Morgunblaðið - 11.04.1997, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FÖSTUDAGUR 11. APRÍL 1997 29
Varð frelsi í lyfja-
verslun til góðs?
í DAG er eitt ár síð-
an verslunin Lyfja var
opnuð. Lyfja var fyrsta
apótekið í höfuðborg-
inni sem var opnað
samkvæmt ákvæðum
nýrra lyfjalaga sem
komu á frelsi í opnun
lyfjabúða eftir aldir
einokunar. Með opnun
Lyfju urðu þáttaskil í
lyfjaverslun hér á landi
og af því tilefni er at-
hyglisvert að líta eitt
ár til baka og skoða
áhrif nýju lyfjalaganna
og stofnun Lyfju á
markaðinn.
Setjum lög og þó ekki...
Ákvæði nýju lyfjalaganna um
opnun lyfjabúða áttu að taka gildi
í nóvember 1995. Lyfja hafði þá
þegar fest kaup á húsnæði og aug-
lýst eftir starfsfólki og stefnt var
að opnun í lok nóvember. Heilbrigð-
isráðherra tilkynnti hins vegar í
byijun október að hann hyggðist
fresta gildistöku ákvæðisins til júlí
1996. Haldbær rök fyrir þeirri frest-
un voru þó engin og aðdragandinn
að opnun Lyfju var því í raun próf-
steinn á það, hvort ráðherra væri
yfirleitt fylgjandi frelsi og sam-
keppni á lyfsölumarkaði. Fyrir
stofnendur Lyfju var þetta ekki síð-
ur orðið spurning um það, hvort
treystandi væri á gildandi lög. Nið-
urstaðan varð sú að daginn áður
en umrædd lagaákvæði áttu að
öðlast gildi frestaði Alþingi gildis-
tökunni til 15 mars á si. ári í stað
1. júli eins og stefnt hafði verið að.
Þann 15. mars hafði kerfið þó ekki
alveg gefist upp, því dráttur á
umsögn Reykjavíkur-
borgar og lyfsöluleyfi
frá heilbrigðisráðu-
neyti tafði opnun Lyfju
til 11. apríl.
Frá einokun
til samkeppni á
einum degi
11. apríl 1996 var í
senn viðburðaríkur og
eftirminnilegur. Lyfja
tilkynnti að verslunin
yrði opin alla daga vik-
unnar frá 9-22 og að
hún hyggðist ríða á
vaðið og bjóða lægra
lyfjaverð en áður hafði
tíðkast hérlendis. Viðtökur neyt-
enda voru mjög góðar og viðbrögð
hefðbundinna apóteka létu heldur
ekki á sér standa. Næstu daga og
vikur reið yfir holskefla auglýsinga
frá apótekum á höfuðborgarsvæð-
inu þar sem í boði var tímabundið
lægra lyfjaverð. í dag að ári liðnu
er ljóst að nýju lyfjalögin hafa leitt
til lægra lyfjaverðs og betri þjón-
ustu fyrir neytendur. Á þessu tíma-
bili hefur verð á lausasölulyfjum
almennt lækkað og veruleg sam-
keppni skapast í formi afslátta af
lyfseðilsskyldum lyfjum til neyt-
enda. Þjónusta apóteka hefur stór-
aukist s.s. með lengri afgreiðslu-
tíma, lyfjafræðilegri umsjá, sjálfs-
afgreiðslu á vörum, ráðgjöf hjúkr-
unarfræðings og svo mætti lengi
telja.
Hveijir lifa af?
Frá því Lyfja var opnuð hefur
apótekum fjölgað umtalsvert í
Reykjavík. Mörgum hefur eflaust
fundist þróunin vera hröð en þegar
Frá stofnun Lyfju hefur
verð á lausasölulyfjum
almennt lækkað. Ingi
Guðjónsson þakkar það
aukinni samkeppni á
lyfjamarkaðnum.
betur er að gáð er hún ósköp eðli-
leg. Fyrr var við lýði einokun og
þeir sem höfðu áhuga og dug til
að stofna apótek í Reykjavík frá
grunni fengu ekki tækifæri til þess.
