Morgunblaðið - 10.12.1996, Blaðsíða 46

46 ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Lykílatriði í
menntun þjóðarinnar
SKÓLI er snar þáttur í öllum
vestrænum samfélögum, og allir
hafa einhverja skoðun á því starfi
sem þar fer fram. Það er líka að
vonum, og það er nauðsynlegt að
skólinn sé sífellt til umræðu, því
að hann á að vera lifandi hluti af
samfélaginu, síbreytilegur til að
^ svara nýjum kröfum, stuðla að
framförum og festu í þjóðfélaginu.
Skattgreiðendur veija árlega
miklu fé til skóla, en betur má ef
duga skal. Það er rétt sem fram
kom í leiðara Morgunblaðsins á
fullveldisdaginn að stjórnvöld og
skattgreiðendur verða að átta sig
á því, að veija þarf meira fé til
menntamála.
Á næsta ári verða um það bil
17.000 nemendur í framhaldsskól-
um landsins við margbreytilegt
nám. Mikill meirihluti þeirra er í
skólum sem skipulagðir eru með
áfangakerfi. Helstu markmið með
kerfinu eru þessi:
• Reynt er að hafa námshraða
við hæfi hvers nemanda. Menn eru
misfljótir að tileinka 'sér námsefni,
og í áfangakerfi hafa þeir meira
undir sem eru fljótir til, en hinir
minna.
• Að hafa námsefni í sem bestu
samræmi við það sem nemandi
hefur áður lært. Allir vita, sem
reynt hafa, að nemendum leiðist
ef námsefni er of létt, og að sama
skapi verður lítið úr námi ef efni
er of þungt. Nám á sér stað þegar
’j’nemandi tekst á við það sem kalla
má hæfílega ögrandi efni.
• Að nám úr öðrum skólum
nýtist sem best. í áfangakerfi er
hægt að meta til eininga ýmiss
konar nám og réttindi sem nem-
endur hafa aflað sér í öðrum skól-
Sölvi Ingvar
Sveinsson Ásmundsson
um. Með því móti verð-
ur komist hjá margvís-
legri endurtekningu,
en ómarkviss endur-
tekning er til skaða.
• Að stuðla að því
að nemendur verði
sjálfstæðir einstakl-
ingar sem beri sem
mesta ábyrgð á eigin
námi. Sú reynsla á að
nýtast þeim þegar þeir
hefjast handa í at-
vinnulífinu að námi
loknu.
Reynsla
Áfangakerfi var tek-
ið upp í Menntaskólan-
um við Hamrahlíð árið 1972, og
óhætt er að fullyrða að reynslan
hafí verið góð. Ofangreindum
markmiðum verður sjálfsagt aldrei
náð til fullnustu, en stöðugt er unn-
ið að þeim út um allt land. Sífellt
reyna menn að gera betur í dag en
í gær. Vinnufriður ríkir í áfanga-
skólum, agavandamál eru þar
hverfandi lítil. Þetta hefur vakið
athygli útlendinga sem heimsótt
hafa íslenska skóla undanfarin ár.
Svíar hafa verið mest áberandi í
þeim hópi, enda eru þeir nú að taka
upp áfangakerfi í öllu framhalds-
skólakerfi sínu.
Símenntun
Símenntun er lykilatriði í um-
ræðu um menntamál, því nú er lið-
inn sá tími að menn gátu lært í
eitt skipti fyrir öll það sem þeir
ætluðu að leggja fyrir sig. í
áfangakerfi stunda menn samtímis
nám í nokkrum námskeiðum.
Hvert námskeið er nefnt áfangi,
og þegar námi lýkur hlýtur nem-
andinn einingar ef hann stenst
próf eða annars konar námsmat.
Lokapróf er miðað við tiltekinn
ijölda eininga í kjamagreinum og
valgreinum. Þetta fyrirkomulag
hentar einkar vel til símenntunar,
því að nemendur geta komið og
tekið þann fjölda áfanga sem þeim
hentar, horfið frá námi og komið
aftur síðar. Það er því engin tilvilj-
un, að allar öldungadeildir í fram-
haldsskólum landsins eru með
áfangasniði.
