Morgunblaðið - 22.03.1997, Síða 30

30 LAUGARDAGUR 22. MARZ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Kennarínn og starfið
AÐ UNDANFÖRNU hafa farið
fram í fjölmiðlum miklar umræður
um kennarastarfíð og ósjaldan hef-
ur ómaklega verið að því vegið.
Enginn kennari er hafinn yfir gagn-
rýni og get ég tekið undir þá fullyrð-
ingu sem fram hefur komið, að
hingað tii hafi umræða um gæði
sjálfrar kennslunnar ekki verið
nægileg og mat á henni ekki farið
fram. Auðvitað er misjafn sauður í
mörgu fé en svo mikið er víst að
langflestir kennarar leggja rig mjög
fram í sínu starfí — og stundum
ótrúlega mikið miðað við þau lágu
laun sem þeim standa til boða. I
þessu sambandi má jafnvel tala um
fómir, því að afar margir veija
miklu meiri tíma til starfs síns en
þeir fá greitt fyrir. En hvernig á
góður kennari að vera?
í menntaskóla átti ég því láni
að fagna að hafa góða kennara í
ýmsum námsgreinum og vissulega
voru þeir vegnir og metnir af okkur
skólafélögunum. Verk þeirra og
persónur voru undir smásjá og segja
má að virðing okkar fyrir hveijum
þeirra og einum hafi annars vegar
mótast af því hversu góðir kennar-
arnir þeir voru að okkar dómi og
hins vegar hversu góðu sambandi
þeir náðu við nemendur.
Að öðrum ólöstuðum voru að
mínu mati tveir kennarar langbest-
ir. Annar kenndi þýsku en hinn ís-
lensku. Þeir vom eins og svart og
hvítt að mörgu leyti. Hjá þýsku-
kennaranum þorði enginn bekkjar-
félaganna að opna munninn nema
kennarinn bæði um það. íslensku-
kennarinn byggði aftur á móti
kennslu sína að nokkru leyti upp á
rökræðum við nemendur og þótti
honum jafnframt ákaflega
skemmtilegt að láta
móðan mása um fyrir-
bæri tengd námsefninu
þótt ekkert stæði um
þau í bókunum — ein-
mitt vegna þess að
kennslubækur eru
sjaldnast mjög ítarleg-
ar.
Þýskukennarinn var
mjög skipulagður,
kenndi námsefnið af
miklu öryggi og á þann
hátt að hann hafði
ævinlega á takteinum
ákveðnar margþjálfað-
ar aðferðir til að kenna
nemendum sínum hin
ýmsu grundvallaratriði
málfræðinnar. Hann fór mjög sjald-
an út fyrir efnið en engu að síður
þótti hann mjög skemmtilegur.
Hann sagði ýmislegt sem mér er
enn þann dag í dag í fersku minni
þrátt fyrir að um aldarfjórðungur
sé liðinn frá því að ég sat í kennslu-
stundum hjá honum.
í fyrstu kennslustundinni í þýsku
á fyrsta ári sátum við hljóð í sætum
okkar og biðum þess sem verða
vildi. Kennarinn gekk fram og aftur
um gólfið, ábúðarfullur og með
hendur fyrir aftan bak. Það leið
drykklöng stund uns hann spurði
með svolitlum þjósti: „Hvar hafið
þið tunguna þegar þið talið þýsku?“
Enginn þorði að segja orð.
Hann hélt áfram að ganga um
gólf, nam staðar eitt augnablik og
sagði loks með eins og hálfgerðri
fyrirlitningu: „I munninum."
Okkur þótti þetta fyndið, en eng-
inn þorði samt að hlæja nema inni
í sér. Við höfum aftur á móti geymt
þetta í minni síðan.
Kennarinn hélt síð-
an áfram þrammi sínu
um stofuna og spurði
allt í einu annarrar
spurningar: „Vitið þið
hvers vegna Þjóðveijar
eyða svo mikilli krít og
miklu bleki eins og
raun ber vitni?“
— Nemendur þorðu
hvorki að æmta né
skræmta — enda hafði
enginn svar á reiðum
höndum.
