Morgunblaðið - 13.07.1997, Blaðsíða 27

26 SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 1997 27
4
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
FYRIR þremur og hálfum
áratug hafði Eyjólfur
Konráð Jónsson, sem þá var
ritstjóri Morgunblaðsins, for-
göngu um, að kannaðir voru
möguleikar á byggingu olíu-
hreinsunarstöðvar á íslandi.
Þær athuganir stóðu í rúman
áratug og leiddu til neikvæðrar
niðurstöðu. Málið kom til kasta
Stóriðjunefndar, sem þá starf-
aði undir formennsku dr. Jó-
hannesar Nordals. í frétta-
skýringu, sem birtist hér í
blaðinu í fyrradag, lýsti hann
þeim viðhorfum, sem uppi voru
á þessum tíma með svofelldum
orðum:
„Það voru mjög skiptar
skoðanir og olíufélögin voru
andhverf þessu. Við keyptum
olíuna af Rússum og það voru
áhyggjur hjá vissum aðilum
að þetta mundi hafa áhrif á
viðskipti okkar og útflutning
þangað. Þetta voru kannski
helztu sjónarmiðin, en svo var
alltaf visst vandamál í sam-
bandi við samsetninguna á
markaðnum hér. Við höfðum
lítinn markað fyrir benzín mið-
að við olíu en við notuðum til-
tölulega meiri brennsluolíu þá
vegna húshitunar. Hlutföllin í
þessu hafa breytzt síðan.“
Margt hefur breytzt. Á þeim
tíma og í a.m.k. tvo áratugi
eftir það voru olíufélögin og
útflytjendur sjávarafurða sam-
stiga um að koma í veg fyrir
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
breytingar á olíuinnkaupum
af ótta við, að það mundi skaða
markaðsstöðu okkar í þáver-
andi Sovétríkjum. Það er rann-
sóknarefni út af fyrir sig, hvað
íslenzkur almenningur borgaði
mikið fyrir það.
Nú eru markaðshagsmunir
okkar allt aðrir og eiga ekki
að standa í vegi fyrir byggingu
olíuhreinsunarstöðvar. Þess
vegna eru þær hugmyndir, sem
nú eru uppi um byggingu olíu-
hreinsunarstöðvar á Austur-
landi, sem vinni olíu, sem flutt
yrði frá Rússlandi og síðan
áfram til Bandaríkjanna afar
áhugaverðar. Að sjálfsögðu
mundi markaðurinn hér innan-
lands njóta góðs af.
Auðvitað er margs að gæta
sérstaklega í sambandi við ör-
yggi í slíkum flutningum og
mengunarmál en samkvæmt
þeim upplýsingum, sem nú
liggja fyrir ættu þessir þættir
ekki að þurfa að standa í vegi
fyrir framkvæmdum.
AUKIN
HARKAí
BOSNÍU
BRESKIR hermenn í Bosníu
handtóku á fimmtudag
stríðsglæpamanninn Milan
Kovacevic á svæði Bosníu-
Serba og felldu annan eftir-
lýstan stríðsglæpamann, Simo
Drljaca, er hóf skothríð á her-
mennina er þeir hugðust hand-
taka hann.
Margir tugir eftirlýstra
stríðsglæpamanna ganga enn
lausir á svæði Bosníu-Serba
og hafa þeir til þessa getað
treyst á, að ekkert yrði gert
til að reyna að handtaka þá.
Javier Solana, framkvæmda-
stjóri Atlantshafsbandalags-
ins, gaf hins vegar í skyn á
leiðtogafundi NATO-ríkjanna
í Madrid fyrr í vikunni að það
kynni að breytast. Sveitir
NATO í Bosníu myndu í fram-
tíðinni reyna að handsama eft-
irlýsta stríðsglæpamenn.