Eini möguleikinn var að fara fyrst
út á landsbyggðina með von um
stærra brauð síðar til umbunar í
höfuðborginni. Þegar til hennar var
komið var tilveran áhyggjulaus í
skjóli einokunar. Samkeppni var
engin þar sem hvert apótek hafði
sitt skilgreinda markaðssvæði og
ekki þurfti að afla viðskiptavina.
En nú er það liðin tíð. Þau apótek
sem hafa verið sett á laggirnar
samkvæmt nýju lyfjalögunum hafa
byijað frá grunni í gjörbreyttu
umhverfi þar sem samtrygging
ræður ekki lengur ríkjum heldur
bláköld samkeppni. Þau apótek sem
standa sig betur í samkeppninni
verða ofan á, hin lúta í lægra haldi.
Þannig eru markaðslögmálin. Sam-
keppnin á lyfjamarkaði, eins og
annars staðar, skilar sér í hag-
kvæmari rekstri, lægra verði og
aukinni þjónustu. Þegar spurt er
hvort frelsi í lyfjaverslun hafi orðið
til góðs, svara neytendur þeirri
spurningu því hiklaust játandi.
Höfundur er forstjóri Lyfju.
Ingi Guðjónsson
Ráðgjafar- og sálfræðiþjón-
usta barna á leikskólaaldri
MENNTAMÁLA-
RÁÐUNEYTIÐ gaf út
skýrslu í september
1996 sem heitir „Ráð-
stefna menntamála-
ráðuneytisins um ýmis
málefni barna og ungl-
inga með sérþarfir,
haldin 2. mars 1996.“
Kveikjan að ráðstefn-
unni var ósk frá Lands-
samtökunum Þroska-
hjálp um að Sala-
manea-yfirlýsingin
yrði kynnt svo og
rammaáætlun um að-
gerðir vegna nemenda
með sérþarfir. Sala-
manca-yfirlýsingin er
afrakstur alþjóðlegrar ráðstefnu um
menntun nemenda með sérþarfir,
haldin af UNESCO og spænska
menntamálaráðuneytinu 7.-10. júní
1994.
í skýrslunni er fyrst og fremst
íjallað um námslegar sérþarfir
barna, þrátt fyrir að nafn skýrsl-
unnar gefi til kynna að fjallað verði
um „ýmis málefni barna og ungl-
inga með sérþarfir". Ekki kemur
það á óvart, því bæði er að mennta-
málaráðuneytið ber ábyrgð á
menntun barna okkar og Sala-
manca-yfírlýsingin er fyrst og
fremst um hugsjónir og viðhorf til
menntunar, þ.e. að réttur til mennt-
unar sé öllum tryggður, hversu
sundurleitir sem einstaklingarnir
eru. Ég er sammála þessum viðhorf-
um til menntunar en ég hefði viljað
sjá almennari umfjöllun um hvernig
eigi að mæta margskonar sérþörf-
um barna, ekki bara kennslufræði-
legum. Einnig er sá annmarki á
skýrslunni að lítið sem ekkert er
Qallað um sérþarfir barna á leik-
skólaaldri, hvort sem
þau eru í leikskóla eða
ekki. Ekki er skóla-
skylda í leikskólann og
ekki fá öll börn inn-
göngu, einfaldlega
vegna þess að ekki er
búið að byggja upp
leikskólakerfið, sem er
þó mismunandi eftir
sveitarfélögum.
í lögum um leik-
skóla nr. 78/1994 gr.
15. og 17. er kveðið á
um að leikskólar skuli
geta veitt börnum með
sérþarfir eins og fötl-
un, tilfinningalega eða
félagslega erfiðleika,
sérstaka aðstoð og þjálfun undir
handleiðslu sérfræðinga og leik-
skólar byggðir og reknir þannig
að þeir geti sinnt fötluðum börnum.
Mikilvægt er, segir Ingi
Jón Hauksson, að öll
börn og foreldrar geti
notið þjónustunnar.