Það leið drykklöng
stund þar til kennarinn
kom með svarið: „Af
því að þeir skrifa upp-
hafsstafi allra nafn-
orða með stórum staf.“
Svona gekk kennslan fyrir sig,
eftir ákveðnum reglum sem kennar-
inn beitti af kunnáttu og leikni auk
þess sem hann notaði aðferðir eins
og að ofan greinir til að leggja
áherslu á ákveðin atriði og vera
skemmtilegur um leið. Við kynnt-
umst honum smám saman, hann
var ákaflega mannlegur, hélt samt
alltaf sínu striki og við bárum óbil-
andi virðingu fyrir honum.
Þessi maður hefur nú kennt í
meira en þijá áratugi og allir nem-
endur hans minnast hans sérstak-
lega. Þetta er kennari sem allir sem
til þekkja geta sagt að sé það af
guðs náð. Hann lítur líka á starf
sitt sem fag (profession) sem hann
sinnir ævinlega af sömu alúð.
íslenskukennarinn var líka kenn-
ari af guðs náð og leit á starf sitt
sem fag, hann var bara svolítið
öðruvísi. Hann gat verið strangur
ef því var að skipta og við komum
aldrei óundirbúin í tíma — ekki
í framhaldsskóla er
mikils um vert, segir
Hjalti Jón Sveinsson,
að kennarar séu góðir í
sinni grein.
vegna þess að við værum hrædd
við refsingu eða að falla í ónáð,
heldur vegna þess að við vildum
ekki gera honum það að koma óles-
in í kennslustund eða að skila ekki
ritgerð eða verkefni á réttum tíma.
Þar við bættist að við höfðum yfir-
leitt gaman af því sem við vorum
að gera í tengslum við kennslu
hans. Það var unun að sitja í bók-
menntatímum, hvort sem um var
að ræða íslendingasögur eða Tómas
Jónsson metsölubók eftir Guðberg
Bergsson — en sú ágæta bók þótti
á þeim tíma eitt það torlesnasta
bókmenntaverk sem út hafði komið.
Kennslan var svo lifandi, frásagn-
irnar leiftrandi og áhugi nemenda
var vakinn. — Svo hressilega, að
okkur þótti t.d. ekkert tiltökumál
að frumlesa 20-30 skáldsögur til
munnlegs stúdentsprófs. Hann
kunni sögur af höfundum og þekkt-
um persónum úr bókmenntasögu
síðustu alda sem opnuðu oftar en
ekki nýjan skilning á hinum ýmsu
verkum.
Þessi kennari vakti áhuga nem-
enda á námsefninu og langt út fyr-
ir það, hann örvaði okkur til skap-
andi hugsunar og til þess að leita
okkur heimilda og upplýsinga um
það sem ekki stóð í kennslubókinni
en fróðlegt væri áð lesa sér betur
til um. Hann hlustaði á skoðanir
Hjalti Jón
Sveinsson
hvers og eins og umgekkst okkur
á jafnréttisgrundvelli að svo miklu
leyti sem það var hægt. Hann var
sá sem kunni og miðlaði okkur af
þekkingu sinni. Hann var sá kenn-
ari sem allir kepptust um að bjóða
í stúdentsboðið sitt.
Eins og hver önnur guðs gjöf?
Að undanförnu hafa heyrst radd-
ir um það að minnka beri hlut
kennslufræðinnar í menntun kenn-
ara.
Ekki verður fullyrt um það hér
hvort ofangreindir kennarar hefðu
náð betri árangri ef þeir hefðu haft
að baki 30 eininga nám í uppeldis-
og kennslufræðum, eins og nú er
skilyrði auk háskólaprófs í viðkom-
andi kennslugreinum. Þeir höfðu
þetta í sér sem því miður er ekki
öllum gefið.
Því hefur gjarnan verið haldið
fram að það að geta kennt sé eins
og hver önnur náðargjöf. Það er
vafalítið margt til í því. Á hinn bóg-
inn má færa að því mörg rök að
undirstaða á sviði kennslufræða
hljóti að koma kennurum vel, víkka
sjóndeildarhring þeirra og gera þá
meðvitaðri um mikilvægi starfs síns.