Það er ein af mörgum for-
sendum friðar í Bosníu að
stríðsglæpamenn verði látnir
svara til saka. Margir þeirra
hafa enn mikil áhrif á gang
mála og ber þar hæst þá Rado-
van Karadzic og Ratko Mladic,
helstu leiðtoga Bosníu-Serba í
átökunum. Báðir tróna þeir
efst á listanum yfir stríðs-
glæpamenn, en hafa ekki verið
handteknir þrátt fyrir að þeir
hafi margsinnis orðið á vegi
friðargæsluliða.
Pólitískir leiðtogar NATO-
ríkjanna hafa verið hikandi við
að beita hersveitum sínum
gegn stríðsglæpamönnum.
Hætta er á að Serbar grípi til
hefndaraðgerða gegn NÁTO-
liðinu þó að þær sveitir, sem
nú er að finna í Bosníu, séu
vissulega mun betur vopnum
búnar en friðargæslulið Sam-
einuðu þjóðanna á sínum tíma.
Það eru ekki síst Bandaríkin
er hafa viljað sýna varúð í ljósi
reynslunnar. Bandaríkjamönn-
um er enn ofarlega í huga
misheppnuð tilraun til að hafa
hendur í hári sómalsks stríðs-
herra á árinu 1993.
Handtökurnar á fimmtudag
eru hins vegar til marks um
að umheiminum sé alvara með
því að gefa út handtökuskipan-
ir á hendur stríðsglæpamönn-
um og að þeir geti ekki lengur
gengið út frá frelsinu sem vísu.
OLÍUHREINS-
UNARSTÖÐ
í KRISTINI
• sögu segir svo
um dvöl Þangbrands
áÞvottá: “...enHallur
færði skipfarminn
heim á túnvöll sinn
og gerði þar tjald, það
er þeir Þangbrandur voru í. Þar
söng Þangbrandur messu.
Inn næsta dag fyrir Mikjáls-
messu þá létu þeir Þangbrandur
heilagt að nóni.
Þá var Hallur þar í tjaldinu.
Hann spurði: „Hví léttið þér nú
verki?"
Þangbrandur segir: „Á morgun
er hátíð Mikjáls höfuðengils."
Hallur spurði: „Hvers er hann
háttaður?"
Þangbrandur svarar: „Hann er
settur til þess að fara mót sálum
kristinna manna.“
Síðan sagði Þangbrandur margt
frá dýrð guðs engla.
Hallur mælti: „Voldugur mun sá,
er þessir englar þjóna."
Þangbrandur segir: „Guð gefur
þér þessa skilning.“
Hallur sagði um kveldið hjónum
sínum: „Á morgun halda þeir Þang-
brandur heilagt guði sínum, og nú
vil ég, að þér njótið þess, og skuluð
þér ekki vinna á morgun, og skulum
vér nú ganga að sjá athæfi krist-
inna manna.
Um morguninn veitti Þangbrand-
ur tíðir I tjaldi sínu, en Hallur gekk
og þjón hans að sjá athæfi þeirra
og heyrðu klukknahljóð og kenndu
ilm af reykelsi og sá menn skrýdda
guðvef og purpura.
Hallur spurði hjón sín, hversu
þeim þóknaðist athæfi kristinna
manna, en þau létu
vel yfír. Hallur var
skírður laugardaginn
fyrir páska og hjón
hans öll þar í ánni.
Hún er síðan kölluð
Þvottá."
Höfundur Njálu skrifar þennan
kafla svo inn í sögu sína: „Um
haustið var það að Þangbrandur var
úti snemma um morgun og lét
skjóta tjaldi og söng messu í tjald-
inu og hafði mikið við, því að hátíð
var mikil. Hallur mælti til Þang-
brands: „í hveija minning heldur
þú þennan dag?“ „Mikjáls engils,"
segir hann. „Hver rök fylgja engli
þeim?“ segir Hallur. „Mörg“, segir
Þangbrandur; „hann skal meta allt
það, sem þú gerir, bæði gott og illt,
og er svo miskunnsamur, að hann
metur allt það meira, sem vel er
gert.“ Hallur mælti: „Eiga vildi ég
hann mér að vin.“ „Það munt þú
mega,“ segir Þangbrandur; „og
gefst þú honum þá í dag með
guði.“ Það vil ég þá til skilja,“ seg-
ir Hallur, „að þú heitir því fyrir
hann, að hann sé þá fylgjuengill
minn.“ „Því mun ég heita,“ segir
Þangbrandur. Tók Hallur þá skím
og öll hjú hans.“
Þannig er stytt endursögn Kristni
sögu í Njálu.
