Morgunblaðið - 10.08.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 10. ÁGÚST 1996 31
FILIPPÍA
KRISTJÁNSDÓTTIR
+ Filippía Krist-
jánsdóttir
fæddist í Skriðu 3.
október 1905. Hún
lést 8. júní síðast-
liðinn. Hálfs árs
flutti hún með for-
eldrum sínum að
Brautarhóli í
Svarfaðardal þar
sem hún ólst upp
ásamt systkinum
sínum. Foreldrar
Filippíu voru Krist-
ján Tryggvi Sigur-
jónsson bóndi að
Skriðu og Brautar-
hóli í Svarfaðardal og kona
hans Kristín Sigfúsína Kristj-
ánsdóttir. Foreldrar Krisijáns
Tryggva voru Sigurjón Krist-
inn, Alexanderssonar bónda
Krisljánssonar og Guðrúnar
Jónsdóttur en þau áttu ættir
að rekja í Öxnadal, Þelamörk
og Glæsibæjarhrepp en einnig
í Hörgárdal og Eyjafjörð og
kona hans Sigurlaug Jónsdótt-
ir Þórðarsonar bónda á Hnúki
í Skíðadal og Þórunnar Jóns-
dóttur frá Uppsölum í Svarfað-
ardal. Foreldrar Kristínar
Sigfúsínu voru Kristján Jóns-
son bóndi í Ytra-Garðshorni,
Svarfaðardal, Þorfinnssonar
bónda í Syðra-Garðshorni og
Guðrúnar Jónsdóttur og kona
hans Sólveig Jónsdóttir Jóns-
sonar bónda og Guðlaugar
Gunnlaugsdóttur frá Hellu af
Krossaætt á Árskógsströnd.
Systkini Filippíu voru Gísli
Björgvin, f. 28. febr. 1904, d.
24. des. 1985, Siguijón Krist-
ján, f. 10. sept. 1907, d. 31.
júlí 1982, Svanfríður Guðný,
f. 22. mars 1910, Sigurður
Marinó, f. 15. okt. 1914, og
Lilja Sólveig, f. 11. maí 1923.
Filippía giftist fyrri manni
sínum, Valdimar Jónssyni, f.
4. mars 1900, árið 1932. Filipp-
ía og Valdimar eignuðust 3
börn, Ingveldi Guðrúnu, f. 28.
sept. 1933, Kristján
Eyfjörð, f. 27. febr.
1935, d. 1963, og
Helga Þröst, f. 16.
sept. 1936. Ingveld-
ur er hjúkrunar-
fræðingur, gift Ág-
ústi Eiríkssyni
garðyrkjubónda í
Laugarási, Bisk-
upstungum, fóstur-
sonur þeirra er
Þórhallur Jón Jóns-
son. Kristján var
sjómaður kvæntur
Bryndísi Helga-
dóttur en fórst af
slysförum, þau áttu ekki barn.
Helgi er læknir og var kvæntur
Ólöfu Ásgeirsdóttur en þau
skildu. Synir þeirra eru Ásgeir
Rúnar sálfræðingur í doktors-
námi í læknavísindum, kvænt-
ur Sigrúnu Proppé í fram-
haldsnámi i sállækningum, og
eiga þau tvo syni, Huga Hrafn
og Arnald Muna, og Valdimar,
kennari, kvæntur Helenu Jó-
hannsdóttur listdansara í
kennaranámi og eiga þau tvö
börn, Helga Má og Sigríði Ól-
öfu. Seinni kona Helga er Guð-
rún Agnarsdóttir læknir og
eiga þau þijú börn, Birnu Huld,
blaðakonu, í sambúð með Tim
Moore viðskiptafræðingi og
eiga þau tvö börn Kristján
Helga Swerford og Lilju Guð-
rúnu Filippíu, Agnar Sturla i
doktorsnámi í líffræðilegri
mannfræði, kvæntur Önnu Rún
Atladóttur í tónlistarnámi og
eiga þau einn son, Atla Snorra,
og Kristján Orra, læknanema,
en unnusta hans er Ingibjörg
Guðmundsdóttir, læknanemi.
Seinni maður Filippíu var
Einar Eiríksson, sjómaður frá
Stöðvarfirði, f. 25. ágúst 1905.
Þau giftust árið 1971. Einar
átti sex börn frá fyrra hjóna-
bandi.
