Morgunblaðið - 09.03.1997, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 9. MARZ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
—..........^» .........----------——
___________ - ________________________________________________;____________________\ /
ALDARGÖMUL teikning af húsi fyrir jarðskjálftasvæði á íslandi, þar sem reynt var að tengja saman íslenska torfbæinn og .jarðskjálftaeinangrunartækni 20. aldar“, sem
nú hefur unnið sér sess í verkfræði. Skálinn hvílir á kúlu, sem liggur í nokkurs konar skál, auk fjögurra stálstoða með liðum. Umhverfis skálann eru göng.
itM!
•ýffl atrn,f
’fflaxBU pKxaJt JtnUltH >&-$..

iMnetfjzUh Jm /ifftmtýM-, /->#*.
■'»- “ ■' ri “ w ‘'*•' áj ta
‘j&.
-i
í' ? Vv

{
r
ÞESSI skemmtilega 100 ára gamla
teikning, sem hér er birt af húsi
er miðaði að því að standast betur
jarðskjálfta en fyrri byggingar, var
aldrei byggt, enda úrlausnir á und-
an sinni samtíð. Ekki er vitað hver
hannaði hana, en henni fylgir
greinargerð á dönsku, sem þó get-
ur verið skrifuð af íslendingi. Yfir-
skriftin er „Sovestue for Jord-
skælvseigne paa Island“.
Prófessor Ragnar Sigbjörnsson,
sérfræðingur í jarðskjálftaverk-
fræði, skoðaði teikninguna, sem
geymst hefur hjá fyrrum Vita- og
hafnamálaskrifstofu, nú Siglinga-
stofnun, og þá væntanlega fyrst
hjá Landsverkfræðingi og skýrði
tildrög hennar og útfærslu:
Nýstárleg hús fyrir
jarðskjálftasvæði
„Að áliðnu sumri árið 1896
gengu miklir jarðskjálftar yfir Suð-
urlandsundirlendið og ollu mikilli
eyðileggingu, bæjarhús hrundu og
fjórir einstaklingar týndu lífi.
Umfang tjónsins má að verulegu
leyti rekja til þeirra byggingar-
hátta sem tíðkuðust á þessum tím-
um. Mikill meirihluti húsa var torf-
hús sem stóðust jarðskjálftana
fremur illa. Húsin skekktust og
algengt var að þung torfþökin
féllu. Þau timburhús sem til voru
á þessum tíma virðast hafa staðist
jarðskjálftana mun betur. í kjölfar
skjálftanna voru gerðar tillögur um
breytta byggingarhætti og tóku
tillögurnar einkum mið af aukinni
notkun timburhúsa á skjálftasvæð-
unum.“
„Einnig kom fram tillaga um
byggingu mjög nýstárlegra húsa
Aldargamalt
framúr-
stefnuhús
*
I Suðurlandsslqálftanum 1896 hrundu
torfbæimir. í kjölfaríð voru gerðar tillögur
um breytta byggingarhætti. Til er merkileg
teikning með tilliti tiljarðskjálfta, þar sem
er framúrstefnuúrlausn með aðferðum sem
síðar hafa mtt sér til rúms. Elín Pálmadótt-
ir fékk þessa aldargömlu teikningu hjá Sigl-
ingastofnun og útskýringar hjá Ragnari Sig-
bjömssyni verkfræðiprófessor.
eða svefnskála. í greinargerð með
teikningunum af byggingunni seg-
ir: „Markmið með tillögunni að
svefnskála fyrir jarðskjálftasvæði
á íslandi er að útvega fólki á þess-
um svæðum heppilegt neyðarskýli,
þar sem það getur dvalið á óróa-
skeiðum fremur en undir berum
himni.“ Enn fremur segir í greinar-
gerðinni að hugmyndin að baki til-
lögunni sé að byggja skála sem
hafi eins litla snertingu við yfir-
borð jarðar og frekast er mögulegt
og í þeim punktum þar sem snert-
ing við jörðina verði ekki umflúin
komi sveigjanlegar tengingar.
Af meðfylgjandi mynd má sjá
að hönnuðurinn hefur leitast við
að tengja saman bygg-
ingarform hins ís-
lenska torfbæjar og
, j arðskj álftaeinangr-
unartækni tuttugustu
aldar“. Sjálfur svefn-
skálinn er 12x12 fet
að grunnfleti og
byggður úr mjög
traustum viðum. Skál-
inn hvílir á kúlu, sem
liggur í nokkurs konar
skál, auk fjögurra stál-
stoða með liðum. Um-
hverfis skálann eru
göng, sem eiga að
veita aðgang að öðrum
húsum eins og tíðkað-
ist á þeim tímum.
Sperrurnar sem bera þakið yfir
göngunum hvíla annars vegar á
skálanum og hins vegar á súlum
með liðum. Þessi frágangur á að
veija skálann fyrir skemmdum í
jarðskjálftum. Kúlan á að tryggja
að skálinn leiti í upphaflega stöðu
þegar jarðskjálftinn hefur gengið
yfir. Tekið er sérstaklega fram í
greinargerðinni með teikningunni
að gera verði ráð fyrir að göngin
hrynji í miklum jarðskjálftum, en
að frágangur þeirra sé með þeim
hætti að þau ættu ekki að skemma
sjálfan skálann. í greinargerðinni
er vakin sérstök athygli á ofninum
sem er sýndur á teikningunni og
tekið fram að slíkan ofn megi ekki
nota heldur beri að nota lágan ofn
sem sé stöðugri. Þá er einnig vak-
in athygli á því að heppilegt geti
verið að reisa skálann án gang-
anna, það er að segja einan sér.
Það vekur athygli hversu mikla
innsýn hönnuður þessarar tillögu
virðist hafa haft í eðli
og eiginleika jarð-
skjálfta," segir Ragn-
ar ennfremur. „Hann
virðist til dæmis hafa
litið á jarðskjálftann
sem bylgjuhreyfingu á
yfirborði jarðar. Enn
fremur eru hugmyndir
hans um notkun kúlu
sem „einangrara“
réttar í grundvallar-
atriðum.
Þrátt fyrir það að
þessi tillaga að jarð-
skjálftaþolnum svefn-
skála sé um margt hin
athyglisverðasta virð-
ist svo sem samtíminn
hafi hafnað henni, meðal annars á
þeirri forsendu að slíkt mannvirki
yrði of kostnaðarsamt. Það sama
er upp á teningnum nokkrum ára-
tugum síðar, þegar einn af forvíg-
ismönnum íslenskra verkfræðinga
víkur að tillögunni í grein í Tíma-
riti Verkfræðingafélagsins og
dæmir hana sem óhagnýta. í dag
hafa hins vegar hugmyndir um
,jarðskjálftaeinangrun“ unnið sér
sess í verkfræði.
Þess má geta til fróðleiks að nú,
nálega einni öld eftir að þessar
hugmyndir voru settar fram, eru
nálega allar nýjar brýr á jarð-
skjálftasvæðum hérlendis búnar
sérstökum ,jarðskjálftalegum“
sem ætlað er að veija brýrnar
skemmdum í jarðskjálftum. Enda
þótt sá búnaður sem notaður er í
dag sé all frábrugðinn þessum ald-
argömlu tillögum er grundvallar-
hugmyndin í raun sú hin sama,“
sagði Ragnar Sigbjörnsson í lokin.
Ragnar
Sigbjörnsson
prófessor