Morgunblaðið - 13.07.1997, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ

BRÆÐURNIR Hörður og Árni Sigurbjarnarsynir sem gera út hvalaskoðunarskipin Knörrinn og Hauk frá Húsavík.
BÁTARNIR SEM
BRUNNUEKKI
Á Húsavík bjóða þeir Hörður og Ámi Sigurbjamarsynir upp á hvalaskoðunarferðir út
á flóann. Nýstárleg ferðamannaþjónusta, en farartækin ekki eins ný, Súsanna Svavars-
dóttir hitti þá bræður og rabbaði við þá um trébátana sem áttu að brenna þegar úreld-
ingamar riðu yfír landið.
EIKARSKIPIN tvö á Húsavík, glæsileg för báðir tveir og góð dæmi verkkunnáttu og hagleik sem
nú eru óðast að verða plastsamfélagi nútímans að bráð.
au eru ekki mörg árin síð-
an ákveðið var að end-
urnýja fiskiskipaflotann.
Stofnaður var þróunar-
sjóður fiskiskipa og úreldingar-
sjóður og allt hvað heitir og er.
Burt skyldu trébátarnir sem sótt
höfðu björg í bú frá því að land
byggðist, inn skyldu plastbátar og
stálbátar.
Á Akureyri var 120 tonna fiski-
skip sem hafði rétt verið endurnýj-
að frá toppi til táar. Það úreltist
áður en það var sjósett. Greitt úr
úreldingarsjóði, nokkrir tugir
milljóna - og svo skyldi hún
brennd, kvótalaus og allslaus. En
kostnaðurinn við að brenna skipið
var óheyrilegur, vegna þess að
fyrst þurfti að fjarlægja úr henni
splunkunýja vélina. Eigandinn sem
þurfti að kaupa nýtt fiskiskip úr
öðrum efnum í staðinn, hafði varla
efni á ósköpunum og brá á það
ráð að selja tréskipið sitt úr landi
- til Noregs. Þegar norsku aðilarn-
ir komu til að sækja skipið, urðu
þeir orðlausir. Þeir höfðu keypt
það fyrir krónu og nú siglir það
með ferðamenn um Óslóarfjörð.
Eitthvað hlýtur að hafa fokið í
úreldingarsjóðsvaldið, vegna þess
að nú var kveðið á um að menn
fengju ekki greitt úr úreldingar-
sjóði fyrr en sannað yrði að þessi
hallærislegu fiskiskip hefðu verið
brennd. Um það leyti var sjómaður
fyrir vestan sem ákvað að halda
áfram að eiga sinn trébát, þótt
hann þyrfti að róa til fiskjar á
merkilegri efnisheimi, og breyta
honum í eins konar fljótandi sumar-
bústað fyrir fjölskylduna. Svo hann
tók til við að rífa út lestina og
gera bátinn upp sem fjölskylduvist-
arveru og ætlaði síðan að sækja
úreldingarpeningana til að borga
fyrir sinn nýja fiskibát.
En nei, núna voru komnar nýjar
reglur. Hann varð að færa sönnur
á fyrir þar til gerðum yfirvöldum,
að hann hefði brennt trébátinn
sinn. Menn sáu hrekkjusvín og bófa
og ræningja í hvetju horni og voru
vissir um að hann myndi stelast til
að veiða á gamla bátnum. Hann
skyldi á bálið. Að öðrum kosti fengi
sjómaðurinn ekki úreldingarpen-
ingana til að borga nýja fiskibátinn
sinn og þai með hefði afkomu-
möguleikur.ur.i verið kippt undan
honum. Og þar við sat.
Báturinn fór á bálið
Mér reiknast það lauslega til að
betta hafi verið á þeim árum sem
skatthlutfallið hækkaði ár frá ári,
afþví að þessi skelfilega þjóð er
alltaf að eyða um efni fram. Alltaf
að kaupa og kaupa, full af gervi-
þörfum.
Sem ég gekk niður á bryggju á
Húsavík, stelpa alin upp í sjávar-
plássi með fulla höfnina af þessum
hallærislegu döllum, munandi ilm-
inn af þeim - rak mig því í roga-
stans, þegar ég sá tvo trébáta
renna eftir spegilsléttum sjónum í
flennisólskini, með fána og allt. Eru
mennirnir bijálaðir, hugsaði ég með
mér og las nöfnin á bátunum:
Knörrinn og Haukur.