Hagkvæmni
Nemendur sem stunda nám á
ólíkum brautum eru oft í sömu
áföngum, til dæmis í móðurmáli,
erlendum málum, raungreinum og
fleira. Þar með næst hagkvæmni
og sparnaður. Þetta gefur einnig
möguleika á ákveðinni fjölbreytni
innan þess fjárhagsramma sem
hveijum skóla er settur. Þetta hef-
ur komið sér einkar vel í þeim
skólum sem bjóða fram fjölbreytt-
asta námið. í Iðnskólanum í
Reykjavík hefur kostnaður á hvern
nemanda lækkað um 40% á nú-
virði frá árinu 1980. Verulegur
hluti þeirrar lækkunar kom fram
þegar áfangakerfí var tekið upp
við þann skóla árið 1982. Þessi
hagræðing hefði aldrei náðst án
þessara skipulagsbreytinga.
Kennslukostnaður í Fjölbrauta-
skólanum við Ármúla er litlu hærri
en í hefðbundnum menntaskólum
þótt þar séu fjölmennar starfs-
menntabrautir.
Stærðfræðin
Umræða um skólamál í þessu
skammdegi snýst ekki síst um lé-
lega útkomu unglinga í alþjóðlegri
könnun á kunnáttu í stærðfræði og
raungreinum. Vafalaust má tína til
ýmsar skýringar, en eitt er aug-
ljóst: Skólinn endurspeglar það
þjóðfélag sem umhverfis hann
stendur, og úrbætur eru á ábyrgð
heildarinnar. Ein leið til umbóta
hlýtur nú að koma til umræðu; að
taka upp áfangakerfí í efstu bekkj-
um grunnskóla, ekki endilega í öll-
um greinum, en að hluta til. Nem-
endur ættu eftir sem áður eins
konar heimahöfn þar sem þeir hittu
sameiginlegan umsjónarkennara.
Áfangakerfi á að taka
upp í efstu bekkjum
grunnskóla, segjaþeir
-----------?---------------
Ingvar Asmundsson
og Sölvi Sveinssson.
Auðvelt er að skipa námsefni í til-
tekna áfanga og nemendur fengju
síðan mismarga tíma í greinum og
hinir hraðfæru fengju meira náms-
efni, hinir minna. Með þessu móti
fengju allir hæfilega ögrandi við-
fangsefni. Hinir hraðfæru gætu til
dæmis lokið fyrstu áföngum í náms-
efni framhaldsskóla og þannig
sparað sér tíma og þjóðfélaginu fé.
Félag áfangaskóla
Áfangaskólar í landinu hafa með
sér félag og skólameistarar þeirra
hittast sex sinnum á ári til þess
að bera saman bækur sínar. Til-
gangurinn er að samræma starfs-
og skipulagshætti sem best og
styrkja samvinnu skólanna. í fé-
laginu eru Borgarholtsskóli, Fjöl-
brautaskólinn í Breiðholti, Fjöl-
brautaskólinn við Ármúla, Iðnskól-
inn í Reykjavík, Menntaskólinn við
Hamrahlíð, Vélskóli íslands, Fjöl-
brautaskóli Vesturlands á Akra-
nesi, Framhaldsskóli Vestljarða á
ísafirði, Fjölbrautaskóli Norður-
lands vestra á Sauðárkróki, Verk-
menntaskólinn á Akureyri, Fram-
haldsskólinn á Húsavík, Fram-
haldsskólinn á Laugum, Verk-
menntaskóli Austurlands á Nes-
kaupstað, Menntaskólinn á Egils-
stöðum, Framhaldsskóli Austur-
Skaftafellssýslu, Framhaldsskól-
inn í Vestmannaeyjum, Fjölbrauta-
skóli Suðurlands á Selfossi, Fjöl-
brautaskóli Suðurnesja í Keflavík,
Fjölbrautaskólinn í Garðabæ,
Flensborgarskólinn í Hafnarfirði,
Iðnskólinn í Hafnarfirði og
Menntaskólinn í Kópavogi.