116. gr. stendur að veita beri for-
eldrum barna og starfsfólki leik-
skóla nauðsynlega ráðgjöf og þjón-
ustu. Nánar er síðan kveðið á um
þetta í reglugerð nr. 225/1995 um
starfsemi leikskóla. Þar segir að
öllum sveitarfélögum, er standa að
rekstri leikskóla eða hafa heimilað
rekstur leikskóla, er skylt að sjá
leikskólum fyrir ráðgjafar- og sál-
fræðiþjónustu. Skipulag slíkrar
þjónustu er komin misvel á veg í
hinum ýmsu sveitarfélögum. Von-
andi bera sveitarfélögin gæfu til
að skipuleggja þessa þjónustu af
þekkingu á sérþörfum barna með
því að leita aðstoðar greiningarað-
ila (lækna, sálfræðinga, talmeina-
fræðinga) og annarra reyndra
starfsmanna ráðgjafar- og sál-
fræðiþjónustunnar sem hefur verið
við lýði í leikskólum og grunnskól-
um. Ég vara þó við að tekið sé
mið af „Reglugerð um sérfræði-
þjónustu skóla“ (386/1996), þar
sem gert er ráð fyrir að allar sér-
þarfir barna séu kennslufræðilegs
eðlis.
Ekki nægir að horfa bara til for-
eldra og barna sem eru í leikskóla.
Mikilvægt er og öll börn á aldrinum
0-18 ára og foreldrar geti notið
ráðgjafar- og sálfræðiþjónustu. Hér
á ég við faglega góða ráðgjafar-
og sálfræðiþjónustu sem hefur að
markmiði: forvarnir, leitarstarf, eft-
irlit með þjálfun, kennslu og með-
ferð barna og sálfræði- og uppeldis-
ráðgjöf við fjölskyldur. Þjónusta við
fjölskyldur með það að markmiði
að hjálpa börnum með sérþarfir á
heildstæðan og skilvirkan hátt
þannig að öll börn á leikskóla- og
grunnskólaaldri geti nýtt hæfileika
sína þrátt fyrir þroskafrávik, til-
finningaerfiðleika, líkamlega sjúk-
dóma, misnotkun/ofbeldi og félags-
legar aðstæður. Ekki ætla ég að
koma með lausn á hvernig skipu-
leggja skuli slíka þjónustu, en brýn
þörf er að tengja saman með form-
legum hætti þjónustu heilsugæslu-
stöðva, aðra heilsugæslu barna,
starfsemi svæðisskrifstofa um mál-
efni fatlaðra, barnavernd og sál-
fræðiþjónustu í leikskólum og
grunnskólum.
Höfundur er sálfræðingur á
Dagvist barna íReykjavík.
Ingi Jón
Hauksson
Um meina-
tækni
ALÞJOÐADAGUR
meinatækna verður
haldinn í fyrsta sinn
þann 15. apríl 1997 og
meginefni hans er
lækning berkla. Meina-
tæknar stunda rann-
sóknir og fást við
undirbúning þeirra.
Þeir eru sérfræðingar
í aðferðafræði rann-
sókna, þ.e. sérfræðing-
ar í meinatækni.
Meinatæknar hafa
stundað nám við
Tækniskóla íslands frá
árinu 1966 og árið
1968 var fyrsti ár-
gangurinn útskrifaður.
Fyrir 15 árum eða árið 1982 var
ákveðið að meinatæknanámi lyki
með B.Sc.-háskólagráðu.
Meinatæknafélag íslands verður
30 ára þann 20. apríl nk. og heldur
ráðstefnu 19. apríl um fjölbreytni
og nýjungar í störfum meinatækna.
Starfsemi vefjarannsókna
Rannsóknastofa Háskóla íslands
í meinafræði var stofnuð 1. janúar
1917 og þar hafa verið stundaðar
rannsóknir í 80 ár. Meinafræði afl-
ar þekkingar um sjúkdóma með því
að rannsaka líffæri, vefi, frumur
og frumuhluta. Verkefni rann-
sóknastofunnar eru í líffærameina-
fræði sem er sjúkdómsgreining á
vefjum sem teknir eru við skurðað-
gerðir eða við krufningu, sýkla-
fræði sem er greining á sýklum úr
sýkingum, litningarannsóknir og
réttarkrufningar. Þar fara einnig
fram ýmsar vísindalegar rannsóknir
og kennsla læknanema.
Rannsóknastofan var fýrst til
húsa i Líkn sem var timburhús við
hliðina á Alþingishúsinu. Núverandi
húsnæði á Landspítalalóðinni var
tekið í notkun árið 1934 og var
húsið byggt fyrir fé sem fékkst fýr-
ir sölu bóluefnis gegn sauðfjársjúk-
dómum auk opinberrar íjárveitingar.
