. Því fyrr sem við
finnum verslunarmannahelgi nýjan
tíma, því fyrr getum við einbeitt
okkur að þeim breytingum á henni
sem við erum flest sammáia um að
stefna beri að.
Við hjá Umferðarráði þökkum
vegfarendum, dagskrárgerðarfólki
og hlustendum útvarpsstöðvanna,
ásamt fjölmörgum öðrum fyrir prýð-
isgott samstarf um verslunarmanna-
helgina í ár. Megi vegfarendum öll-
um vel farnast í óförnum sumarferð-
um sínum, haustið er enn ekki geng-
ið í garð.
Höfundur er framkvæmdasljóri
Umferðarráðs.
Halló Akureyri
Af menningarlíf
i í höfuðstað Norðurlands
MÉR var kennt það
í eina tíð, að þegar
maður snöggreiddist
eða manni sárnaði illi-
iega væri gott að skrifa
skammarbréf og henda
því síðan. Einkum ætti
þetta við, ef manni
þætti vænt um þann,
sem gerði á hlut manns,
eða ef maður væri sann-
færður um að viðkom-
andi hefðu óafvitað orð-
ið á mistök.
Bréfkorn þetta var
fyrst skrifað fyrir ári
síðan, en lenti í rusla-
fötunni af ofangreind-
um ástæðum. Mér þyk-
ir ennþá dálítið vænt um Akureyri,
sem fóstraði mig ungan dreng, og
ég var sannfærður um að forráða-
menn bæjarins hefðu ekki séð fyrir
atburði verslunarmannahelgarinnar
1995.
Verslunarmannahelgin er orðin
mikið kvíðaefni mörgum foreldrum.
Unglingar eru hópsálir, vilja fylgja
fjöldanutn. Löggæslu er ábótavant
hvað varðar raunhæfar aðgerðir til
að koma í veg fyrir að hægt sé að
nálgast vímuefni. Afgreiðslufólk
verslana brýtur í hundraðatali á
hveijum degi landslög með því að
selja unglingum undir sextán ára
aldri tóbak. Landi virðist auðfenginn
og fíkniefni flæða inn í landið. Þessi
vandamái ná hápunkti sínum um
verslunarmannahelgina.
Það var mér gleðiefni, þegar
menningarbærinn Akureyri bauð
landsmenn velkomna á fjölskyldu-
hátíð um verslunarmannahelgina í
fyrra. Það þurfti ekki frekar vitn-
anna við, norður var brunað og tjald-
að á tjaldstæði bæjarins. Stutt í
bæinn, stutt í sund. Ánægjuleg helgi
framundan með ýmsum uppákom-
um. Örugglega sannkölluð fjöl-
skyldustemmning.
Aðfaranótt laugardagsins var mér
ljóst, að við höfðum gert alvarleg
mistök. Tjaldstæðið logaði af fylliríi
alla nóttina og okkur kom ekki dúr
á auga. Slagsmál, rifrildi, klám- og
fúkyrði. Stutt njósnaferð niður í
miðbæ Akureyrar um tvöleytið var
ennþá ömurlegri. Göngugatan full
af drukknum unglingum, þeir eidri
gáfu þeim yngri að súpa úr pelum
sínum, sóðaskapur í algleymingi.
Hvergi að sjá löggæslumann. Við
færðum tjaldið inn í Kjarnaskóg og
áttum þar rólegri tíma. En ungling-
arnir í miðbænum voru
jafn illa á sig komnir,
fylliriið og sóðaskapur-
inn á tjaldstæðinu við
sundlaugina minnkaði
varla, þó að við færðum
okkur um set og nytum
nú svefnfriðar.
Við eyddum verslun-
armannahelginni á
Benidorm í ár. Þar er
reyndar minnsta mál
fyrir ungt fólk að fá
létt vín og bjór, diskó-
tekin opin fram eftir
nóttu. Én engin hóp-
drykkja á götum úti,
enginn sóðaskapur,
ekki fleirum boðið til
veislu en hægt er að hafa hemil á.
Á Akureyri endurtók sig sagan
frá því í fyrra, en mun svæsnari af
fréttum að dæma. Hreinlætisaðstaða
iögð í rúst, einkagarðar skemmdir,
A Akureyri, segir
Stefán J. Hreiðarsson,
endurtók sig sagan
frá því í fyrra.
fjöldafyllirí, nauðganir og ofbeldi.
Óg framkvæmdastjóri dýrðarinnar
að langmestu leyti ánægður, en
bæjarstjórinn fríar sig allri ábyrgð,
þó að honum virðist að sumt mætti
betur fara.
Ég er sammála framkvæmda-
stjóra hátíðarinnar, að það er
ánægjuefni, að ekki var nema minni-
hluti gesta ofurölvi og gerði þarfir
sínar utanhúss, auk annars, sem
fréttir vitna um. Mig býður hins
vegar í grun, að hans ánægja sé
mest fjárhagslegs eðlis. Gróðavon
ýmissa í þjóðfélaginu er eitt það, sem
gerir uppeldi unglinga svo erfítt.
Ymsar gildrur eru egndar fyrir ung-
mennin, en eigendur gildranna þykj-
ast alsaklausir, þegar vel veiðist.
Landasalar vinna sín myrkraverk
í skjóli leyndar og vanmáttugrar lög-
gæslu. Utihátíðin á Akureyri var
haldin með fullu samþykki forráða-
manna bæjarins, þrátt fyrir reynsl-
una frá fyrra ári. Hátíðin var nefnd:
Halló Akureyri. Ég segi: Sveiattan
Akureyri.
Höfundur er harnalæknir og
foreldri og fyrrverandi
Akureyringur.
Stefán J.
Hreiðarsson