Morgunblaðið - 10.12.1996, Blaðsíða 48

48 ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
EKKIDÁIN-
BARAFLUTT
Skerpla hefur gefíð út bókina Ekki dáin —
bara flutt og með undirtitlinum Spíritismi á
íslandi fyrstu fjörutíu árin. Höfundar eru
þeir Bjami Guðmarsson og Páll Asgeir
Pálsson. í bókinni má m.a. lesa um upphaf
spíritisma hér á landi.
AÐ VAR í byijun aldar-
innar sem hugmyndin
um að hægt væri að
rannsaka lífið eftir dauð-
ann með vísindalegum hætti náði
fótfestu á íslandi. í fyrstu voru
það fremstu borgarar þjóðarinnar,
“^nenntamenn, ritstjórar og stjórn-
málamenn, sem stóðu að fámennu
félagi um tilraunir. Síðar breiddist
starfsemin út og varð að viðfangs-
efni alþýðu manna. Bókin Ekki
dáin - bara flutt tekur saman
heildstæða sögu spíritismans á
íslandi frá aldamótum fram til
stríðsára. Sagt er frá borðdansi,
sambandsfundum, dularfullum
handleggshvörfum og dulrænum
fyrirbrigðum sem ekki hafa verið
útskýrð með þessa heims þekk-
ingu. Lýst er fyrstu skyggnilýsing-
unum, ósjálfráðum leikfímiæfing-
um, dulrænum lækningum sem
náðu gríðarlegum vinsældum á
- ’ijórða áratugnum og fjallað um
nokkur ólík birtingarform Friðriks
huldulæknis. Sagt er frá meintum
svikum eins öflugusta miðils þjóð-
arinnar í upphafí stríðsins og þeim
áhrifum sem það hafði á málstað-
inn. í bókinni er fjöldi forvitnilegra
mynda, bæði af fólki sem kom við
sögu, framliðnum eins og þeir
komu fram í myndatökum en síð-
ast en ekki síst birtast myndir
teknar á miðilsfundum hjá Láru
Ágústsdóttur sem hvergi hafa
^Sirst áður. Lítum á upphafið.
Ódauðleikur
sálarinnar
Segja má með sanni að sterkir
undirstraumar lékju um land og
þjóð á lokaskeiði 19. aldarinnar
og þjóðlífíð var allt á hverfanda
hveli. Landsmenn losuðu rétt 70
þúsundin árið 1890, en næstu ár
fjölgaði um nærri 1% árlega að
meðaltali; um aldamótin voru ís-
lendingar um 80 þúsund, fimm
þúsundum fleiri árið 1910, um 95
þúsundir árið 1920 og á þriðja
áratug þessarar aldar fór fjöldi
íslendinga loksins yfir 100 þús-
und, áreiðanlega í fyrsta sinn.
Þetta var ennþá öðru fremur
sveitasamfélag um 1890; enda
þótt umtalsverð þéttbýlismyndun
hefði átt sér stað undangengna
áratugi bjuggu enn um 90% þjóð-
arinnar í sveit. Þessi hlutföll
breyttust ört á næstu áratugum
og um aldamótin bjuggu um 20%
landsmanna orðið í þorpum og
bæjum, um 1930 var meirihluti
íslendinga kominn á mölina. Hinn
27. júní 1903 birtist grein á for-
síðu Norðurlands undir yfírskrift-
inni „Ódauðleikur sálarinnar“.
Höfundurinn var sjálfur ritstjór-
inn, Einar Hjörleifsson. Þetta var
fremur stutt grein, tveir dálkar
að lengd. Þar rakti Einar efni bók-
ar Meyers, Human Personality and
the Survival of Bodily Death. Er
greinin merkileg fyrir þær sakir
að inn á milli glittir í ákafa og
rannsóknarþorsta Einars sjálfs.
