Morgunblaðið - 09.03.1997, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. MARZ 1997 41
BRÉF TIL BLAÐSINS
Villan um Vogana
Frá Magnúsi Jónssyni:
EINU sinni vissi ég til þess, að ung
hjón sem að segja mátti að væru á
götunni, fóru suður í Voga í Vatns-
leysustrandarhreppi til þess að líta á
, laust húsnæði sem þau töldu sig hafa
séð auglýst í blaðaauglýsingu. Þetta
var algjör misskilningur, því að átt
var við húsnæði í Vogahverfinu í
* Reykjavík. En í blöðunum sá ég að
auglýst var eftir kennara við Stóru-
Voga-skóla og svo alveg sömu villuna
að hnýtt var aftan við ... á Vatns-
leysuströnd. En þetta byggðarlag,
Vogarnir, er bara alls ekki á neinu,
hvorki á Vatnsleysuströnd né annars
staðar, en auðvitað er staðreynd að
, þeir eru í Vatnsleysustrandarhreppi.
Og í þessum hreppi eru tvenn af-
mörkuð byggðarlög, Vogar og Vatns-
| leysuströnd og svo veit ég ekki...
" en nánast ætti þá að telja þriðja
bæjarhverfið, þama „innbæina“, og
verður síðar komið að því.
Ekki er einasta það, að Vogarnir
og Vatnsleysuströndin séu afmörkuð
byggðarlög, heldur eru þau að
mörgu leyti andstæður. Úr Vogun-
um er tiltölulega stutt og auðvelt
að sækja vinnu til Keflavíkur eða í
Njarðvíkurnar, nú eða þá á Völlinn,
ef svo vill verkast. Þarna í Vogunum
Ifjölgar því heldur íbúunum og hús
eru byggð. Á Ströndinni er þetta
öfugt, þar fækkar fólki og býli leggj-
ast í eyði.
En auk þess að reyna að kveða
niður þetta með Voga á Vatnsleysu-
strönd þá er nokkuð á reiki hvenær
og hvar sé komið á hina eiginlegu
Vatnsleysuströnd. Sumir telja sig
komna þangað strax þegar er komið
I í álverið eða a.m.k. rétt framhjá
i því. En það er mikill misskilningur.
Komið hefur fyrir að ég sé leið-
* sögumaður þegar farið er þarna
suðurum. Ekki er það traustvekjandi
þegar ég byija míkrófónsmalið með
því að segja að ég viti ekki hvað
hann heiti fyrsti hraunflákinn sem
leiðin liggur um. Annað hvort hafi
hann ekkert heiti og að gerð hrauns-
ins sé það sem nefnt er heliuhraun,
nú, eða þá að hér sé ákveðin nafn-
( gift, með stórum staf og þetta heiti
j Hellnahraun.
En fljótlega erum við komin í
' Kapelluhraunið, sem er gjörólíkt
hinu, miklu úfnara og aðeins með
mosagróðri, og því auðvitað ekki
nærri eins gamalt og hitt. Um kapell-
una, sem hraunið er kennt við, mætti
margt segja, en hér verður aðeins
minnst á eitt. Það er, að 1950 fannst
þama í tóttinni líkneski af kaþólskum
dýrling, heilagri Barböru. Hún var
| einkum ákölluð við jarðskjálfta, elds-
< voða og þessháttar ófyrirséða stór-
* hættu. Hinum megin við veginn eru
I kerskálar álversins, taldir lengstu hús
landsins - en getur þá kapellan tal-
ist styzta húsið? Nú hefur verið látið
töluvert stærra líkneski í tóftina.
