Morgunblaðið - 13.07.1997, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
Endalok híns „full-
komna einræðis“?
Kosningamar í Mexíkó um liðna helgi eru taldar marka þáttaskil í
stjómmálasögu landsins. Ásgeir Sverrisson veltir fyrir sér möguleik-
um stjómarandstöðunnar og segir frá PRI-flokknum lífseiga, sem
nú hefur glatað alræðisvaldi sínu eftir að hafa ríkt í Mexíkó í tæp 7 0 ár.
YSSUKÚLURNAR
tryggðu okkur völdin og
þeir munu þurfa að
skjóta okkur til að koma
okkur frá!“ Á þennan hátt lýsti
Fidel Velazquez, einn helsti leiðtogi
PRI-flokksins í Mexíkó, jafnan
stöðu mála í stjómmálum landsins.
Velazquez reyndist ekki sannspár,
nú hefur endi verið bundinn á 68
ára alræðisstjóm PRI í Mexíkó í
fijálsum og lýðræðislegum kosn-
ingum. Vera kann að „hið full-
komna einræði“ muni liða undir lok
í landinu en á þann veg lýsti eitt
sinn perúanska skáldmennið Mario
Vargas Llosa mexíkönskum stjórn-
málum. Ef til vill var Fidel
Velazquez heppinn að verða ekki
vitni að hinum sögulega ósigri
flokks síns í þing- og borgarstjóra-
kosningum sem fram fóra í Mexíkó
um liðna helgi. Hann kvaddi þenn-
an heim í júní, 97 ára að aldri.
PRI-flokkurinn (Partido Re-
volucionario Institucional) missti
meirihluta sinn í neðri deild þings
Mexíkó í kosningunum og stjómar-
andstaðan vann sömuleiðis sigur í
borgarstjórakosningunum sem
fram fóru í fyrsta skipti í Mexíkó-
borg en það er annað valdamesta
embætti landsins á eftir forseta-
embættinu enda borgin mistöð hins
pólitíska valds og fjármálalífsins.
Nú hefur stjómarandstaðan einsett
sér að hreppa forsetaembættið er
kosningar fara fram árið 2000.
Líklegast er að hinn nýi borgar-
stjóri Mexíkó, vinstrimaðurinn Cu-
authemoc Cardenas, verði þá í
framboði fyrir annan helsta stjórn-
arandstöðuflokkinn. Þótt Cardenas
hafi sigrað með miklum
yfirburðum í Mexíkó,
fjölmennustu borg
heims, og einhvers konar
lýðræðisbylgja hafi riðið
yfir land og þjóð er ekki
þar með sagt að forseta-
embættið sé í seilingarfjarlægð.
Cardenas bíða gífurlega erfíð verk-
efni í Mexíkó-borg og flokk hans,
PRD, (Partido de la Revolucion
Democratica) skortir skýra hug-
myndafræði.
Engu að síður eru úrslit kosn-
inganna söguleg. Þing Mexíkó mun
framvegis ekki þjóna því hlutverki
einu að leggja formlega blessun
sína yfír ákvarðanir forsetans og
valdahópanna sem hann treystir
á. Forsetinn mun þurfa að leita
eftir samkomulagi við stjómarand-
stöðuna. Flokkurinn sem aldrei
hefur þurft að leita álits þarf nú
skyndilega að læra nýja siði. Eftir
68 ára alræði eins flokks hefur
stórt skref í átt til raunveralegs
lýðræðis verið stigið í landinu.
Osigur PRI kann að kalla á upp-
gjör innan flokksins. Svo kann að
fara að einræðið verði borið til
grafar í Mexíkó í forsetakosning-
unum eftir þijú ár.
Ósigur PRI var í samræmi við
það sem skoðanakannanir höfðu
gefíð til kynna. Kannan-
ir höfðu einnig leitt í ljós
að hinn 63 ára gamli
Cuauthemoc Cardenas
yrði fyrsti lýðræðislega
kjömi borgarstjóri Mex-
íkó en fram til þessa
hefur forsetinn skipað í það emb-
ætti. Raunar þóttu úrslitin svo ör-
ugg að fráfarandi borgarstjóri átti
fund með Cardenas tveimur dögum
fyrir kjördag til að gera honum
grein fyrir neyðaráætlunum þeim
sem fyrir lægju í Mexíkó-borg,
tæki eldíjallið Popocatepetl að
gjósa eins og hætta var talin á.