Greinin varpar og ljósi á hvað Ein-
ar vonaðist til að leiða í ljós með
rannsóknum á dularfullum fyrir-
brigðum. Hann segir m.a.:
„Vísindamenn nútímans haga
sér þann veg, að þeir leggja fyrir
náttúruna spurningar alveg
ástríðulaust, þolinmóðlega og eftir
fastri niðurskipun; á þann hátt
hafa oft lítilfjörlegustu bendingar
birt mönnum að lokum hin djúp-
settustu sannindi. En þessari að-
ferð hefír aldrei verið beitt við
rannsókn þess máls, sem mest er
um vert, sem er tilvera, öfl og
ákvörðun mannlegrar sálar -
þangað til nú á síðustu árum.“
Einar Hjörleifsson
Kvaran var einn af
frumkvöðlum sálar-
rannsókna á íslandi
til dauðadags og var,
ásamt séra Haraldi
Níelssyni, __ sá sem
kenndi íslendingum
allt um þetta merka
áhugamál. En hver
kenndi Einari?
Thit Jensen kemur
til sögunnar
Ekki leið á löngu,
eftir að þau hjónin
voru flutt suður yfir
heiðar, áður en Einar
hafði safnað um sig
hópi af fólki með sama
áhuga í nokkurs kon-
ar sálarrannsókna-
hring. Segist Einar
hafa fengið til liðs við
sig í þessari fyrstu atrennu hér
syðra „nokkurar frúr, nokkurar
stúlkur og nokkura háskóla-
gengna karlmenn til þess að hjálpa
til við tilraunirnar ... “
Gallinn var hins vegar sá að
ekkert þeirra kunni nokkuð til
slíkra mennta og þekkti sálarrann-
sóknir ekki nema af afspurn eða
bóklestri. Átti það jafnt við um
Einar Hjörleifsson sem aðra. Þá
vildi honum til happs að Einar
kynntist dönsku skáldkonunni Thit
Jensen sem búsett var um stundar-
sakir í Reykjavík.
Thit Jensen, sem raunar hét
Maria Kirstine Dorothea Jensen,
var um þessar mundir að hefja
glæstan skáldferil sinn. Hún hafði
slegið í gegn ári fyrr með bókinni
To sestre og Familien Storm kom
út þetta sama ár, 1904. Fyrr en
varði hafði hún skipað sér í hóp
áhrifamestu skáldkvenna Dana á
fyrstu árum 20. aldarinnar. Fram-
an af ferlinum var staða konunnar
í dönsku sveitasamfélagi megi-
nyrkisefni hennar. Bækur hennar
frá þeim tíma vöktu
ekki síst athygli fyrir
glöggar lýsingar á
konunni í vestrænu
nútímasamfélagi, tog-
streitu milli starfs-
frama og hjúskapar,
gildi móðurhlutverks-
ins o.fl. Síðar á skáld-
ferlinum sneri Thit
Jensen sér í ríkari
mæli að sögulegum
skáldsögum, þó án
þess að víkja frá meg-
instefinu um stöðu
konunnar.
Þegar Thit Jensen
kom til íslands sum-
arið 1904 var hún
orðin „verseraður“
spíritisti og kunni
sitthvað fyrir sér í
þeim efnum. Þetta
barst Einari Hjörleifs-
syni til eyrna og mun hann hafa
lagt spilin á borðið fyrir hana:
Hópur áhugamanna um dulræn
fyrirbrigði, sem í væru bæði karl-
ar og konur, hefði myndast í
Reykjavík, en enginn kynni hins
vegar nokkuð til þess að ná sam-
bandi yfir landamærin. Thit Jens-
en tók ljúflega í óskir um að leið-
beina hópnum fyrstu sporin.
Kenndi hún þeim hvernig ætti að
mynda „sálarrannsóknahring"
(spiritual circle), sem kallaður er,
undirbúa borðdans og fleira sem
gæti myndað tengsl við handan-
heima. Þar með voru íslenskar
sálarrannsóknir formlega hafnar
og eins og gefur að skilja var
þáttur Thit Jensen eigi alllítill í
Einar Hjörleifsson
Kvaran, einn af
frumkvöðlum spíri-
tismans á íslandi og
ötull forseti Sálar-
rannsóknarfélagsins
meðan hann lifði.