Þegar Kapelluhrauninu sleppir
komum við að þeirri hraunbreiðu
sem á þessari leið er stærst, gróður-
sælust, elzt og mestri tilbreytni er
gædd, af þeim hraunflákum sem
i leiðin liggur um. Hér má til að minn-
/ ast á byggðarlagið Hraunin eða í
Hraununum. í samtali við elzta inn-
( fædda Hafnfirðinginn, kveðst hann
muna eftir tólf bæjum þarna, og
fínnst mér það ótrúlega mikið. Aldr-
ei voru þarna neinar stótjarðir, en
helzt mætti þá nefna Óttarstaði, þar
sem oftast var fleirbýli. En ein bygg-
ing þarna hefur fengið „andlitslyft-
ingu“ og er þar átt við húsakynnin
í Straumi. Það er aðsetur listamanna
og í sama stíl og elztu byggingar á
I Laugarvatni, enda var víst á báðum
stöðum þetta sett í samband við
1 Bjarna Bjarnason, skólastjóra í
Hafnarfirði og síðan á Laugarvatni,
en hann var með landbúnaðarróman-
tík, svona í og með. Til Hraunabæj-
anna taldist líka Lónakotið, þótt það
sé nokkru fjær vegi en hinir bæirn-
ir. Það var í byggð fram á miðja
þessa öld, sem nú senn kveður.
Ýmsir muna þijár eða fjórar vísur
eftir sr. Árna Helgason stiptprófast
í Görðum. Ein er þessi:
Komin er sólin Keili á og kotið Lóna,
i Hraunamennirnir gapa’ og góna
er Garðhverfinga sjá þeir róna.
Erum við nú ekki komin á Vatns-
leysuströndina? Nei, hreint ekki,
Hraunbyggðin taldist löngum vera í
Garðahreppi, en nú er þetta víst allt
saman Hafnarfjarðarland, og svo er
það að við komum í hreppinn með
langa nafninu, þegar við förum úr
Lónakotslandi.
„Fyrst“ er þá þar eyðibýlið
Hvassahraun. Við höfum næstum
lokið leiðinni um Almenninginn og
sjáum nú mjög greinilega hvernig
miklu yngra hraun, Afstapahraunið,
hefur steypst niðuryfir hitt. Hér
höfum við því sem sagt bæði örnefn-
in Hvassahraun og Afstapahraun.
Sumir halda að Afstapahraunið
sjálft hafi fyrst heitið Hvassahraun,
en þetta er upplagt vangaveltuefni
fyrir grúskara. Afstapahraunið er
jafnvei enn úfnara og ójafnara en
Kapelluhraunið. Þegar við höfum
næstum lagt allt þetta hraunhröngl
að baki, komum við í Kúagerði svo-
kallað, þ.e. smávegis gróðurteyging-
ar, en vegurinn er svo breiður að
hann hefur næstum kæft það. En
þarna hafa orðið svo mörg umferðar-
slys, að komin er þar vandlega hlað-
in varða, með krossi efst. Hér er um
tvo vegi að velja, og er ekkert áhorfs-
mál að við veljum þann eldri og
mjórri, og auðvitað rómantískari.
Brátt höfum við hægra megin næst-
um heila húsþyrpingu, en það er
býlið Stóra-Vatnsleysa.
Minni-Vatnsleysa, með svínabúinu
stóra, er svo lengra út með sjónum.
(Eða er þar kannske ekkert svínabú
lengur?) Svo er þarna eitt útvegs-
bóndabýlið ennþá, með húsum en
engum íbúum, en það er Flekkuvík.
Ég hætti nú brátt þessum skriftum,
en a.m.k. er eftir svarið við því hve-
nær við erum komin á Ströndina. Það
er þegar komið er á samfelldu túnin,
og er það þá víst fyrst Litlabæjartún-
ið. Margir halda að túnin á Strönd-
inni séu aðeins einhveijir skæklar eða
útnárar, en það er nú rétt einn mis-
skilningurinn enn. Tún kirkjustaðar-
ins, Kálfatjarnar, eru enginn smás-
kiki. Sem sagt, Vatnsleysuströndin
er sá hluti hreppsins þar sem hvert
túnið tekur við af öðru. Sízt er þó
hægt að tala um ræktað tún í nánd
við eyðibýlið Breiðagerði, en við
„sjáum í gegnum fingur“ í því máli
og teljum þetta allt vera samfellt og
enda á túnunum umhverfís Halakot.