Óvinur óvinarins
Þegar tölumar eru á hinn bóginn
skoðaðar kemur í ljós að sigur
Cardenas byggðist fyrst og fremst
á persónuvinsældum hans enda er
hann sonur Lazaro Cardenas, sem
naut mikilar lýðhylli er hann
gegndi embætti forseta Mexíkó á
áranum 1934-1940. Auk þess hef-
ur Cardenas allt frá árinu 1987
verið þekktasti andstæðingur „sa-
iinismans" (E1 salinismo) svo-
nefnda, sem er hugtak er menn í
Mexíkó nota um stefnu og stjórn
Carlos Salinas de Gortari, sem var
forseti landsins frá 1988 til 1994
og sló öll met hvað spillingu og
valdníðslu varðar. Salinas er enn
hataðasti maðurinn í mexíkönsk-
um stjórnmálum og má segja að
spekin forna „óvinur versta óvinar
míns er vinur minn“ hafi vegið
þungt í þessum kosningum. Þessi
umskipti í mexíkönskum stjórn-
málum kunna því að vera byggð á
heldur veikum grunni.
PRI-flokkurinn er enn stærsti
flokkur Mexíkó og sá sem mests
stuðnings nýtur. Flokkurinn hlaut
38,8% atkvæða í þingkosningun-
um. Næstur kom íhaldsflokkurinn
PAN (Partido de Accion Nacional)
með 26,3% en flokkur Cardenas
varð í þriðja sæti með rúm 25%
atkvæða. Stuðningur við PRI er
því enn mikill, flokkinn skorti um
fjögur prósentustig til að halda
meirihluta sínum í neðri deild og
öldungadeildinni ræður hann enn.
Stuðningur við PRI á landsbyggð-
inni er enn mikill og almennur.
Skilyrtur stuðningur
í borgarstjórakosningunum í
Mexíkó fékk Cardenas um 47%
atkvæðanna en fulltrúi PRI aðeins
um 26%. Þetta sýnir ljóslega að
persónuvinsældir Cardenas vora
lykillinn að sigri í kosningunum.
Einn þekktasti fréttaskýrandi
Mexíkó, sagnfræðingurinn
Enrique Krauze, segir að
PRD-flokkurinn geti
tæpast fagnað sigri.
„Þau atkvæði sem Card-
enas fékk vora yfírlýs-
ingar um skilyrtan stuðn-
ing fólksins við hann í
þeirri von að þannig mætti koma
stjóminni frá. Fólkið kaus ekki
Cardenas vegna þess að hann
væri leiðtogi þróaðs stjórnmála-
flokks með nútímalega stefnu.“
í þessu er hætta Cardenas og
PRD-flokksins fólgin. Haft hefur
verið á orði að óskiljanlegt sé með
öllu að einhver telji embætti
borgarstjóra Mexíkó-borgar eftir-
sóknarvert. Talið er að þar búi um
20 milljónir manna ef fátækra-
hverfín ömurlegu í borgaijöðran-
um era talin með. Glæpatíðnin er
ógurleg, misskipting auðsins hróp-
leg, húsnæðisskorturinn virðist
óleysanlegur. Um 13.000 úti-
gangsbörn draga fram lífið á göt-
um borgarinnar. Lögreglan er
gjörspillt og það er embættis-
mannakerfíð líka. Mengun er óvíða
meiri, á hveijum degi spúa verk-
smiðjur í borginni 11.000 tonnum
af eiturefnum út í andrúmsloftið.
Við þessi ósköp öll bætist síðan
að borgarsjóður er nánast gjald-
þrota, skuldar um 120 milljarða
króna.
Ótryggt bakland
Cardenas sem er verkfræðingur
að mennt og sagði skilið við PRI
árið 1987, hefur nú tæp þijú ár
til að beita sér fyrir umbótum í
Mexíkó:borg, sem verður ærinn
starfi. Á sama tíma þarf að hann
treysta sig í sessi sem stjórnmála-
leiðtogi á landsvísu ætli hann sér
að hreppa forsetaembættið og
greiða PRI náðarhöggið. Þijú ár
eru langur tími í stjórnmálum og
því fer fjarri að almenningur hafí
kveðið upp sinn lokadóm.