Gallar kerfisins
Auðvitað er áfangakerfi ekki
gallalaust fremur en önnur mann-
anna verk. Rekstur þess er fiók-
inn, því að stundaskrá er gerð í
samræmi við námsval og óskir
hvers nemanda. Skólarnir þurfa
því flókinn og dýran tölvubúnað,
en kostnaður við hann er óveruleg-
ur miðað við hagræðið sem vinnst.
Sumir nemendur líta líka þannig á
nám, að þeim þykir ekki tiltöku-
mál að hætta í einstökum áföng-
um. Áfangakerfi hentar líka síður
þeim sem eru óráðnir og ósjálf-
stæðir. Best lætur það sjálfstæðum
og ákveðnum nemendum sem
stefna markvisst að námslokum
sínum.
Höfundar sitja í sijórn Félags
áfangaskóla.
Vímuvandi barna og meðferðarþörf
Nýtt og betra meðferðarkerfi
EINS OG fyrr var
. vikið að var lokun
Tinda liður i eðlilegri
breytingu og þróun
meðferðarkerfis rík-
isins fyrir börn og
unglinga. Markmið
breytinganna var
betri nýting fjár-
muna, árangursríkara
meðferðarstarf og
fjölgun rýma. Nú sér
fyrir endann á þessum
breytingum. Ríkis-
reknum stofnunum
með vaktavinnufyrir-
komulagi hefur fækk-
að og í þeirra stað
koma fjölskyldurekin
i meðferðarheimili, sem flest eru
rekin skv. þjónustusamningum,
t.d. Torfastaðir, Árbót, Sólheimar
17 og Geldingalækur.
Þetta sameinar tvö
markmið: hámarks-
nýtingu fjármuna og
aukin gæði meðferð-
ar. Bætt nýting fjár-
muna hefur gert kleift
að fjölga þeim veru-
lega sem eru í með-
ferð á hveijum tíma.
Meðferðarrýmum hef-
ur fjölgað um nærri
þriðjung, úr 33 í 42,
frá því barnaverndar-
málin fluttust undir
félagsmálaráðuneytið
1993 og frekari fjölg-
un fyrirsjáanleg.
Meiru skiptir þó að nýting þessara
rýma hefur gjörbreyst. Með alnýt-
ingin var t.d. aðeins 17,5 rými
árið 1992 en hefur nú rúmlega
tvöfaldast.
Þrátt fyrir staðhæfingar um að
börn í vímuefnavanda eigi ekki
aðgang að meðferð er staðreyndin
sú að aldrei áður hafa þau verið
jafnmörg í meðferð og nú þegar
þetta er skrifað. Mergurinn máls-
ins er sá að brotthlaup úr meðferð
er nánast hverfandi miðað við það
sem áður var.
Bragi
Guðbrandsson
Nýjungar í meðferð
Barnaverndarstofa hefur lagt
áherslu á íjölbreytni við uppbygg-
ingu hins nýja meðferðarkerfis.
Sérhæfð vímuefnameðferð verður
að standa til boða í samræmi við
þörf. Hluta af því fjármagni sem
sparaðist með lokun Tinda verður
varið til slíks heimilis fyrir allt að
sex unglinga, sem mun hefja starf-
Stofnanir fyrir börn og ungmenni 1992-1996
Menntamálaráðuneytið- Félagsmálaráðuneytið-
UHR Barnaverndarstofa
Stuðlar 12
Tindar Efstasund 86 6(12) Árbót 6
6 Sólheimar 17 4
Sólheimar 7 5 Bakkaflöt (+Laugamýri) Torfastaðir 8 6
Sólheimar17 4
Torfastaðir 6 Geldingalækur fi

Rými alls 27 (33) Rými alls 42
Nýtt meðferðarheimili 1997: 5
semi eftir nokkra mánuði. Í tengsl-
um við það heimili er ráðgert að
verði öflug fjölskyldumeðfcrð.