Útför Filippíu fór fram frá
Seljakirkju 19. júní.
Elskuleg tengdamóðir mín,
Filippía Kristjánsdóttir, Hugrún
skáldkona, er látin níræð að aldri.
Hún hafði lifað langa og viðburða-
ríka ævi og þó að líkami hennar
væri farinn að bila var hugur henn-
ar em og tilfinningar vakandi. Að
henni stóðu traustar ættir norð-
lensks bændafólks úr Svarfaðardal
og næsta nágrenni.
Foreldrar hennar voru vel gert
dugnaðarfólk sem kom börnum sín-
um öllum til einhverra mennta.
Bömin vöndust snemma við að
hjálpa til á heimilinu og við búrekst-
urinn. Móðir þeirra var mjög hlé-
dræg en ákaflega iðin og myndarleg
og léku margvísleg störf í höndum
hennar. Faðirinn var félagslyndari
og starfaði lengi sem meðhjálpari
við kirkjuna að Völlum. Heimilis-
guðrækni var í heiðri höfð og systk-
inin öll einlæglega trúuð. Heimilis-
bragurinn var menningarlegur og
glaðvær og samkomulag fjölskyld-
unnar gott. Þau systkinin voru sam-
hent og samrýnd og hafa ætíð hald-
ið fjarska nánu sambandi hvert við
annað þrátt fyrir aldursmun.
Filippía ólst upp við algeng
sveitastörf en hugur hennar stóð
þó aldrei til búskapar heldur bar
snemma á einlægum áhuga hennar
og hæfileikum til að setja saman
vísur, kvæði, leikrit og sögur og var
hún sískrifandi frá því að hún var
barn. Snemma vaknaði líka hjá
henni löngun til þess að nýta þessa
hæfileika og verða rithöfundur. Á
þeim árum var ekki komið rafmagn
í sveitina og því farið sparlega með
ljósmeti og slökkt á kvöldin. Þá sat
hún í rúminu telpan og orti en fékk
yngri systur sína til að hjálpa sér
að muna fram á næsta dag þegar
hægt var að skrifa niður. Þó voru
ævinlega kvöldvökur, einkum á vet-
uma, og las faðir þeirra mikið á
kvöldin og kvað jafnvel rímur.
Kristján Eldjárn segir í grein um
föður sinn Þórarinn að hann hafi
staðnæmst lengi vel undir gluggan-
um á Brautarhóli kvöld eitt er hann
átti þar leið hjá og hlustað á Krist-
ján húsbónda kveða rímur. í þá tíð
byijuðu böm í skóla þegar þau voru
10 ára gömul og gekk Filippía eins
og systkini hennar yfír í skólann
sem var í þinghúsinu á Gmnd, hin-
um megin í dalnum, handan árinn-
ar. Fóm þau ýmist ein eða í fylgd
föður síns eftir því hvernig veður
eða færð var en þetta var hálfrar
eða einnar klukkustundar gangur.
Stundum var hægt að fara á skíðum
eða jafnvel skautum þegar allt lág-
lendið var eins og ein glæra á vetr-
um. Kennsla var fram að ferming-
araldri. Þá var unglingakennsla
ekki lögboðin en bændumir Iögðu
saman í heimiliskennara handa
unglingum sínum og skiptust á að
hýsa kennarann og unglingana.
Þannig fengu þeir kennslu fram að
15 - 16 ára aldri.
Algengt var á fyrri hluta aldar-
innar að unglingar færu til vinnu
utan heimilis. Filippía var líka
snemma gefin fyrir tilbreytingu og
hafði áhuga á því að kynnast nýju
umhverfi og sótti því vinnu utan
heimilis strax á unglingsaldri. Hún
var kaupakona á prestsetrinu á
Völlum í Svarfaðardal strax á ferm-
ingaraldri, síðar á Hólum í Hjalta-
dal og Bægisá í Öxnadal. Það skipti
miklu máli á þeim ámm að geta
safnað sér peningum til að komast
í skóla. Hún fór í Laugaskóla í
Reykjadal, S-Þingeyjarsýslu, tvo
vetur rúmlega tvítug að aldri en
var svo óheppin að smitast af berki-
um seinna árið og lá fyrst á Akur-
eyrarspítala en síðan á Kristnesi.