í framhaldsskóla er mikils um
vert að kennarar séu góðir í sinni
grein, það hlýtur að vera frumskil-
yrði. Annað skilyrði, jafnmikilvægt,
er að þeir geti komið þekkingu sinni
á framfæri við nemendur á þann
hátt að nemendur tileinki sér náms-
efnið — öðlist áhuga, skilning og
færni á því sviði sem um er að ræða.
Svo mikið er víst, að mikilvægt
er að kennarar kunni að kenna sitt
fag. Af þeim sökum kemur ákveðin
undirstöðuþekking í kennslufræð-
um sér vel. Hún gerir það jafnframt
að verkum að kennari getur enn
frekar litið á sig sem sérfræðing í
kennslu en ekki einungis fagmann
í sinni kennslugrein.
Höfundur er skólameistari
Framhaldsskólans á Laugum.
Alþjóðlegi veð-
urdagurinn 23.
mars 1997
Á HVERJU ári síð-
an 1950 hefur Al-
þjóðaveðurfræðistofn-
unin WMO haldið upp
á stofndag samtak-
anna, 23. mars, með
því að vekja athygli á
sérstökum þáttum í
samspili veðurs og
mannkyns. í ár ber
dagurinn yfirskriftina
„Veður og vatn í borg-
um“.
Gert er ráð fyrir að
hinn öri vöxtur borga
á þessari öld muni
halda áfram og árið
2025 muni tveir þriðju
hlutar mannkyns búa
í bæjum og borgum. Fylgifískar
þessarar þróunar eru margir
óæskilegir svo ekki sé meira sagt.
Skortur á neysluvatni, mengun og
aukin hætta á mannskæðum nátt-
úruhamförum eru meðal þeirra
helstu á sviðum sem tengjast starf-
semi á veðurstofum heimsins.
Rannsóknir sýna að
70% allra náttúru-
hamfara í heiminum
eru tengd veðri og
vatni. Þrátt fyrir mikl-
ar mannfórnir og gríð-
arlegt eignatjón víða
erlendis verða fáar
þjóðir hlutfallslega
eins illa fyrir barðinu
á þessum þáttum og
Islendingar. Sem
dæmi má taka að felli-
bylurinn Angela varð
95 manns að bana og
olli rúmlega 30 millj-
arða króna tjóni á
Filippseyjum árið
1995, en þetta jafn-
gildir fjórum mannslífum og 130
milljónum króna á íslandi miðað
Framtíð íbúa stækkandi
borga byggist á því,
segir Magnús Jónsson,
Magnús
Jónsson
ITALSKIR
SKÓR
VORLÍNAN
1997
38 ÞREP
LAUGAVEGI 76 - SÍMI 551 5813
að takist að draga úr
mengun lofts, vatns og
jarðvegs.
við fólksljolda. Ekki þarf að minna
fólk á manntjón í snjóflóðum hér
á landi sama ár og geta má þess
að ein lægð þann 3. febrúar 1991
olli tjóni hér á landi sem metið var
á meira en 1 milljarð króna.
Áhrif borgarþróunarinnar á
umhverfið eru mikil. Stórborgir
mynda að hluta sitt eigið veðurfar,
hiti hækkar, vindur breytist, svo
og rakastig, úrkoma og geislun,
að ógleymdri margs konar loft-
mengun. Mengun sem að stærstum
hluta er komin frá umferð bíla,
upphitun húsa og ýmiskonar iðn-
aði. Efni á borð við ýmis brenni-
steins- og köfnunarefnissambönd,
óson og fleira auk koltvísýrings
hafa víðtæk áhrif á líf manna í
borgum og bæjum. Ýmis heilbrigð-
isvandamál skjóta upp kollinum,
einkum í hinum fátækari hlutum
heimsins. Sem betur fer eru þétt-
býlisvandamál af þessum toga lítil
hér á landi. Þó hafa flestir veitt
loftmengun athygli á höfuðborgar-
svæðinu. Hún er hins vegar ein-
ungis tímabundin og tengd
ákveðnum veðuraðstæðum. Þétt-
ing byggðar síðustu áratugina hef-
ur einnig aukið hættu á manntjóni
og sköðum af völdum náttúru-
hamfara hér á landi eins og við
höfum svo óþyrmilega fengið að
kenna á síðustu árin.