Næst segir frá viðureign Þang-
brands við Galdra-Héðin en sú lýs-
ing er svohljóðandi í Kristni sögu:
„Um sumarið reið Þangbrandur til
Alþingis með Halli, en er þeir komu
í Skógahverfi, þá kaupa heiðnir
menn að þeim manni, er Galdra-
Héðinn hét, að hann felldi jörð und-
ir Þangbrandi. Þann dag, er þeir
riðu úr Kirkjubæ frá Surts Ásbjarn-
arsonar Ketilssonar ins fíflska, -
þeir voru allir skírðir langfeðgar -
þá féll hestur Þangbrands í jörð
niður, en hann hljóp af baki og stóð
á bakkanum heill."
Þessi kafli er skrifaður inn í Njáls
sögu með svofelldum hætti: „Eftir
það fóru þeir úr Skógahverfí og til
Höfðabrekku; þá spurðist allt fyrir
um ferð þeirra. Maður hét Galdra-
Héðinn, er bjó í Kerlingardal. Þar
keyptu heiðnir menn að honum, að
hann skyldi deyða Þangbrand og
föruneyti hans, og fór hann upp á
Amarstakksheiði og efldi þar blót
mikið. Þá er Þangbrandur reið aust-
an, þá brast í sundur jörðin undir
hesti hans, en hann hljóp af hestin-
um og komst upp á bakkann, en
jörðin svalg hestinn með öllum reið-
ingi, og sáu þeir hann aldrei síðan.
Þá lofaði Þangbrandur guð.“
Þá er bæði í Kristni sögu og
Njálu kafli um Guðleif Arason og
Veturliða skáld, Úlf Uggason,
Skáld-Ref og Steinunni móður hans
sem boðaði Þangbrandi heiðni, vitn-
aði í sömu vísur í báðum ritum, fjall-
að um för Þangbrands á fund Gests
Oddleifssonar í Haga á Barðaströnd
og viðskipti hans við norrænan ber-
serk sem nefndur er Ótryggur í
Njálu. Er frásögnin af viðskiptum
þeirra Þangbrands mun fyllri í
Njálu en Kristni sögu en báðar eru
þær vaxnar af sömu rótum. Svo er
einnig um þátt Hjalta Skeggjasonar
og vitna bæði ritin í alþekkta níð-
vísu hans um heiðin goð. Loks er
greint frá kristnitökunni sjálfri með
svipuðum hætti í báðum ritum.
M.
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 12. júlí
ÍSLENDINGAR
Vínland sem þátt tóku í
listahátíð í Toronto
ekki alls fyrir löngu
urðu varir við mikinn áhuga þarlends fólks
á íslandi og menningu okkar. Rithöfundar
sem lásu upp á bókmenntahátíðinni í Tor-
onto, sem talin er ein hin virðulegasta
hátíð sinnar tegundar nú um stundir, hlutu
mjög góðar viðtökur og upplifðu mikinn
áhuga á íslenzkum bókmenntum. Kanada-
menn vita meira um Ísland en aðrar þjóð-
ir, líklega að Norðmönnum einum undan-
skildum. Ástæðan er sú að Vestur-íslend-
ingar hafa varpað birtu á ísland og allt
sem íslenzkt er og urðu þátttakendur í list-
viðburðum vestra áþreifanlega varir við
það. Toronto er ekki á þeim slóðum þar
sem Vestur- íslendingar hafa verið fyrir-
ferðamestir, en samt var áhuginn með
þeim hætti_ og þekkingin slík að enginn
talaði um ísland með forundrun eða eins
og eitthvert frumstætt samfélag norður-
heimsskautsmanna sem hefðu lítil eða eng-
in tengsl við umheiminn. Þvert á móti var
talað um land og þjóð af þekkingu og ein-
hverri nærveru sem við eigum ekki að venj-
ast hvar sem er. Þeir sem við var talað
virtust hafa meira en nasasjón af landi og
þjóð og margir minntust á Vestur-íslend-
inga og hlut þeirra í uppbyggingu nútíma-
samfélags í Kanada. Á það var jafnvel
minnzt að íslendingar hefðu á sínum tíma
stofnað einskonar sjálfstætt ríki í Gimli.