Svo eru það sviplítil svæði sem um
er að ræða unz komið er í Vogana.
Hér var aðeins ætlunin að spyma
við fótum þegar sézt eða heyrist tal-
að um Voga á Vatnsleysuströnd, og
hvar hin eiginlega Vatnsleysuströnd
sé. Smávegis sönn frásögn úr þessu
byggðarlagi að lokum: Kálfatjörn var
prestsetur til 1919 en árið eftir flutt-
ust þangað ung hjón, bæði fædd í
þessum margumtalaða hreppi, en það
voru þau Erlendur Magnússon og
Kristín Gunnarsdóttir, systir Ingvars
kennara og umsjónarmanns Hellis-
gerðis í Hafnarfirði.
Erlendur var með afbrigðum
vandaður maður til orðs og æðis.
Hann hélt þeim fagra sið að lesa
húslestur að morgni þá sunnudaga
sem ekki var messað í kirkjunni.
Var það aðeins nefnt að lesa en lögð
virðing og allt að því lotning í það
orð í þessu sambandi.
Hjón úr Hafnarfirði voru þar í
kaupavinnu sumrin 1929, ’30 og
’31. Sagt er, að í vætutíð komi helzt
þurrviðrisstund um helgar, er svo
sé þegar þurrviðri er, þá geri oft
skúr um helgar. Sumarið 1930 var
fremur votviðrasamt. En svo nánast
um mánaðamótin ág./sept. á sunnu-
dagsmorgni, stendur allt heimilis-
fólkið á Kálfatjörn úti á hlaði undir
skafheiðríkum himni í norðangolu.
Svo mikið hafði rignt undanfarið að
segja mátti að bæði tún og hey lægi
undir skemmdum. Kaupakonan vík-
ur þá snarlega að Erlendi og segir:
„Jæja, á ekki að fara að breiða!?“
Erlendur hikar lítið eitt, þar til hann
segir: ,,Ja, við skulum nú koma inn
fyrst. Eg ætla að lesa.“
Þannig hugsaði kirkjubóndinn á
Kálfatjörn þá. Guðdómurinn skyldi
ganga fyrir og fá sitt fyrst.
MAGNÚS JÓNSSON,
fv. minjavörður, Hafnarfírði.
Aukna atvinnu og þjóðartekjur,
eða óbreytt útsýni fyrir einn?
Fri Sigurði Inga Jónssyni:
í FYRRA voru tíu ár síðan ég lagði
út í heim í leit að lausn minna
mála. Síðan þá hefur ýmislegt runn-
ið til sjávar, bæði gott og slæmt.
Á þessum áratug sem ég hef
verið að dandalast um heiminn (um
30 lönd þegar síðast var talið) þá
hef ég alla tíð borið saman mína
áningastaði og gamla Frón, og fara
ekki aðrar sögur af því en að Frón
er enn í fyrsta sæti.
Ekkert land hefur vakið í brjósti
mér þær tilfinningar sem ég ber
til íslands. Þessar tilfinningar eiga
ekkert skylt við að fjarlægðin geri
fjöllin blá og ísland að góðu landi.
Eg hef reglulega haft upprifjun af
því að koma heim og sannfæra
mig um að mínar tilfinningar eru
ekki byggðar á hugarburði einum
saman, heldur staðfestum minn-
ingum.
Ég hef alla tíð kunnað að meta
fólk sem leitar eftir sannleikanum
í hinum ýmsustu málefnum, og tek-
ið skynsamlegar ákvarðanir byggð-
ar á rökum, þó svo að þær hafí
stundum stangast á við skoðanir
ýmissa öfgahópa.
Yfirleitt hafa þessir öfgahópar
verið einhverskonar náttúruvernd-
arsamtök sem Ijármögnuð eru af
amerískum húsmæðrum sem finnst
þær ekki hafa farið eins vel með
heiminn og þær ættu.
