Morgunblaðið - 13.07.1997, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ1997 21
um frjálsar til afnota, hún má
hvorki selja þær né gögn sem hún
fær frá veðurstofum í öðrum lönd-
um. Fjöldi einkarekinna fyrirtækja
hefur síðan annast gerð veðurspáa
fyrir landið í heild eða einstök svæði
og ríkir samkeppni á þeim markaði.
„Vegna nýrrar upplýsingatækni
hafa sprottið upp einkafyrirtæki í
Evrópu sem veita þjónustu á grund-
velli veðurupplýsinga og þá breytist
landslagið í þessum efnum í álf-
unni,“ segir Magnús. „Ég vona að
menn átti sig á því að almenn þjón-
usta sem Veðurstofan veitir núna
er þess eðlis að við ættum ekki að
reyna að selja upplýsingarnar sem
fólk leitar helst að. Þetta á að vera
opið og aðgengilegt og nota á þá
miðlunartækni sem best er og mest
nýtt hveiju sinni.
Með almennum upplýsingum á
ég við að fólk á að geta farið inn
á tölvuna sína, hringt í símsvara
okkar eða skoðað textavarpið þeg-
ar það þarf einfaldlega að vita
hvemig veður er þá stundina á til-
teknum stað á landinu. Hins vegar
teljum við eðlilegt að selja upplýs-
ingar til að afla tekna þegar við
veitum einstaklingi, fyrirtæki,
stofnun eða starfsgrein sérþjón-
ustu.
Ég nefni sem dæmi að ef togari
í Smugunni eða á Flæmska hattin-
um óskar eftir veðurspá fyrir veiði-
svæðið fyrir næstu fimm daga
finnst mér eðlilegt að við fáum tekj-
ur á móti kostnaðinum sem við
berum af þeirri þjónustu. Eins ef
eitthvert hótel úti á landi vill fá
veðurspá fyrir nákvæmlega þann
stað, er þá rétt að allir skattborgar-
arnir greiði fyrir slíka sérþjón-
ustu?“
Sérstaða viðurkennd
Veðurstofan hefur í nær hálfa
öld annast veðurþjónustu á miklum
hluta Norður-Atlantshafs fyrir Al-
þjóðaflugmálastofnunina, ICAO.
Kostnaðurinn við þessa þjónustu
er um 70-80 milljónir króna á ári
og er greiddur af ICAO en alls eru
sértekjur Veðurstofunnar rösklega
200 milljónir. Meirihlutinn af út-
gjöldum hennar er þó greiddur af
íslensku almannafé og stjórnvöld
vilja meiri sértekjur fyrir stofnun-
ina. Magnús er vantrúaður á að
hægt sé að fullnægja þeim kröfum.
Aðspurður segist hann ekki álita
að einkaaðilar myndu geta rekið
Breytt viðhorf
til lífsháska
VEÐURSTOFAN hefur síðustu
árin fengið ný verkefni og
mestu munar um yfirstjórn
snjóflóðavarna og vöktun jarð-
hræringa.
„Það er upp og ofan erlendis
hvort verkefnum á borð við
siyóflóðaviðvaranir er komið
fyrir þjá veðurstofum," segir
Magnús Jónsson veðurstofu-
stjóri. „En breytingin sem er
að verða hjá okkur er dálítið
sérstök. Við erum að verða eins
konar alhliða vöktunarstofa
fyrir alla náttúruvá. Okkur hef-
ur nú verið falið það vald að
ákveða hvenær snjóflóðahætt-
an sé svo mikil að hús skuli
rýmd. í öðrum löndum er þetta
á forræði heimamanna.
Sjálfur taldi ég ekki fært að
mæla gegn þessu. Eftir flóðin
1995 vildu langflest sveitarfé-
lög og sýslumenn að þessi kal-
eikur yrði frá þeim tekinn. Oft
er betra að slíkar ákvarðanir
séu teknar í einhverri fjarlægð
frá vettvangi enda návígið mik-
ið á fámennum stöðum, þetta
er svo viðkvæmt mál. Ég tel að
þetta sé skásti kosturinn núna
þótt þetta sé í sjálfu sér ny ög
óeðlileg tilhögun og eigi sér
ekki hliðstæðu annars staðar.“
Höfum byggt
óvarlega
Magnús er spurður hvort
menn hafi ekki farið nógu var-
lega hér á landi, þanið byggðina
of hátt upp fjallshlíðar á hættu-
legum stöðum.