Sumir töldu að fólk af íslenzkum ættum í
Kanada skipti tugum þúsunda og nefndar
tölur eins og sextíu eða sjötíu þúsundir,
eða þar um bil.
Pjölmiðlafólk hafði mikinn áhuga á ís-
landi, samfélagi okkar og menningu, sum-
ir höfðu meira en nasasjón af hvoru tveggja
en aðrir þekktu vel til íslenzkra landnema,
sögu þeirra og samfélags. Það var oftar
en ekki sem einhver sagði eitthvað á þessa
leið, Já, ég veit það, langafí minn var af
íslenzkum ættum; eða: Já, ég hef heyrt
það, langamma konu minnar kom með for-
eldrum sínum ung telpa frá íslandi - eitt-
hvað í þá átt. Þeir eru fáir Kanadamennim-
ir sem reka upp stór augu þegar á ísland
er minnzt. Og það var merkilegt að heyra
hvernig þeir töluðu um víkinga og landa-
fundina vestanhafs. Þeir sögðu sem svo:
Þið íslendingar eigið að hafa samstarf við
okkur Kanadamenn um hátíðarhöldin árið
2000 því við vitum að víkingar frá íslandi
og Grænlandi námu land á Nýfundan-
landi, það hefur verið vísindalega sannað
með fornleifarannsóknum. Bandarísk
stjórnvöld hafa harla lítinn áhuga á þessum
landafundum af þeirri einföldu ástæðu að
það hefur aldrei verið sannað að víkingam-
ir komu til Bandaríkjanna. En þeir höfðu
vetursetu hér í Kanada. Auk þess em svo
sterk öfl í Bandaríkjunum sem halda fram
Kólumbusi að bandarísk stjómvöld geta
einungis með hálfum huga haldið fram
landnámi víkinganna í vestri. En hér í
Kanada vita allir að hvíti maðurinn fann
fyrst land hér í Ameríku þegar norrænir
víkingar komu til Nýfundnalands. Og við
höfum mikinn áhuga á því að halda þetta
landnám hátíðlegt.
Þetta er íhugunarefni fyrir okkur. Höf-
um við nógu mikið samstarf við Kanada-
menn þegar áherzla er lögð á landnám
forfeðra okkar í Ameríku? Höfum við nýtt
okkur þann góða orðstír sem Vestur-íslend-
ingar hafa getið sér í Kanada? Væri ekki
ástæða til að kanna það til hlítar? Þeir em
jafnvel að eignast geimfara og minnir á
landkönnunarferðir víkinga. Kanadamenn
virðast þess albúnir að viðurkenna landnám
íslenzkra víkinga á Nýfundnalandi. Og
hvað sem öðm líður er augljóst að banda-
rísk stjómvöld eiga erfiðara um vik vegna
ítalskra og spænskra áhrifa þar vestra.
Fólk af íslenzku bergi brotið er tiltölulega
miklu fleira í Kanada en Bandaríkjunum
þótt þar séu einnig allmargir íslenzkrar
ættar, einkum í Manitoba og Dakota. Þess-
ir íslendingar hafa einnig getið sér gott
orð en áhrif þeirra virðast ekki vera jafn
mikil og þeirra íslendinga sem sett hafa
svip á kanadískt þjóðlíf.