Að auki standa mjög ólíkir hóp-
ar kjósenda að baki Cardenas.
Annars vegar er þar um að ræða
hinn svonefnda „harða kjarna",
eindregna vinstrisinna sem jafnan
styðja PRD-flokkinn og hins vegar
mexíkanskt millistéttar-
fólk sem fengið hefur
nóg af stjórn PRI og
spillingu þeirri sem
flokknum tilheyrir og
ákvað að koma óanægju
sinni til skila. Margir
þessara kjósenda hafa efasemdir
um Cardenas og telja hann óhóf-
lega róttækan, öfgakenndan og
mótsagnakenndan í málflutningi
sínum. Mjög ólíkar væntingar búa
því að baki og erfítt verður fyrir
Erfið
verkefni
biða
Cardenas
Salinas
lagði efna-
hag lands-
ins í rúst
OMAR al Bechir forseti Súdans, til hægri á myndinni, fylgist
með heræfingu ásamt Joaquim Chissano, forseta Mósambík.
Enn situr
Omar al Bechir
Dæmafá grimmd stjómarinnar í Afríkurík-
inu Súdan er alræmd. Fjolmennt lið stjómar-
andstöðuhópa hefur gert sér ból í höfuðborg
Eritreu, Asmara. Jóhanna Kristjónsdóttir
segir að svo virðist sem skipulagsleysi og
valdastreita komi í veg fyrir að árangur
náist í að velta Khartoum-stjóminni.
HÖFUÐBORG Eritreu,
Asmara, hefur upp á síð-
kastið orðið eins konar
höfuðborg nágrannarík-
isins Súdan númer tvö því þangað
hafa safnast flestir andstæðingar
Omars al Bechirs forseta. Tvímæla-
laust má telja Asmara-hópinn ógnun
við einræðisstjóm Omars í Kharto-
um.
Sadiq al Mahdi, síðasti löglegi
forsætisráðherra Súdans, sem var
sviptur völdum í valdaráni 30. júní
1989, er þeirra á meðal, Mohammed
Othman al Mirghani, forsvarsmaður
hins valdamikla Khatmya-bræðra-
lags, Fathi Ahmed Ali, hershöfðingi
og fyrrverandi yfirmaður súdanska
hersins, Abdel Aziz, fyrrverandi yfir-
maður flughersins, og svo mætti
lengi telja.
Útlagastjóm mynduð
Þessir menn, að undanskildum
fyrrverandi yfirmanni heraflans,
Áhmed Ali, sem lést skyndilega í
vor, hafa myndað eins konar sam-
steypustjórn og kalla hana Þjóðlega
lýðræðisbandalagið. I henni sitja svo
áhrifamiklir menn að marga undrar
að herstjómin í Khartoum skuli enn
sitja við völd.
Greinilegt markmið stjórnarand-
stöðunnar er að skipuleggja árásir
á ýmsa staði þar sem ætla má að
núverandi stjórnarherrar í Khartoum
uggi ekki að sér.
Þýðingarmikill árangur hefur
náðst á austurvígstöðvunum við
landamæri Eþíópíu og Súdans á síð-
ustu mánuðum og var ráðist á borg-
ina Yei og hefur hún verið á valdi
stjórnarandstöðunnar síðan í mars.
Liðsafli hennar er nú við stöðvar í
30 til 40 km fjarlægð frá Júba. •
Þrátt fyrir nokkrar árásir í Rauða-
hafshéruðum í apríl hélt her stjórn-
arandstöðunnar ekki áfram eins og
búist var við, það er í áttina til Kas-
sala-Port Súdans þjóðvegarins og
Damazin-lónsins, sem hefði leitt til
þess að þeir hefðu haft í hendi sér
alla vatnsmiðlun til Khartoum.
Margir hafa velt fyrir ástæðunni
fyrir því að enn hefur ekkert verið
aðhafst á þessu svæði. Sumir leiða
getum að því að skipuleggjendurnir
í Asmara hafl vonast eftir því að til
uppreisnar kæmi í Khartoum og
ýmsir samstarfsmenn Omars mundu
hlaupast undan merkjum og ganga
í lið með þeim. Þriðja tilgátan er að
áhangendur eins af Asmara-hópn-
um, Hassans Turabi, sem Ieiðir Þjóð-
legu íslömsku fylkinguna, mundu
vinna skemmdarverk á virkjuninni
og staðhæfa síðan að þetta væri
verk stjórnarinnar í Khartoum.
