Morgunblaðið - 04.10.1997, Síða 38

38 LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 1997
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
RÖK GEGN RÖKUM
GEGN VEIÐIGJALDI
í GREIN í fyrra hefti
Fjármálatíðinda í ár
geri ég grein fyrir
helstu rökum sem
nefnd hafa verið til
(% stuðnings hugmynd-
inni um veiðigjald. Orri
Hauksson og Illugi
Gunnarsson hafa lesið
grein mína og ekki lát-
ið sannfærast og birta
athugasemdir sínar í
Morgunblaðinu 14.
september sl. Þar sem
athugasemdir þeirra
eru illskiljanlegar án
þess að grein mín sé
höfð til hliðsjónar útbjó
ég allítarlegan útdrátt
úr Fjármálatíðindagrein minni sem
Mbl. birti 21. september sl.
Athugasemdum þeirra Orra og
_y. Illuga má skipta í fimm atriði sem
ég vil kalla Sköpunarrökin, Kaup-
rökin, Rentuaðgreiningarrökin,
Sambúðarsamlyndisrökin og Lítil-
ræðisrökin. Skal ég nú gera grein
fyrir hveiju atriði fyrir sig og svara
eftir bestu getu.
Sköpunarrökin
Þeir félagar spyija hvernig fisk-
veiðiauðlindin varð verðmæt og
svara sjálfum sér með því að hún
hafi orðið verðmæt fyrir atorku og
áhættusókn útgerðarmanna. Því sé
_ ’ það svo að þegar þeim sé færður
rétturinn til að nýta fiskveiðiauð-
lindina sé ekki verið að gefa þeim
neitt, aðeins eftirláta þeim það sem
þeir hafi skapað.
Hér er margt athugasemdaefnið.
Hvað er t.d. fiskveiðiauðlind? Er það
veiðarfæri og skip, er það fiski-
stofn, eða er það þekking og færni
sjómannanna, netagerðarmanna,
verkafólks í vinnslustöðvum, eða
er það eitthvað enn annað? Mér er
það ekki ljóst af lestri greinarinnar.
En látum það liggja milli hluta og
tökum útgangspunkt í staðreynd-
um. Staðreyndin er nefnilega sú að
ríkisvaldið íslenska
hefur bannað veiðar úr
fiskistofnum innan
auðlindalögsögu
sinnar. Ríkisvaldið hef-
ur síðan úthlutað
ákveðnum hópi útgerð-
armanna heimild til að
sækja nánar tilgreint
magn af afla úr nánar
tilgreindum fiskistofn-
um sem halda sig inn-
an auðlindalögsögunn-
ar. Það eru aflaheim-
ildirnar sem eru verð-
mæti og því verðmæti
er nú úthlutað ókeypis
til hinna útvöldu út-
gerðarmanna.
Hvernig eiga sköpunarrökin við
eftir að þessi hugtakaafmörkun er
fengin? Það er óumdeilt að sókn
útgerðarmanna í fiskistofnana var
svo harkaleg uppúr 1970 að þeir
verðmætustu voru í alvarlegri út-
rýmingarhættu í hagrænum skiln-
ingi a.m.k. Allnokkur hópur vís-
indamanna og pólitískra eldhuga
barðist fyrir því um langt árabil að
skynsamlegri skipan yrði komið á
nýtingu fiskistofnanna. Þeir áttu
sér skoðanabræður meðal öflugustu
embættismanna. Hver var hlutur
útgerðarmanna í þessari umfjöllun
allri? Gengu þeir í fylkingarbijósti?
Það væri athyglivert fyrir Illuga og
Orra að kynna sér efni greinar
Halldórs Jónssonar: Ákvarðanataka
í sjávarútvegi og stjórnun fiskveiða
í Samfélagstíðindum ársins 1990.
Skv. lýsingu Halldórs voru það vís-
indamennirnir (fagfólkið) sem
þrýstu á um að stjómkerfi fiskveið-
anna yrði bætt, útgerðarmenn
drógu lappirnar (sjá t.d. umræðu
um „seinni“ skýrslu Rannsóknar-
ráðs á bls. 122 í fyrmefndu riti).
Veiðirétturinn er verðmætur
vegna þess að almannavaldið ís-
lenska er tilbúið að beita þvingunar-
aðgerðum til að hann sé virkur og
virtur. Yrði öllum afskiptum hins
STEINAR WAAGE
SKOVERSLUN
Domus Medica, sími 551 8519
Tilboð ó
löngum laugardegi
Verð: 3.995,"
Tegund: 4486
Svart leður
Stærðir: 40-46
Ath. Loðfóðraðir
Tegund: 4455
Svart leður
Stærðir: 40-46
5% STAÐGREIÐSLUAFSLÁTTUR • PÓSTSENDUM SAMDÆGURS
Ætli það sé almenn
skoðun meðal ungra
sjálfstæðismanna, spyr
Þórólfur Matthíasson,
að lækkun jaðarskatta
Úr41%í28% sé
lítilræði?