■■■■■■■■^H ÞAÐ ER einna
Norumbesra - helzt ‘ Boston °s
, 3 , °v„ nágrenni sem nor-
hvað er pao. ræn menning og
arfleifð hefur fest
rætur í Bandaríkjunum. Um það höfðu
tveir merkir Bandaríkjamenn forystu,
skáldið Longfellow og Horsford prófessor
við Harvard. Nú er þessi áhugi að mestu
horfinn en vel má vera að unnt sé að endur-
vekja hann. Sæðinu var á sínum tíma sáð
þótt uppskeran hafi ekki orðið með þeim
hætti sem til var ætlazt. Þó verður að viður-
kenna að erfítt verður að vekja áhuga
manna á þeim slóðum á Leifí eða Bjama
Heijólfssyni meðan augu og eym vísinda-
manna eru alfarið við Nýfundnaland, því
annaðhvort vilja menn að Leifur heppni
hafi numið land í Nýja-Englandi eða þeim
kemur hann ekkert við.
En Norðmenn em ekki iðjulausir þar
vestra - og aldrei að vita hveiju þeir fá
áorkað með alkunnum dugnaði.
Við Charles-fljótið í Boston er steinn sem
Horsford lét reisa og á að vera til minning-
ar um ferðir víkinga upp fljótið. Tíu mílur
vestur af Boston er staður sem heitir No-
mmbega og hefur þar verið reistur allhár
tum hlaðinn úr gijóti. Á honum er plata
með áletran og segir þar að Bjami Her-
jólfsson hafi fyrstur séð landið norðan
Cape Cod eða Þorskskaga 985, en Leifur
Eiríksson hafí tekið land þar árið 1000
e.Kr. Síðan segir að Norumbega hafi verið
numið af Leifí árið 1000 en kannað af
Þorvaldi bróður hans 1003 en Þorfinnur
karlsefni lagt það undir sig 1007. Áletrun
þessi var gerð árið 1889. í Boston er einn-
ig skemmtileg og talsvert óvenjuleg stytta
af Leifi. Hann er harla ungur víkingur
með flaksandi hár og horfír til lands -
Vínlands. Hann ber hönd fyrir augu og
virðist góð hreyfíng í myndinni. Leifur er
í hringabrynju með bijóstskjöldum og hníf
í belti. Auk þess ber hann stórt hom.
Leifs-styttan hefur staðið á stalli sem hvíl-
ir á stefni og skut víkingaskips. Á fram-
hlið stafnsins stendur aðeins með rúna-
letri: Leifur hinn heppni Eiríksson (á ís-
lenzku), á bakhliðinni: Leif the Discoverer
Son of Erik who Sailed from Iceland and
Landed on this Continent A.D. 1000. Á
hliðinni era upphleyptar smámyndir af
landtökunni í Vesturheimi og konungshirð
í Noregi og er verið að segja konungi frá
landafundinum. Þeir sem heima sátu hafa
orðið að ferðazt í huganum vestur um haf.
Þess má einnig geta að lokum að vík-
ingamyndir eru á Longfellow-brúnni yfir
Charles-fljótið, enn einn vitnisburður um
nítjándualdar áhuga Bostonbúa á landa-
fundum norrænna víkinga í Ameríku.
Kanadísk
ritlist og ís-
lenzk áhrif
KANADA er eitt
stærsta land jarðar-
innar. Þar er mikil
deigla. Þar takast á
ólík menningaröfl
og þjóðerni. Nú er
reynt að steypa þeim saman án þess sér-
kenni glatist. Nýja-England er evrópskasti
hluti Bandaríkjanna en kanadískt þjóðlíf
ber evrópskum áhrifum þó enn sterkara
vitni en Boston og nágrenni. Toronto er
harla evrópsk borg. Hún stendur fallega
við Ontarío-vatn. Hún er sérstæð og eftir-
minnileg, ekki sízt vegna nútímalegrar
húsagerðarlistar sem setur mestan svip á
borgina. Há, eftirminnileg nútímahýsi, eru
einkennandi fyrir miðborg Toronto. Mörg
þessara húsa era óvenjuleg og bera nútíma-
húsagerðarlist fagurt vitni. Þjóðlífsblærinn
er evrópskur en þó að sjálfsögðu með kana-
dískum sérkennum sem era í senn sérstæð
og vinaleg. í Toronto er blómlegt menning-
arlíf, borið uppi af metnaðarfullri reisn
og smekkvísi. I Toronto er mesta Moore-
listasafn í heimi. Henry Moore (1898-
1986) var brezkur myndhöggvari. Hann
var einn þekktasti frumkvöðull högg-
myndalistar á þessari öld og brautryðj-
andi nútímalistar í Bretlandi. Hann hafði
áhrif á Ásmund Sveinsson. Henry Moore
hannaði einnig umgjörðina um listaverk
sín í Toronto og þykir listasafnið einn
helzti áningastaður nútimalistar í heimin-
um.