Sundrung
stj órnarandstöðunnar
kemur æ skýrar í ljós
Skýringin kann að vera einfaldari
því ef marka má al Mirghani, sem
er næsthæstráðandi í súdanska
hernum skortir stjórnarandstöðuna
bæði vopn og tæki til stórvirkra
aðgerða. Hann hefur sagt að til að
heyja stríð þurfi menn einnig al-
mennan stuðning og á það virðist
skorta hjá stjórnarandstöðunni.
Franskir hernaðarsérfræðingar,
sem fylgjast með framgangi mála
frá Djibouti, segjast nokkum veginn
vissir um að árásirnar frá janúar og
fram til miðs mars hafi verið gerðar
með skriðdrekum, eidflaugum og
stórskotaliði, sem Eritrea og Eþíópía
hafi lagt til. Eritreumenn hafa ekki
legið á því að þeir hafi þjálfað sú-
danska stjórnarandstöðumenn í her-
búðum meðfram landamærunum og
þeir leggi þeim til vopn.
En Bandaríkjamenn og aðrir
stjórnarerindrekar í Asmara þver-
neita að nokkrir hermenn Eritreu
hafi tekið þátt í árásum yfir landa-
mærin. Enda hefur Khartoumstjórn-
in ekki getað fært neinar sönnur á
beina íhlutun Eritreumanna.
Nú hefur smátt og smátt verið
að koma í ljós að stjórnin í Asmara
hefur sínar efasemdir um heilindi
stjórnarandstöðunnar. Það er ekkert
leyndarmál að forseti Eritreu, Isayas
Afweki, yrði þeirri stundu fegnastur
ef tækist að velta núverandi stjórn-
arherrum Súdans úr sessi. En eftir
því sem mánuðimir líða hefur komið
upp ágreiningur milli hinna ýmsu
fylkinga, sem hafa aðsetur í Asmara.
Það er ekki ný bóla hjá skæruliða-
fylkingum en deilurnar hafa orðið
mjög illskeyttar og hugmyndafræði-
leg^ur ágreiningur er djúpstæður og
því er stjórnin í Eritreu nú á báðum
áttum hvert skuli stefnt.
Ekki hefur bætt úr skák að Súd-
anarnir í Eritreu hafa bakað sér
óvild alþýðu manna og þykja hroka-
fullir og yfirgangssamir og sam-
skiptin hafa hríðversnað á skömmum
tíma.
„Þeir hafa ekki hugsjónir upp-
reisnarmanna," sagði eritreskur
embættismaður í viðtali við mánað-
arritið The Middle East. „Lengi voru
þeir á méti vopnuðum átökum og
fullyrtu að almenningur í Súdan
mundi rísa upp. Nú hafa þeir skipt
um skoðun en þeir kunna ekki með
vopn að fara og hegða sér eins og
illa siðaðir krakkar."
Alls konar valdatogstreita bætir
ekki úr skák. Hinir valdamiklu sitja
í Asmara og skipuleggja sitt á hvað
og út og suður og það gengur á
skjön við það sem aðrir eru að
áforma á öðrum stöðum. Samvinna
virðist nánast engin, hvað þá heldur
samráð. Allt þetta hefur veikt mátt
hermanna stjórnarandstöðunnar
eins og liggur nokkurn veginn í aug-
um uppi.
Allir súdanskir stjórnmálamenn
svo og stjórnarandstæðingar virðast
á einu máli um að þýðingarlaust sé
að hugsa um að koma á beinum
samningaviðræðum milli Omars al
Bechirs og Hassan Turabi. Meðan
staðan er slík og stjórnarandstaðan
sundruð eru litlar líkur á því að
breyting verði á stjórnarfarinu í
Khartoum.
Súdanska þjóðin býr við miklar
hörmungar, um það er ekki blöðum
að fletta. Landið býr við grimmdar-
legt stjórnarfar og það er einangrað
á alþjóðavettvangi. En það lafir.