„Það er margt sem þarna
skiptir máli en það er óhætt að
segja að menn fóru óvarlega í
þessum efnum. En þetta er líka
spurning um breytt viðhorf.
Við verðum að líta a þetta
með söguna í huga, hefðbundna
afstöðu til náttúruaflanna og
hættunnar af þeim um margar
aldir. Við misstum menn í sjó-
inn eða þeir urðu úti, drukkn-
uðu í ám, þannig var tilveran.
Menn sögðu sem svo að slys
yrðu alltaf, það yrðum við að
sætta okkur við í þessu landi.
Þegar ég var að alast upp
misstum við íslendingar að
jafnaði um 20 menn í hafið á
ári en þegar ég var á sjó fyrir
30 árum var ekki einu sinni
talið sjálfsagt að vera með
björgunarbát eða vesti um
borð. Ef slys urðu var sagt að
svona væri sjómennskan.
Fólk geti sofið rólegt
á heimilum sínu
Viðhorfið er að breytast. Við
krefjumst þess núna að fólk
geti sofið rólegt á heimili sínu
á næturnar án þess að óttast
siyóflóð en vitum að slys verða
af völdum þeirra á fjöllum. Öll
slys eru hörmuleg en við getum
frekar sætt okkur við að lenda
í þeim utan heimilis.
Afstaðan til siyóflóðahætt-
unnar og jarðskjálfta er ekkert
ósvipuð, margir segja að þetta
sé áhættan við að búa á ts-
landi. Við höfum byggt á svæð-
um þar sem vitað var að
sprungur voru undir og þess
vegna meiri hætta á hreyfingu
en annars staðar. En hægt er
að gera ýmislegt til að draga
úr hættunni á slysum og mann-
tjóni með tiltölulega ódýrum
aðferðum. Það er hægt að bæta
byggingarlag og fleira, t.d.
nota öruggara gler, sérstaklega
á mestu hættusvæðum."
hér veðurstofu þar sem undirstöðu-
rannsóknum yrði sinnt ásamt dag-
legri þjónustu, jafnvel þótt beitt
yrði gjaldtöku í ríkum mæli.
„Flestar evrópskar ríkisstjórnir
leggja áherslu á að veðurstofur
landanna afli sértekna og er því
okkar stofnun ekkert einsdæmi að
þessu leyti,“ segir Magnús. „Það
er mjög flókið mál að samræma
ákvæði um fullan og fijálsan að-
gang almennings að öllum upplýs-
ingum kröfunni um tekjuöflun með
gjaldtöku. Vandinn sem við stönd-
um frammi fyrir hér á Veðurstof-
unni er því ekki bundinn við hana
legar," segir Magnús. „Slíkt flæði
væri forsenda öryggis og góðra
vinnubragða. Evrópusambandið
hefur nú nýlega samþykkt að lög-
mál hins fijálsa markaðar um
óhefta samkeppni eigi ekki að gilda
að öllu leyti um grundvallarþjón-
ustu veðurstofa. Bent er á að menn
myndu hneigjast til að reyna að
halda upplýsingum fyrir sig, loka
sig af. Þetta myndi draga úr gæð-
um spánna hjá öllum, minnka ör-
yggi og verða öllum til tjóns. Sér-
staða þessara gagna hefur því ver-
ið viðurkennd.
En raunveruleg lausn til fram-
íhugunarefni fyrir ferðafólk
ÞJÓNUSTUSVIÐ Veðurstofunnar gerir nú kort þar sem sýndar eru
með einföldum hætti horfumar tæpa viku fram í tímann á tilteknum
stað sem getur verið erlend stórborg eða íslenskur kaupstaður.
Bugðotta Iinan sýmr hita, su
heldur mörg önnur ríkisfyrirtæki,
hann er jafnmikill víða í Evrópu
og hér á íslandi.“
Hugmyndir hafa verið uppi um
það í Evrópu að gera veðurupplýs-
ingar að markaðsvöru sem lúti
sömu reglum og önnur þjónusta
um fijálsa samkeppni á Evrópska
efnahagssvæðinu. Myndu neytend-
ur þá borga markaðsverð fyrir
þjónustuna.