Kanadamenn eiga ágæta listamenn,
ekki sízt rithöfunda. Tvær konur skera sig
úr á þeim vettvangi, Margaret Atwood,
sem er bæði ljóðskáld og skáldsagnahöf-
undur og víðfræg orðin. Hún er einn af
forvígismönnum fyrrnefndrar bókmennta-
hátíðar í Toronto. Síðasta bók hennar Al-
ias Grace þykir mikið skáldlegt víravirki
en hún byggir á sögulegum staðreyndum
frá síðustu öld og fjallar um þekkt saka-
mál söguhetjunnar sem sumir telja að
hafi verið saklaus að glæpunum en aðrir
að hún hafi verið geðbilaður morðingi.
Grace sem hverfur inn í geðveikrarhæli í
Toronto kveðst hafa misst minnið og viti
ekkert um þá atburði sem hún er ásökuð
um. Sumir telja þetta verk beztu skáld-
sögu höfundar frá því hún skrifaði fræg-
asta verk sitt The Handmaide’s Tale. Það
er ástríðufullt og áhrifamikið, viðkvæmnis-
laust en ljóðrænt. Næst síðasta saga Marg-
aret Atwoods, Cat’s Eye, byggir augsýni-
lega á minningum skáldkonunnar sjálfrar
og sækir næringu í líf hennar og um-
hverfí. Þannig verður Toronto einskonar
aðalpersóna þessarar athyglisverðu sögu
því að þar er hún látin gerast, með rætur
í æskuumhverfi skáldkonunnar.
Hin skáldkonan er Alice Munro, einhver
eftirminnilegasti smásagnahöfundur sam-
tímans. Sögur hennar í Open Secrets eru
stílbreiðar og fljótandi og renna áfram
viðstöðulaust og án hindranna eins og
vatnsmikið fljót. Sögur Munros hafa vakið
mikla athygli og þeir era ófáir sem telja
hana einn helzta smásagnahöfund nú um
stundir. Open Secrets er síðasta smá-
sagnasafn Alice Munros en eftir að það
kom út var úrval smásagna hennar gefíð
út í fyrra, 545 síðna verk og hefur í senn
vakið mikla athygli og aðdáun þeirra sem
um hafa fjallað. Þetta úrval kom einnig út
í fyrra. Alice Munro hefur sig lítt í frammi
og kann bezt við sig þar sem hún fær að
vera ein með verkum sínum, hlédræg og
laus við þá fjölmiðlafíkn sem margir höf-
undar era haldnir, en fyrir hana era þeir
sumir þekktari en ágæti verka sinna. í
þessari bók era 28 smásögur og eiga þær
rætur víða í Kanada og þá ekki sízt í
Ontarío og Toronto þar sem rætur skáld-
konunnar sjálfrar liggja. Það vekur ekki
sízt athygli íslendings að einni smásögu
sinni, White Dumb, lýkur Munro með því
að vitna í það íslenzkt rit sem er einna
frægast allra íslenzkra rita, þ.e. Eddu.