opinbera gagnvart sókn í fískistofn-
ana hætt myndi ástand þeirra fljót-
lega sækja í sama farið og á átt-
unda áratugnum og niðurstaðan
verða ofveiði og döpur afkomu út-
gerðar. Þess vegna fullyrði ég að
það sé fiskveiðistjórnunarkerfið
sem geri aflahlutdeild að verðmæti,
ekki leit útgerðarmanna að besta
fiskileitartækinu eða fisknasta troll-
inu. Ef beita ætti sköpunarrökunum
yrði að mínu viti frumúthlutun afla-
marks að ganga til þess hóps vís-
indamanna, pólitískra eldhuga og
embættismanna sem skóp fískveiði-
stjórnunarkerfið. Sé sköpunarrök-
semd þeirra Uluga og Orra fylgt út
í ystu æsar fæ ég ekki betur séð
en að Bjarni Bragi Jónsson, erfíngj-
ar Kristjáns heitins Friðrikssonar í
Últímu, Gylfi Þ. Gíslason, höfundar
Bláu skýrslunnar, Björn Dagbjarts-
son, Jón Sigurðsson og Þorkell
Helgason, svo nokkrir séu nefndir
(og mörgum sleppt), ættu að fá
fiskistofnana að gjöf frá íslensku
þjóðinni.
Ég hef því tvær athugasemdir
við sköpunarrök þeirra Illuga og
Orra: í fyrsta lagi beita þeir sköpun-
arrökunum vitlaust (reyndar skil
ég ekki, haldi ég mig innan þess
þrönga ramma sem þeir vilja nota,
hvers vegna útgerðarmenn ættu að
teljast skapendur „fiskveiðiauðlind-
arinnar“ frekar en sjómenn eða
fiskverkafólk, en það er önnur saga
og skal látin liggja milli hluta). í
öðru lagi tel ég að rétt greining í
E Rkomið
AÐ ÞÉR AÐ
GEFA?
Opnum ÁíuÁÁan ...
CBIóðSanííinn er opinn
mánucfapa, þribfucfapa
ocj mióuifucfaija fl. 8- 1.J,
jimmtudapa ff. 8-19
op föstucfapa fcf 8-12.
anda sköpunarrakanna afhjúpi
afkáranleikann sem felst í að not-
ast við þau sem reglu við úthlutan
réttarins til að veiða úr fiskistofnum
íslensku þjóðarinnar.
Kauprökin
„Á t.d. útgerðarmaður sem [.. .]
fékk veiðiréttindi sín „ókeypis" að
borga sama [veiði]gjald og sá sem
keypti sín réttindi fullu verði á
markaði[?],“ spyija þeir Illugi og
Orri fullir vandlætingar. Þeir halda
áfram og segja: „Slík gjaldtaka á
lítið skylt við réttæti [sic!].“ Af-
greitt mál, eða hvað? En þeir
gleyma því að skattakerfíð hefur
jafnað aðstöðu þeirra herra sem
fengu ókeypis og þeirra herra sem
keyptu. Þeir sem hafa keypt hafa
fengið að afskrifa verðmæti að-
keyptra aflaheimilda, á fimm árum,
með þeirri röksemd að framtíð fisk-
veiðistjórnunarkerfísins sé nokkurri
óvissu háð, að handhafi aflaheimild-
ar hafi ekki óafturkallanlegt for-
ræði yfir heimildinni, þannig að lög-
gjafinn geti, ef honum þóknast,
breytt stjórnkerfi fiskveiðanna og í
raun gert aflaheimildarnar verðlitl-
ar eða verðlausar. (Sjá álit reikn-
ingsskilanefndar Félags Löggiltra
endurskoðenda dagsett 26. ágúst
1991). Álagning veiðigjalds fellur
að mínu viti undir breytingu á fram-
kvæmd fiskveiðistjórnunar. Að
þessu leytinu hefur löggjafinn og
framkvæmdavaldið hagað fram-
kvæmd skattalaga gagnvart verð-
mæti aflaheimilda þannig að ekki
stangist á við álagningu veiðigjalds.
Kauprök þeirra Illuga og Orra eru
því engin rök.
Rentuaðgreiningarrökin
„Setjum nú sem svo að einhveij-
ar útgerðir finni leið til að lækka
útgerðarkostnað [...]. Verðurþessi
nýja tækni þá um leið þjóðareign
sem síðan aftur verður „gefin“ út-
gerðarmönnum og þeir skattlagðir
sérstaklega fyrir að nota?“ Svarið
við þessari spurningu er afar ein-
falt. Það skiptir engu máli fyrir
snjallan útgerðarmann hveijum
hann greiðir leigu fyrir kvótann.