Prófessor Níels Dungal (f. 1897)
veitti rannsóknastofunni forstöðu í
39 ár eða frá 1926 til 1965. For-
stöðumaðurinn bjó fyrstu árin í
húsinu með fjölskyldu sinni. Níels
Dungal hóf söfnun vefjasýna og eru
þau elstu frá árinu 1935. Sýnin ná
til þriggja kynslóða íslendinga.
Þessi vefjasýni eru nú geymd á
Dungalssafni og eru fjársjóður fyrir
DNA erfðarannsóknir á íslending-
um og góður efniviður fyrir vísinda-
legar rannsóknir á hegðun og út-
breiðslu sjúkdóma.
Söguleg þróun
Líffærameinafræðin er hluti
læknisfræðinnar og átti lengi vel
erfitt uppdráttar þar sem lík voru
ekki krufin til rannsókna fyrr en
árið 1281 í Bologna. Grikkir og
Rómvetjar mótuðu heimsmyndina
fyrir og eftir Krist og á 3.-10. öld
voru arabar framarlega í læknavís-
indum. Læknaskólinn í Salerno á
Ítalíu var vel þekktur frá 1100 til
1300 en síðan tók há-
skólinn í Montpellier í
Frakklandi við.
Með endurreisninni
hófst nýtt tímabil í vís-
indum og framfarir í
læknisfræði urðu veru-
legar. Skurðlækningar
og krufningar eru for-
senda þróunar í lækna-
vísindum, þar sem
þekking á mannslíka-
manum er nauðsynleg
til að hægt sé að lækna
sjúkdóma. Á miðöldum
átti almenningur fárra
kosta völ nema leita til
leikmanna en vitað er
að keisarar, konungar
og páfar höfðu líflækna, sem voru
þá fremstir meðal lækna álfunnar.
Arabískur læknir gaf út bók um
Alþjóðadagur meina-
tækna er 15. apríl nk.
Kolbrún S. Ingólfs-
dóttir skrifar um rann-
sóknir í meinafræði hér
á landi í 80 ár.
læknisfræði á 12. öld sem var notuð
sem kennslurit við læknaskóla í
Evrópu og Asíu fram á 17. öld.
Árið 1543 kom loks út bók um
byggingu mannslíkamans og hægt
og bítandi jókst þekking í líffæra-
fræði. Loks var smásjártæknin tek-
in upp í þágu læknavísinda til að
greina frumur og vefi, uppbyggingu
þeirra og innbyrðis afstöðu. Fyrsta
fruman var greind árið 1665.
Greina mátti sjúkan vef frá heil-
brigðum og rannsóknum í líffæra-
fræði fleygði hratt fram.
Að lita vef
Vefjasýni rotna hratt og fá sér-
staka meðhöndlun hjá meinatækn-
um og eru sett í viðeigandi vökva
til varðveislu. Til að greina vef í
smásjá þarf einnig að lita hann en
vefur tekur upp litarefni en dæmi
um slíkt úr daglegu lífi er beija-
blámi á höndum.
Vefjasýni er steypt inn í paraffín-
blöndu til stuðnings og síðan er það
skorið í örþunnar sneiðar í sérstöku
skurðartæki. Sneiðarnar eru um
tveir þúsundustu úr millimetra að
þykkt, þannig að 500 slíkar sneiðar
eru í einum millimetra. Þessi ör-
þunna vefjasneið er sett í vatnsbað
og veidd upp á smásjárgler og
a.m.k. lituð með tveimur litarefnum
til að fá fram andstæður í vefnum.
Sneiðin er síðan greind í ljóssmásjá
og þannig fæst niðurstaða hvort
vefur er heilbrigður eða sjúkur. Lit-
uð vefjasneið er í reynd hreinasta
listaverk.
Höfundur er meinatæknir.
Kolbrún
S. Ingólfsdóttir
/yN SILFURBÚÐIN
NJÍ-/ Kringlunni 8-12* Sími 568 9066
_______- Þar fœrðu gjöfma -
Glcesileg hnífapör
&) SILFURBÚÐIN
Kringlunni 8-12» Sími 568 9066
- Þar fœröu gjöfína -
Glœsileg hnífapör