Sagt er um aðalpersónuna að hún hafi
lesið Eddu hvert sumar en sjónvarpið hafi
dreift huga hennar og dregið hann frá
þessum dýrgrip en hún hafi horfið til hans
aftur og skilið bókina eftir á stól við rúm-
ið sitt eitt kvöld þegar hún lagðist til
svefns. En þá hafi önnur persóna sögunn-
ar tekið bókina áður en hún slökkti ljósið
i svefnherberginu og lesið þessar ljóðlínur:
Seinat er at segia;
svá er nu rádit.
Þessi lokaorð sögunnar eru birt á ís-
lenzku (úr Atlamálum, 29.) og þess jafn-
framt getið að þau merki að nú sé of seint
að tala um þetta, því það sé afráðið.
Það er merkilegt að þessi mikla kana-
díska skáldkona skuli telja það eins og
hvem annan sjálfsagðan hlut að ljúka smá-
sögu eftir sig með tilvitnun í íslenzkt fom-
kvæði og það á frammálinu. Hún kann
augsýnilega skil á verðmætum og mikil
ljóðlist þarf engar hækjur til þess að lifa
af, bæði sjónvarp og aðra dægrastyttingu.
Hún er eins og grasið, sprettur þar sem
henni sýnist, fyrirhafnarlaust og án yfír-
borðslegs ijölmiðlaáróðurs. Höfundur
Reykjavíkurbréfs kann ekki skil á menntun
og arfleifð skáldkonunnar en vel mætti
ímynda sér að hún hafi haft kynni af þeim
fjölfróðu og bókhneigðu Vestur-íslendingum
sem hafa sett svo sterkan svip á umhverfí
sitt í þessu nýja ættlandi vestanhafs. En
það verður líklega ekki hlaupið að því að
fá skýringar skáldskonunnar á fyrmefndum
sögulokum, svo hlédræg sem hún er og lít-
ið fyrir að ræða verk sín og vinnubrögð.
Þeir sögðu sem
svo: Þið íslend-
ingar eigið að
hafa samstarf við
okkur Kanada-
menn um hátíð-
arhöldin árið
2000 því við vitum
að víkingar frá
íslandi og Græn-
landi námu land á
Nýfundanlandi,
það hefur verið
vísindalega sann-
að með fornleifa-
rannsóknum.
Bandarísk stjórn-
völd hafa harla
lítinn áhuga á
þessum landa-
fundum af þeirri
einföldu ástæðu
að það hefur aldr-
ei verið sannað að
víkingarnir komu
til Bandaríkj-
anna.
LEIFS-styttan í Boston.
Með arfleifð
í farteskinu
ÍSLENZKIR land-
nemar vestur í
Kanada tóku með
sér mikilvæga arf-
leifð, ræktuðu hana
og varðveittu eins og dýrmætan fjársjóð.
Þeir vora margir bókhneigðir eins og al-
þýða manna var um og eftir síðustu alda-
mót hér á landi. Og þeir ávöxtuðu þessa
arfleifð með sérstæðum og mikilvægum
hætti. Úr þessu samfélagi sprattu mörg
eftirminnileg skáld, t.a.m. Jóhann Magnús
Bjarnason, höfundur Brasilíufaranna, Jak-
obína Johnson, Káinn sem er mestur húmo-
risti íslenzkra ljóðskálda fyrr og síðar,
Guttormur Guttormsson, Þorskabítur og
Stephan G. Stephansson sem er eitt af
öndvegisskáldum íslenzkrar tungu á síðara
hluta 19. aldar og fyrra hluta þessarar ald-
ar. Hann fæddist á Kirkjuhóli, hjáleigu frá
Víðimýri í Skagafirði, 1853, ættaður úr
Eyjafírði og Þingeyjarsýslu, Skagafírði og
Húnavatnssýslu, kominn af skáldum og
hagyrðingum. Foreldrar hans bjuggu á
þremur kotum í Skagafirði sem öll lögðust
í eyði en bragðu búi 1870 og fluttust norð-
ur í Bárðardal. Þar urðu þau vinnuhjú hjá
Kristjáni bónda í Mýri, en Stephan varð
16 ára vinnumaður í Mjóadal sem er efsti
bær í Bárðardal en nú löngu kominn í auðn.