Það er erfítt að gera sér í hugar-
lund nú hve mikilli ógn stafaði þá
af þessum bráða og smitandi sjúk-
dómi, berklunum, sem einmitt lagð-
ist oft þungt á ungt fólk, slökkti
vonir þess og jafnvel líf. Filippía
var þó heppin því henni batnaði og
vann síðan sumarlangt á Kristnes-
hæli og aðstoðaði við hjúkmn.
Minntist hún ævinlega þessa sum-
ars með áhuga og hlýju og talaði
um að sig hefði langað til að læra
hjúkmn.
Eftir þetta fór hún suður til
Reykjavíkur og vann þar við ýmis
störf, m.a. á Vífilsstöðum og á
heimili frænku sinnar Helgu Kaab-
er. Hún var virk í trúarlegu starfi
og sótti samkomur. Þar kynntist
hún fyrri manni sínum Valdimar
Jónssyni. Valdimar var ættaður frá
Stykkishólmi, uppeldissonur Ing-
veldar Jónasdóttur og Jóns Hannes-
sonar og hafði lokið prófi úr stýri-
mannaskóla. Fyrstu árin bjó Ing-
veldur, móðir Valdimars, með ungu
hjónunum hér í Reykjavík ásamt
börnum þeirra þremur, Ingveldi
Guðrúnu, Kristjáni Eyfjörð og
Helga Þresti, en þegar heilsu henn-
ar fór að hraka ákvað hún að fara
á elliheimilið Grund þar sem hún
dvaldi til æviloka. Filippía og Valdi-
mar bjuggu í Reykjavík til 1946
og vann Valdimar bæði sem stýri-
maður á togara og við verkamanna-
störf. Þá fluttu þau til Akureyrar
þar sem þau bjuggu í tíu ár en þar
vann Valdimar í Kaffibrennslu Ák-
ureyrar. Á hvetju vori fór Filippía
með börnin norður í Svarfaðardal
þar sem þau dvöldu á Brautarhóli
sumarlangt og jafnvel stundum yfir
veturinn líka. Þannig urðu til og
héldust sterk bönd við fjölskylduna
og sveitina í hugum barnanna,
tengsl sem enn vara. Filippíu þótti
vænt um bernskuslóðir sínar og
orti ljóð um Svarfaðardalinn sem
samið var lag við og segja má að
sé nú eins konar „þjóðsöngur"
þeirra sem dalnum unna.
Fjölskyldan flutti svo til Reykja-
víkur 1956 og hóf Valdimar þá
verslunarstörf hjá SÍS. Tveim árum
síðar veiktist Valdimar og gekkst
undir aðgerð en dó af sjúkdómi sín-
um 5. febrúar 1959.
Eftir lát Valdimars fluttist Filipp-
ía að Tómasarhaga í næsta hús við
systur sína og aldraða móður og
bjó í gömlum fallegum bæ sem stóð
þar innanum ný og reisuleg stein-
húsin eins og notaleg áminning um
liðna tíð. Eftir að börn hennar voru
uppkomin vann Filippía við ýmis
störf, einkum verslunarstörf. Henn-
ar helsta viðfangsefni alla tíð auk
heimilis- og uppeldisstarfa voru þó
ritstörf og var hún afkastamikill
rithöfundur. Hún samdi bæði ljóð,
sögur og leikrit og gaf út meira en
þijá tugi bóka um ævina, þá síð-
ustu hálfníræð. Sögur hennar voru
ýmist fyrir böm eða fullorðna og
átti hún sér dyggan lesendahóp.
Hún var félagi í Rithöfundasam-
bandi íslands og naut styrks úr
starfslaunasjóði listamanna um
margra ára skeið og var jafnframt
úthlutað úr Rithöfundasjóði íslands
til ritstarfa. Sjálf var hún rómantísk
og haldin ævintýraþrá og átti því
auðvelt með að gefa sér lausan
taum þó að reglusemi væri í henni
mjög rík. Hún hafði mikla útþrá
og naut þess að ferðast og víkka
sjóndeildarhringinn og kynnast öðr-
um þjóðum og löndum, taldi það
nauðsynlegt fyrir sig sem rithöfund.