Rauk fram á bryggjusporðinn
þegar þeir lögðu að og þá kom í
ljós að þetta voru bátar sem sigla
með ferðamenn til að skoða hvali.
Og þegar ég fann ilminn af tjöru
og viði sem blandaðist kaffilyktinni
upp úr lúkarnum, varð ég máttlaus
í hnjánum af „nostalgíu". Fór í
hvalaskoðun. Sem var óskaplega
skemmtilegt - en skemmtilegast
af öllu var að stijúka eikarklæðn-
inguna og mahóníinnréttingarnar.
Ég varð að finna bófana sem áttu
þessa báta.
Kom í ljós að þeir eru bræður;
Hörður og Árni Sigurbjarnarsynir.
Árni er skólastjóri Tónlistarskólans
á Húsavík, Hörður býr í Mývatns-
sveit, þar sem hann er vélastjóri
hjá Landsvirkjun - í nokkurra
mánaða fríi eins og er.
Hitti þá á bryggjunni, stakk
höndunum í buxnavaxana, saug
loft inn á milli tannanna eins og
gömlu mennirnir gerðu alla daga í
Keflavík þegar bátarnir voru að
landa, ruggaði eilítið fram og til
baka í lendunum og spurði að þess-
ara gömlu manna sið: Hvað er títt?
„Við erum að láta byggja fyrir
okkur hús á Akureyri," sögðu
bræðurnir.
Jasso.
„Það verður okkar miðstöð hérna
á hafnarsvæðinu. Þar ætlum við
að vera með vísi að safni um sögu
trébáta á íslandi."
Nú?
„Já. Við keyptum Knörrinn árið
1994. Hann var þá úreltur fiskibát-
ur. Við keyptum hann til að bjarga
honum frá eyðileggingu og til að
bjarga menningarverðmætum sem
við töldum liggja í honum, og síðar
Hauki, vegna þess að við töldum
þeim enginn sómi sýndur. Það var
nefnilega þannig að fiskveiðistjórn-
un og úrelding gekk út á það að
þessir bátar væru eyðilagðir þegar
kvótinn var tekinn af þeim. Aðferð-
in var að brenna þá, eða saga þá
í sundur.“
Voru þetta ekki allt saman eld-
gamlir fúadallar?
„Nei, Knörrinn var smíðaður á
Akureyri 1963 og Haukur var
smíðaður í Reykjavík 1973. En ald-
urinn á þessum bátum hefur engu
máli skipt þegar þeir hafa verið
eyðilagðir.“
En þetta er gegnheil eik og
mahóníklæðningar...
„Já, okkur fannst þetta svo
makalaus endir á þúsund ára sögu;
að brenna hápunkt þeirrar þróunar
sem hafði átt sér stað hér á landi
frá því að land byggðist. Við geng-
um á milli manna og reyndum að
benda á þessa staðreynd, en það
var ekkert hlustað. Það er núna
fyrst sem menn eru að átta sig á
því að þetta var bilun - en það er
þegar búið að brenna okkar flott-
ustu og bestu fiskiskip. Þetta gerð-
ist mjög hratt, á stuttum tíma, og
menn höfðu ekki áttað sig á hug-
takinu „strandmenning". Allar
þjóðir hafa varðveitt skip sem eru
verðugir fulltrúar fyrir einhver
tímabil í þróunarsögunni. Það er
ekkert slíkt til á íslandi. Það er til
dæmis ekki til einn einasti síðutog-
ari og við eigum einn kútter.
Það var dálítið dæmigert fyrir
framlag hins opinbera til varðveislu
atvinnusögunnar, þegar Þjóðminja-
safnið safnaði fjölda skipa, ég held
að þau hafi verið um tuttugu,"
segir Árni. „Þau voru geymd í
skemmu í Kópavogi. Skemman var
opin og allir sem vildu gátu gengið
út og inn. Þarna gátu krakkar
kveikt bál - og það endaði auðvit-
að með því að það var kveikt í
skemmunni og bátarnir brunnu til
ösku. Þetta var óbætanlegur
skaði.“
i
[■
»
E
I
é
1
1.
I'
t
í

;
i
i