Ráðinn hefur verið rekstraraðili að
því heimili sem hefur víðtæka
reynslu af vímuefnameðferð.
Hinum hlutanum af rekstrarfé
Tinda var varið til byggingar og
reksturs Stuðla þar sem 12 ungl-
Þrátt fyrir staðhæfingar
um að börn í vímuefna-
vanda hafi ekki aðgang
að meðferð, segir Bragi
Guðbrandsson, í síðari
grein sinni, hafa þau
aldrei verið fleiri í með-
ferð en nú.
ingar njóta nú meðferðar auk þess
sem aðstaða er til íjölskylduinn-
lagnar. Á Stuðlum er veitt grein-
ingarmeðferð og neyðarvistun í
bráðatilvikum. Framboð rýma í
greiningarmeðferð tvöfaldast
miðað við það sem áður var. Sama
á við um rými í neyðarvistun, sem
eru nú fjögur í stað tveggja áður.
Á Stuðlum er vímuefnavandi
barna greindur sérstaklega og
meðhöndlaður. Haldnir eru AA-
fundir sem unglingarnir eru dug-
legir að sækja. Stuðlar eru faglega
sterkara meðferðarheimili en
nokkru sinni fyrr hefur verið rek-
ið hérlendis, en þar starfa fleiri
sérfræðingar en áður hafa þekkst.
Og í fyrsta sinn fer meðferðin
fram í húsnæði sem er hannað
með þarfir starfseminnar í huga
en meðferðarstarf hefur oft goldið
óhentugra húsakynna, eins og var
t.d. á Tindum.
Þótt forvarnir séu verkefni
sveitarfélaga hefur Barnavernd-
arstofa leitast við að leggja sitt
af mörkum. Á vegum hennar eru
nú í gangi í tilraunaskyni nám-
skeið fyrir börn sem búið hafa við
alkóhólisma og fíknisjúkdóma inn-
an fjölskyldu sinnar. Börnin eru á
aldrinum 6-10 ára, og eru þetta
fyrstu námskeiðin hérlendis svo
vitað sé. Rannsóknir sýna að þess-
um börnum er allt að fimm sinnum
hættara við að ánetjast vímugjöf-
um en öðrum börnum. Nú eru
hátt í tuttugu börn á þessum nám-
skeiðum, og er heildarkosnaður
jafnhár því sem kostaði að vista
einn ungling á Tindum í rúma
viku.
Til umhugsunar
Barnaverndarstofa mun áfram
kappkosta að veita börnum og
unglingum meðferð þegar á þarf
að halda. Eftirspurn eftir meðferð
hefur farið vaxandi og því er oft
nokkur biðtími eftir meðferð þrátt
fyrir Ijölgun meðferðarrýma und-
anfarið. Hóflegur biðtími getur
haft jákvæð áhrif því reynslan
kennir að oft losna þá úr læðingi
kraftar flölskyldunnar og oft koma
í ljós bjargir sem duga. Varast ber
oftrú á stofnanadvöl, sérstaklega
þegar börn og unglingar eiga í
hlut og gleymum ekki að ijölskyld-
an er oft árangursríkasta meðferð-
arheimilið. Þess vegna skiptir máli
að hún hafi aðgang að stuðningi
og ráðgjöf á vegum sveitarfélaga.
Hins vegar megum við ekki ganga
of nærri foreldrum og systkinum
þegar ekki fæst við neitt ráðið.
Þá þarf að beita stofnanameðferð
óhikað og viðeigandi meðferðarúr-
ræði að vera til staðar. Barna-
verndarstofa tekur ekki pólitískar
ákvarðanir um ijárveitingar til
meðferðarmála. Hins vegar er
henni trúað fyrir ráðstöfun þess
ijár sem til þessara mála er veitt.
Þeim trúnaði hyggst stofan ekki
bregðast.
Höfundur er forsljóri
Barnaverndarstofu.