Kunni hann ódýrari aðferð við að
ná í afla úr sjó en aðrir verður
hagnaður hans af veiðunum hærra
hlutfall útlagðs kostnaðar en geng-
ur og gerist. Ekki nokkrum tals-
manni veiðigjalds sem ég þekki
hefur dottið í hug að leggja til að
framkvæmd veiðigjaldsinnheimtu
yrði með þeim hætti að „innanjað-
arshagnaður“ (e. intra-marginal
rent) af því tagi sem Illugi og Orri
bera fyrir bijósti yrði gerður upp-
NÝ SPARPERA
sem kveikir og slekkur
Söluaðilar um land allt
tækur. Útsjónarsamur útgerðar-
maður er jafn vel að því kominn
og hver annar atvinnurekandi að
njóta þess ef honum tekst að haga
sínum rekstri með snjallari hætti
en aðrir í sömu atvinnugrein.
Rentuaðgreining skapar því engan
vanda við útfærslu veiðigjalds.
Sambúðarsam-
lyndisrökin
í Fjármálatíðindagrein minni og
í Mbl. 21. september geri ég grein
fyrir sambúðaivanda iðnaðar og
sjávarútvegs. I stuttu máli felst
vandinn í að þær aðferðir sem not-
aðar hafa verið til að koma
auðlindarentu til landsmanna fram
til þessa hafa haft óheppileg áhrif
á raungengi íslensku krónunnar.
Ég bendi á að verði aðrar leiðir
ekki færar standi íslensku launa-
fólki og íslenskum kjósendum ávallt
tvær leiðir til boða til að ná til sín
auðlindaarðinum eða hluta hans.
Önnur leiðin er að þvinga fram al-
mennar kauphækkanir þegar vel
árar í sjávarútvegi. Hin leiðin er
að knýja fram almennan launaskatt
á Alþingi sem sveiflaðist með hlið-
sjón af greiðslugetu sjávarútvegs-
ins. Báðar þessar leiðir skila nokkru
af auðlindaarðinum til almennings
en hefur í leiðinni óheppileg áhrif
á þróunarmöguleika samkeppnis-
greina. Sé almenningi fyrirmunað
að ná til sín auðlindarentunni með
veiðigjaldi gæti almenningur samt
sem áður náð hluta hennar til sín,
en sú arðtaka yrði dýrari en veiði-
gjaldsaðgerðin. Þeir Illugi og Orri
kjósa að ræða ekki þessa röksemda-
færslu mína, heldur ræða út og
suður um að eðlilegt sé að fyrirferð
sjávarútvegs á vinnumarkaðnum sé
mikil þegar sú atvinnugrein verður
fyrir búhnykk. í ljósi síminnkandi
vinnuaflsnotkunar í sjávarútvegi
má setja spumingarmerki við þá
fullyrðingu, en skal látið liggja milli
hluta nú.
Lítilræðisrökin
Veiðigjald fellur undir þann flokk
opinberrar gjaldtöku sem nefndir
hafa verið grunnrentuskattar.
Grunnrentuskattar þykja heppilegri
en margir aðrir skattar vegna þess
að þeir hafa ekki óheppileg áhrif á
nýtingu framleiðsluþátta í hagkerf-
inu. Um þetta er ekki deilt meðal
hagfræðinga. Illuga og Orra þykir
hins vegar ávinningurinn af að
flytja skattheimtu úr formi truf-
landi tekjuskatta yfir í form hlut-
lauss veiðigjalds ekki umstangsins
virði. Sé stuðst við þær tölur sem
Illugi og Orri nefna í grein sinna
ætti skattkerfisbreytingin að geta
haft í för með sér lækkun jaðar-
skatta úr 41% í 28%. Margir veiði-
gjaldssinnar ætla að hagræðingin
af skattkerfisbreytingunni sé mun
meiri en þeir Illugi og Orri áætla.
En látum það liggja milli hluta og
spyijum heldur: Ætli það sé almenn
skoðun meðal ungra sjálfstæðis-
manna að lækkun jaðarskatta úr
41% í 28% sé lítilræði?
Lokaorð
Veigamestu rök veiðigjaldsand-
stæðinga fyrir „gjafakvótanum“
sem svo hefur verið nefndur, er að
útgerðarmenn hafi skapað „fisk-
veiðiauðlindina”. Alvarlegir brestir
eru í þeirri röksemdafærslu allri.
Veiðigjaldsandstæðingar virðast
loka augunum fyrir því að atbeini
almannavaldsins er frumforsenda
þess að hægt sé að halda uppi físk-
veiðistjórnunarkerfi sem vit er í.
Það er vaxandi krafa í vestrænum
lýðræðislöndum að almannavaldið
sé ekki notað til að hygla fámennum
sérhagsmunahópum. Verði kvótinn
afhentur núverandi handhöfum án
endurgjalds verður erfitt að rétt-
læta opinberan rekstur umfangs-
mikils og kostnaðarsams fiskveiði-
stjórnunarkerfís í framtíðinni vegna
þess að slíkur rekstur gagnaðist
aðeins litlum hópi þegnanna. Þetta
ættu veiðigjaldsandstæðingar að
íhuga af meiri íhygli en þeir virðast
hafa gert til þessa.
Höfundur er lektor í hagfræði við
viðskipta- og hagfræðideild
Háskóla Islands.