Stephan fluttist með foreldrum sínum og
fleira frændfólki til Vesturheims sumarið
1873, vann þar við ýmis konar daglauna-
vinnu í Wisconsin-fylki í Bandaríkjunum
og nam þar land í fyrsta sinn og bjó þar
til 1880. Tveimur áram áður kvæntist hann
Helgu Jónsdóttur, frændkonu sinni, frá
Mjóadal. Þeim varð átta barna auðið og
lifðu sex þeirra föður sinn. Þau Stephan
fluttust búferlum til Norður-Dakota 1880
og þar nam hann land í annað sinn, í Garð-
ar-byggð. Fleiri íslenzkir bændur vora í
þeim flutningum, sendu konur sínar með
járnbraut en gengu sjálfir og ráku gripi
sína. Vegalengdin var 1370 km og tók ferð-
in fimm vikur. Stephan skipti enn um bú-
stað 1889 og nam þá land í þriðja sinn í
Alberta-fylki í Kanada. Bjó hann þar til
dauðadags. Þarorti hann flest kvæða sinna,
m.a. Sumarkvöld í Alberta en þegar hann
kom til Calgary, sem er um 110 km frá
heimili hans sá hann Klettafjöllin í fyrsta
sinn. Það var vorið sem hann kom til Al-
berta og þá orti hann kvæðið Klettaijöll
sem vakti einna fyrst athygli manna á
skáldskap hans. Enginn vafi er á því að
Stephan G. Stephansson hefði orðið víð-
frægt skáld ef hann hefði ort á ensku. En
íslenzka var móðurtunga hans og af þeim
sökum þekkja nú fáir skáldskap hans þar
vestra. En því fleiri þekkja hann sem betur
fer hér heima, meta hann og virða enda
hafa fá íslenzk skáld verið stærri í sniðum
en Klettafjallaskáldið Stephan G. Step-
hansson. Það var hann sem talaði um ís-
lenzka óskalandið og eylenduna sem vakir
íjarst í eilífðar útsæ og þessa nóttlausu
voraldar veröld þar sem víðsýnið skín. En
við eram einmitt að upplifa hana um þess-
ar mundir.
Stephan G. Stephansson kunni ekki síður
að meta fóstra sína vestanhafs. Hann talar
í ljóðinu Amerika um fóstru sína við hlé-
sæla skóginn á ljómandi sumri. Og þegar
hann hugsar til Kanada verða honum þessi
orð á vöram:
Svo vermdu þá, Kanada, i kjöltunni þinni
upp kólnaða frændsemd og ættjarðarminni!
Mér fijálsust, mér hollvi(juð hugsjónum ungu,
ver heimaland sérhverrar þjóðar og tungu.
Og ennfremur:
Það geymdist þó nokkuð, sem á varð ei unnið
af eldinum - gulltöflu, þær höfðu ei brunnið.
- Við sitjum hér, Kanada, í sumars þíns hlynning
og sólvermduð grasi að álíka vinning:
Hver gulltafla er íslenzk endurminning.
Þ^nnig er Kanada fléttað inn í íslenzkan
veruleika með sérstæðum og eftirminnileg-
um hætti, ekki af neinum venjulegum hag-
yrðingi, heldur stórskáldi á heimsvísu, þótt
hann hafi ort á tungu fámennrar og heldur
fátækrar eyþjóðar. En hún var samt að
hans áliti auðug stórþjóð vegna tungu
sinnar og arfleifðar. Þeir sem fluttu þessa
arfleifð vestur um haf á sínum tíma hafa
notið góðs orðstírs og enginn vafi er á því
að þeir hafa varpað ljóma á þann íslenzka
veruleika sem þeir hafa lifað með þar vestra
fram á þennan dag.
Um það verður aldrei seinat at segia,
því að sagan um landnám víkinga og Vest-
ur-íslendinga er sígilt viðfangsefni eins og
hvert annað ævintýri.
-P
K

I