Ritstörfm gáfu eitthvað í aðra hönd,
svo las hún oft í útvarp m.a. frá-
sagnir af ferðalögum sínum. Þannig
aflaði hún farareyris og gerði ótrú-
lega víðreist og hefur það hvorki
verið auðvelt eða alvanalegt fyrir
húsmóður og þriggja barna móður
á þeim tíma. Hún fór oft til Norður-
landanna, var t.d. á lýðháskóla í
Askov í Danmörku og hafði mikla
ánægju af, fór á heimssýninguna í
Montreal í Kanada 1967 og einnig
til Bandaríkjanna. Síðar fór hún á
slóðir Vestur-íslendinga í Kanada.
Hún fór til Austurlanda nær, á Bibl-
íuslóðir, sat á úlfalda við pýramíd-
ana í Egyptalandi og litaðist um í
Beirút meðan sú borg var enn
óskemmd af stríði og óeirðum. Hún
var hrifin af Ítalíu og átti góðar
minningar frá Napólí og Sorrento.
Seinna heimsótti hún Helga son
sinn og fjölskyldu hans í London
þar sem þau bjuggu um nokkurra
ára skeið og síðasta utanlandsferð
Filippíu var til írlands.
Meðan Fiiippía bjó á Tómasar-
haga kynntist hún seinni manni
sínum, Einari Eiríkssyni sjómanni
frá Stöðvarfirði og Fáskrúðsfirði
f. 25. ágúst 1905. Þau giftust
1971. Einar hafði verið kvæntur
áður eins og Filippía og á sex upp-
komin börn. Þau bjuggu fyrst á
Tómasarhaga en fluttu svo á Bald-
ursgötu þar sem þau bjuggu í 13
ár. Filippía var alltaf fram-
kvæmdamanneskja, óhrædd og
dugleg að taka ákvarðanir og með-
an hún var enn í fullu fjöri og við
góða heilsu gerði hún ráðstafanir
til að flytja ásamt Einari manni
sínum á Vistheimili aldraðra að
Seljahlíð við Hjallasel. Þau voru
meðal frumbyggjanna 1986 og
nutu dvalarinnar vel og voru þakk-
lát því góða fólki sem þau kynnt-
ust þar og ekki síður góðri umönn-
un starfsfólksins. Lengst af voru
þau bæði við góða heilsu og tóku
virkan þátt í félagslífi. Filippía var
andlega fijó og góður liðsauki fyr-
ir Vizkubrunninn, fréttabréf heim-
ilisins. í Seljahlíð uppgötvaði hún
líka nýja og áður óþekkta listræna
hæfileika þegar hún fór að móta í
leir sem hún hafði aldrei áður
reynt. Tókst henni svo vel upp að
gera styttur og nytjahluti ýmiss
konar að afkomendur hennar biðu
spenntir eftir hverri nýrri sköpun
og tóku glaðir við gjöfum hennar
sem nú prýða heimili þeirra. Einn-
ig tók hún virkan þátt í safnaðar-
starfi og var meðhjálpari sóknar-
prestsins í mörg ár og lagði þar
ýmislegt fleira gott af mörkum.
Trú hennar var alla ævi heit og
innileg og sannfæring hennar og
trúarvissa var sterk. Auk trúar-
samkoma sem hún sótti bæði hjá
KFUM og víðar studdi hún dyggi-
lega við kristniboðsstarf.
Ég kynntist Filippíu snemma á
sjötta áratugnum þegar hún var
tæplega sextug eða nærri jafngöm-
ul og Helgi sonur hennar er nú.
Frá okkar fyrstu kynnum sýndi hún
mér velvild og hlýju og í áranna rás
myndaðist með okkur vinátta og
væntumþykja sem ég þakka henni
innilega fyrir. Hún átti auðvelt með
að flytja yfír á alla fjölskyldu Helga
það dálæti sem hún hafði á honum
eins og öðrum börnum sínum.
Barnabörnin og langömmubörnin
voru henni kær og hún fylgdist með
ferli þeirra allra af áhuga. Ævin-
lega vék hún góðu að þeim og vildi
veg þeirra sem mestan.
Síðustu árin var heilsa Filippíu
farin að bila, beinin þynntust og
hjartað varð lúið, auk astmans sem
lengi hafði hijáð hana. Samt hélst
allt merkilega vel í horfínu og vel
naut hún níræðisafmælisins þegar
fjölskyldan gerði henni glaðan dag
með eftirminnilegum hætti í októ-
ber síðastliðnum. Hún skrifaði
meira að segja dálitla frásögn í
Morgunblaðið um þessa lífsreynslu.