Mörg vöktunarverkefni sem veð-
urstofur heimsins vinna saman að
á vegum WMO hafa verið sett á
Iaggirnar. Langstærst þeirra er
alþjóðaveðurvöktunin WWW
(World Weather Watch) sem er
grunnur allrar veðurþjónustu í að-
ildarríkjum samtakanna en þau eru
nú um 180. Þá er víðtækt sam-
starf um rannsóknir á veðurfars-
breytingum, ósonþynningu og
fleiru milli landanna auk þess sem
WMO, sem ein af stofnunum Sam-
einuðu þjóðanna, kemur að lausn
margra alþjóðlegra vandamála.
Mörg þeirra tengjast þéttbýli.
Framtíð íbúa sístækkandi borga
veltur á því að takist að draga úr
mengun lofts, vatns og jarðvegs.
Alþjóðaveðurfræðistofnunin og
veðurstofur aðildarríkjanna leggja
með framlagi sínu þungt lóð á
vogarskál sjálfbærrar þróunar og
öruggrar tilveru íbúa jafnt í borg-
um sem strjálbýli.
Höfundur er veðurstofusljóri.
Reynt að sundra
samstöðu
bankamanna
FORMAÐUR bank-
aráðs Islandsbanka,
Kristján Ragnarsson
formaður LÍÚ, reyndi í
ræðu sinni á aðalfundi
bankans, mánudaginn
17. mars síðastliðinn,
að reka fleyg í órofa
samstöðu bankastarfs-
manna í kjaradeilu
þeirra við bankana.
Eftir að hafa lýst
hagnaði bankans á ár-
inu 1996, sem að sögn
íslandsbankamanna var
hið besta í sögu bank-
ans, gerði hann kjara-
samninga við banka-
menn að sérstöku um-
ræðuefni. Hann kvað það óviðunandi
stöðu fyrir íslandsbanka og starfs-
menn hans að Samband íslenskra
bankamanna teldi sig ekki geta sam-
Bankaráðsformaðurinn
má vita, segir Yilhelm
G. Kristinsson, að
bankamenn líta á sig
sem eina stétt, hvar sem
þeir starfa.
ið til þriggja ára vegna óvissu um
framgang mála í ríkisviðskiptabönk-
um og sjóðum í eigu ríkisins.
Bankaráðsformaðurinn má vita,
að bankamenn líta á sig sem eina
stétt, hvar sem þeir starfa, hvort
það er hjá ríkisbanka, einkabanka,
sparisjóði eða annarri
fjármálastofnun og um
samstöðu og stéttvísi
félagsmanna SÍB innan
íslandsbanka efast
enginn innan stéttarfé-
lagsins.
Þó að bankaráðs-
formanninum séu ef til
vill ókunn hugtökin
stéttvísi og samstaða
ætti honum að vera í
lófa lagið að fá nám-
skeið í þeim fræðum
hjá fulltrúa íslands-
banka í samninganefnd
bankanna, sem gegndi
embætti forseta Al-
þýðusambands íslands
um árabil.
Bankaráðsformanninum varð
einnig tíðrætt um lög þau sem gilda
um samningsrétt bankastarfsmanna
og mátti á honum skilja að það hefðu
verið mistök að breyta þeim ekki til
samræmis við almennu lögin um
stéttarfélög og vinnudeilur, sem
breytt var á síðasta ári.
Það mætti verða bankaráðsfor-
manninum umhugsunarefni, að giltu
sömu lög um félagsmenn SÍB og
félagsmenn almennu verkalýðs-
félaganna, væri SÍB í lófa lagið að
boða verkfall hjá einstökum fyrir-
tækjum, til dæmis íslandsbanka.
Hins vegar hefur SÍB ekki óskað
breytinga á núverandi löggjöf, þar
sem félagsmenn þess eru þeirrar
skoðunar, að bankamenn eigi að
standa saman sem ein heild og að
eitt skuli yfir alla ganga.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sambands íslenskra bankamanna.
Kristinsson