Nú er þó svo komið að öfgarnar
eru heimabruggaðar, sem ég tel
öllu verra, enda get ég ekki setið
á mér lengur, heldur má ég til með
að leggja orð í belg. Hvatinn að
þessum bréfaskriftum eru umræður
sem eru í gangi um mengun í Hval-
firði og áhrif þeirra á lindýr, vatns-
ból og fóstur.
Að fráslepptum öllum rökum, þá
get ég sagt að Hvalfjörðurinn ger-
ist fallegri með hverri heimsókn
minni. Fyrir áratug lagðist vegaryk
yfir allt land sem lá að þjóðvegi
númer eitt, en nú er Hvalfjörðurinn
ekinn á bundnu slitlagi, og hvergi
rykkorn að sjá.
Ekki vilja allir gleðjast yfir því,
heldur vill sumt fólk leita eftir hugs-
anlegu böli. Tekur þar út yfir allan
þjófabálk er grandalausum börnum
er kennt að þvílík sé hættan af
mengun úr fyrirhuguðu álveri að
börn þeirra muni í framtíðinni verða
vansköpuð.
Mér virðist sem einföldustu land-
ar mínir sjái fyrir sér líki iðnaðar-
hverfa í Austur-Evrópu, spúandi
eiturmekki yfir suðvesturhorn
landsins, þegar minnst er á stækk-
un Járnblendifélagsins eða bygg-
ingu álvers á Grundartanga.
Því er skemmst frá að segja að
ég hef farið um slík hverfi, og get
ég með góðri samvisku sagt að
engin umsvif heima, utan eldgoss,
hafa neitt sameiginlegt með þeim
eiturspúandi landbrotum.
Bygging raforkufrekrar stóriðju
þar sem fyrir hendi eru raflínur og
hafnaraðstaða hlýtur að lofa góðu
fyrir efnahag þjóðarinnar.
Hér er á ferðinni stórkostlegt
tækifæri fyrir íslendinga til að sýna
alheimi hvernig stóriðja og náttúru-
vernd geta setið við sama borð, og
notið góðs hvor af annarri.
Það eru ekki mörg lönd sem hafa
jafnóspillta náttúru og íslendingar,
og jafnmikið hugvit til þess að sjá
til þess að henni verði ekki spillt
þó svo að búið sé að fjárhagslegs-
legu öryggi barna okkar.
Látum ekki eiginhagsmunasinn-
að fólk spilla þjóðarsálinni með inn-
antómu hjali um afleiðingar fram-
kvæmda sem munu létta undir með
næstu kynslóð.
SIGURÐURINGIJÓNSSON
6 Lionel Avenue
NorthRyde, NSW2113
Sydney, Ástralíu.
0V»s\ns á ÍsIq0

Nú getur þú komiö á námskeiö og búið til hinar
heimsþekktu postulínsbrúður frá Seeley's.
Væri nú ekki gaman að breyta til í saumaklúbbnum
og fara saman á námskeið í brúðugerð?
Afsláttur fyrir hópa, 6-8 saman
Brúðugerð
ÖNNU MARÍU
Sími 587 9595
BRENNSLU
KONUR_______
^ vQSBDúlIÐ
Við verðum með átaksnámskeið í FITUBRENNSLU í
allan vetur fyrir konur. það veröur stíf keyrsla í
heilar 8 vikur. Fylgst veróur vel með öllum og
mikið aðhaLd svo árangurinn verði sem bestur,
m.a. vigtun, mælingar, mappa full af fróðleik og
hitaeiningasnauðum uppskriftum.
MORGUNNAMSKEIÐ
kennarSá auður rafnsdóttir )
SIÐDEGISNÁMSKEIÐ
KENNArÍTuNNUR PÁLSDÓmR (LUKKA))
KVÖLDNÁMSKEIÐ
XlINDA B3ÖRK BIRGISDÓTTÍr)
KENNARI:
RINN ARANGUR J
ökkAklM AR’kmið