Hún var reyndar alltaf órög við að
senda inn grein, lesendabréf, nú eða
ljóð, þegar henni lá eitthvað á hjarta
eða huga. Eitt síðasta ljóðið orti
hún að hvatningu sonar síns eftir
að hún var orðin níræð, á sl. vetri
og henti þar gaman að Elli kerlingu
og sjálfri sér eins og henni var oft
lagið:
Kemur nú kjagandi
kerlingin vagandi
neglurnar nagandi
nokkuð þó klár.
Biluð í baki er
bót að það enginn sér
bráðum það batna fer
burt þoma tár.
í leti liggjandi m
lífsgæðin þiggjandi
braglínur byggjandi
bætir úr neyð.
Gleymist þá ángur allt
öryggið verður falt
vonleysið víkur svart
vegferðin greið.
Ellina æskan ber
alltaf í fangi sér
óvituð um það er
enga ber sök.
Trúin er traust og sterk
tilveran kraftaverk
ellin í mörgu merk
má finna rök.
Hún var löngu orðin aldursforset-
inn í fjölskyldunni en sómdi sér vel
við fjölskylduborðið þar sem hún
sat iðulega ásamt föður mínum sem
er níu árum yngri. Það fór vel á
með þeim þó ólík væru og saman
gátu þau hlegið að ellinni og eigin
vanmætti. Samt voru þau bæði
ótrúlega vel á sig komin þrátt fyrir
allt og hafa verið afkomendum sín-
um góðar fyrirmyndir og gefið þeim
verðmæta sýn á löngu liðna tíð og
skilning á lífsreynslu genginna kyn-
slóða.
í mars sl. varð hún fyrir því
óhappi að detta og lærbijóta sig.
Þó að brotið hefðist vel við hallaði
samt undan fæti og heilsu hennar
hrakaði. Hún var andlega heil til
síðustu stundar en dó á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur 8. júní sl.
Lokið er langri og viðburðaríkri
ævi góðrar konu. Hún upplifði ótrú-
legar breytingar á íslensku samfé-
lagi, var með í stökki þjóðarinnar
úr baðstofunni yfír í tækniheim
nútímans sem hefur gert ótrúlega
miklar kröfur til fólks af hennar
kynslóð. Sjálf var hún forvitin og
tilbúin til að tileinka sér nýjungar
að vissu marki en hélt þó alltaf fast
í hin gömlu góðu gildi sem farsælt
uppeldi, ungmennafélagshreyfingin
og kristin trú höfðu innrætt henni
frá unga aldri. Ég kveð hana íneð
söknuði og þakka henni góða sam-
fylgd, tryggð og ræktarsemi við
mig og fjölskyldu mína.
Blessuð sé minning Filippíu
Kristjánsdóttur.
Guðrún Agnarsdóttir.
Minningargreinar
og aðrar greinar
Eins og kunnugt er birtist jafn-
an mikill fjöldi minningargreina
í Morgunblaðinu. Á einum og
hálfum mánuði í byijun árs birti
blaðið 890 minningargreinar
um 235 einstaklinga. Ef miðað
er við síðufjölda var hér um að
ræða 155 síður í blaðinu á þess-
um tíma.
Vegna mikillar fjölgunar að-
sendra greina og minningar-
greina er óhjákvæmilegt fyrir
Morgunblaðið að takmarka
nokkuð það rými í blaðinu, sem
gengur til birtingar bæði á minn-
ingargreinum og almennum aðs-
endum greinum. Ritstjóm Morg-
unblaðsins væntir þess, að les-
endur sýni þessu skilning enda
er um hófsama takmörkun á
lengd greina að ræða.
Framvegis verður við það
miðað, að um látinn einstakling
birtist ein uppistöðugrein af
hæfilegri lengd en lengd ann-
arra greina um sama einstakl-
ing er miðuð við 2.200 tölvuslög
eða um 25 dálksentimetra í
blaðinu.
í mörgum tilvikum er samráð
milli aðstandenda um skrif
minningargreina og væntir
Morgunblaðið þess, að þeir sjái
sér fært að haga því samráði á
þann veg, að blaðinu berist ein-
ungis ein megingrein um hinn
látna.
Jafnframt verður hámarks-
lengd almennra aðsendra
greina 6.000 tölvuslög en hing-
að til hefur verið miðað við
8.000 slög.