„Til skamms tíma var samkomu-
lag hjá Alþjóðaveðurfræðistofnun-
inni um að allar veðurfræðiupplýs-
ingar skyldu vera öllum aðgengi-
búðar er ekki fundin og tækniþró-
unin er svo hröð að forsendumar
breytast stöðugt. Við höfum t.d.
velt því fyrir okkur hvort það sé
rétt að stefna að mikilli og dýrri
tæknivæðingu á símsvörunarþjón-
ustu okk'ar, hvort ekki sé ráð að
gera ráð fýrir að alnetið verði sá
miðill sem fyrst og fremst verði
notaður fyrir upplýsingar af þessu
tagi. Ungt fólk elst nú upp við þá
tækni, notar hana jafnvel daglega
og fínnst hún sjálfsögð. Þar gæti
verið fjölmiðill framtíðarinnar fyrir
okkur á Veðurstofunni."
VEÐURSTOFAN heyrir undir valdsvið umhverfisráðherra
og er langstærsta stofnun á vegum ráðuneytisins. Hefur
ársveltan aukist um meira en 50% á síðustu þrem árum í
nær 500 milljónir króna og starfsmenn eru um 90. Um 130
veðurathugunarmenn starfa auk þess fyrir stofnunina á
landi og um 30 á sjó, eftirlitsmenn jarðskjálftastöðva eru
um 30 og snjóeftirlitsmenn 17. Á Keflavíkurflugvelli sinna
10 manns athugunum á veðri á flugvellinum og í háloftum.
Vefslóðin er http://www.vedur.is.
Aukningin á umsvifunum síðustu árin er einkum vegna
snjóflóða- og jarðskjálftavöktunar, kortavinna minnkar
stöðugt vegna aukinnar sjálfvirkni í starfi veðurfræðinga.
í Reykjavík eru það auk skrifstofufólks og veðurfræðinga,
sem eru 15, einkum jarðeðlisfræðingar, verkfræðingar,
tæknifræðingar og tölvufræðingar sem vinna fullt starf hjá
Veðurstofunni.
Alvarlegur skortur er nú á fólki með veðurfræðimenntun
á íslandi, nýliðun í stéttinni hefur alls ekki haldið í við
þörfina. Margir veðurfræðingar fengu menntun um 1950
Umsvifin aukast hratt
til að taka að sér alþjóðlegu þjónustuna fyrir flugið en
þeir hafa verið að fara á eftirlaun á þessum áratug.
Starfið á Veðurstofunni er einnig í vaxandi mæli orðið
vöktun í sambandi við náttúruhamfarir á borð við snjóflóð
og jarðskjálfta. Upplýsingamiðlun og stefna í þeim málefn-
um er ennfremur þáttur sem menn huga æ meira að.
Starfsemin á þjónustusviði, sem Júlía Hannam stjómar,
er fyrst og fremst vöktun á veðri allan sólarhringinn og
veðurspágerð.
Á jarðeðlissviði fást menn við rannsóknir með áherslu á
jarðskjálfta- og eldfjallavirkni og mælingar á hreyfingum
jarðskorpunnar, m.a. með stöðvum sem kenndar eru við
SIL (South Iceland Lowland). Einnig er þar unnið við að
þróa jarðskjálftaspár og mat lagt á hættuna á miklum jarð-
hræringum á borð við Suðurlandsskjálfta. Vikulegt yfirlit
er gert yfir skjálftavirkni. Sviðstjóri er Ragnar Stefánsson.
Urvinnslu- og rannsóknasvið undir stjóm Trausta Jóns-
sonar sér um að vinna úr gögnum stofnunarinnar, þar eru
m.a. gerðar rannsóknir á hafís og snjóflóðum. Starfsmenn
þess sjá um að gefa út viðvaranir vegna yfirvofandi snjó-
flóðahættu. Á deildinni eru gerðar rannsóknir á veðurlagi
og veðurfarssögu í samvinnu við erlenda aðila.
Á tækni- og athuganasviði, sem Flosi Hrafn Sigurðsson
er yfir, er stjómað rekstri veðurathuganastöðva og stundað-
ar mælingar á loftmengun og öðrum veðurfræðilegum fyrir-
bærum. Þess má geta að mælingar á ózóni í andrúmsloft-
inu voru hafnar hér fyrir fjórum áratugum, löngu áður en
farið var að ræða um götin á ózónlaginu yfir heimskautahér-
uðunum.
Upplýsingadeild undir stjórn Höllu Bjargar Baldursdóttur
sér um þróun, uppsetningu og viðhald hugbúnaðar auk
umsjónar með vélbúnaði á neti. Þar annast menn einnig
skipulag og eftirlit með gagnavinnslu og vefþjónustu.
Skrifstofustjóri Veðurstofunnar er Sigríður H. Ólafsdóttir.