Morgunblaðið - 11.01.1998, Side 10

10 SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Bjargræði
bjarnargrei
Almenningur dregur sjaldnast í efa að bág-
stöddum sé rétt hjálparhönd í oeigingjörn-
um tilgangi. Anna G. Olafsdóttir kemst að
því að sorgleg dæmi um lyfjagjafír segi
aðra sögu. Lyfjafyrirtæki í betur stæðari
löndum hafí gert bágstöddum þjóðum
bjarnargreiða með ónýtanlegum lyfjum.
---------------------——/--
Þrátt fyrir skort á löggjöf virðast Islend-
ingar ekki vera sökudólgar.
EITT af því sem að veldur því að erfiðlega gengur að ráða bót á vanda í tengslum við lyfjagjafir til bág-
staddra þjóða er skortur á samráði á milli hjálparstofnana. Að ofan færir ómerktur hjálparstarfsmaður
móður og barni nauðþurftir í Rúanda.
EINN liður í aðstoð til
nauðstaddra þjóða hef-
ur falist í lyfjagjöfum.
Lyfín hafa víða komið
að góðu gagni og orðið
almenningi bjargræði á hörmungar-
tímum. Þó er ekki alls staðar sömu
sögu að segja því að alltof oft hafa
lyfjagjafirnar reynst hreinn bjam-
argreiði. Mýmörg dæmi tala sínu
máli. Fimmtíu manns voru sex mán-
uði að flokka 5.000 tonn af gjafalyfj-
um og sjúkravörum að verðmæti
tæplega fjórir milljarðar íslenskra
króna eftir jarðskjálftana í Armeníu
árið 1988. Alls voru 8% lyfjanna út-
runnin og 4% eyðilögðust í frostinu.
Af hinum 88% vora 33% rétt merkt
og aðeins 42% komu að gagni við
neyðaraðstoðina.
Erítreu-búar tóku fagnandi á
móti 7 bílförmum af asperíni í frels-
isstríðinu árið 1989. Gleðin var ekki
langlíf því að fljótlega kom í ljós að
lyfin voru útrunnin. Aðeins fyrir-
höfnin við að koma lyfjunum í lóg
hlaust af sendingunni. Ekki hefur
heldur alltaf uppgötvast í tíma að
sjúklingar væru betur settir án lyfj-
anna eða ættu að fá annað lyf. Ell-
efu konur urðu t.a.m. tímabundið
blindar vegna rangrar lyfjagjafar í
Litháen árið 1993.
Mótun lyfjalaga
Nýjustu og einna skelfilegustu
dæmin í nútímanum eru frá lýðveld-
um fyrrverandi Júgóslavíu. Eftir
hræðileg stríðsátök tóku gjafalyf að
streyma inn í viðkvæmt stjórnmála-
ástand nýfrjálsra lýðveldanna.
Vegna skorts á samráði við heima-
menn, eftirliti og fullnægjandi
dreifikerfi, hafa lyfin ekki komið að
fullu gagni og jafnvel valdið skaða.
EINAR Magnússon bendir á skotgöt í lyfjaflutningbfl í Sarajevo í júlf-
mánuði árið 1996.
Nú er svo komið að heimamenn
eiga í eríiðleikum með að koma 800
tonnum af ónothæfum lyfjum í lóg.
Einna fróðastur hér á landi um
nýjustu dæmin um alvarlegar af-
leiðingar lyfjagjafa til nauðstaddra
þjóða er Einar Magnússon, skrif-
stofustjóri í heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytinu, en hann hef-
ur m.a. ásamt samstarfsmönnum
sínum skrifað grein um lyfjagjafir í
Bosníu í British Medical Journal
þar sem bent er á að lyfjagjafir eru
oft til meira ógagns en gagns.
Einar var lánaður til skrifstofu
Alþjóða heilbrigðismálastofnunar-
innar (WHO) um sjö
mánaða skeið haustið
1995. Aðalverkefni Ein-
ars var að aðstoða við
mótun lyfjalöggjafar
fyrir nýfrjáls lýðveldi
Sovétríkjanna og
gömlu Júgóslavíu. Hann safnaði
saman lögum og reglugerðum
WHO-ríkja og samdi í framhaldi af
því drög að lyfjalöggjöf fyrir Túrk-
menistan, Georgíu og Armeníu.
Þrjár flugur í
einu höggi
Einar kannaði ástand lyfjamála í
Bosníu og Serbíu í tveimur ferðum
til lýðveldanna á árunum 1996 og
1997. Hann segist ekki draga í efa
að lýðveldi fyrrverandi Júgóslavíu
þurfi á lyfjum að halda. Vandinn
felist í því að skipulagsleysi við
lyfjagjafir hefur haft alvarlegar af-
leiðingar í för með sér. Erlend lyfja-
fyrirtæki, jafnvel í betur stæðari
Evrópulöndum, hafi t.a.m. sent
ónýtanleg lyf til Bosníu. Með því
hafi lyfjafýrirtækin slegið þrjár
flugur í einu höggi; komið vel út í
fjölmiðlum, losað sig við lyfin án
spilliefnagjalds og jafnvel fengið
skattaafslátt. Stundum hafi lyfja-
fyrirtækin setið uppi með lyf af
einni tegund vegna stefnubreyting-
ar í lyfjamálum heima við. Þannig
hafi t.a.m. komið sér ákaflega vel
fyrir lyfjafyrirtækin að svara eftir-
spurn eftir róandi lyfjum í Bosníu.
Afleiðingamar til lengri tíma litið
gætu orðið alvarlegar enda hætta á
að almenningur ánetjist lyfjunum.
Önnur dæmi eru um að lyf hafi
ekki komist til sjúklinga, séu ekki
merkt á viðkomandi tungumáli,
blönduð öðrum lyfjum eða óþekkt í
landinu. Staðhæft hefur verið í því
sambandi að aðeins um helmingur
allra gjafalyfja til Bosníu hafi komið
að gagni. Eflaust hefur fjöldi fólks
látið lífið vegna skipulagsleysisins
við lyfjagjafimar.
Eldfímt stjórnmálaástand
Einar segir að vanda valdi hversu
stjórnmálaástandið í lýðveldunum
sé eldfimt. „Einna mest lýsandi er
að þótt við sama vanda
sé að etja í sambands-
ríki múslima og Króata
í Bosníu og á yfirráða-
svæði Bosníu-Serba í
Bosníu hefði ekki verið
árangursríkt að greina
vandann eins,“ segir Einar og tekur
fram að gerð hafi verið grein fyrir
niðurstöðu Bosníuferðarinnar í
tveimur skýrslum. Hópurinn kemst
að því að sérstaklega þurfi að huga
að þrennu. Að móta heildarstefnu í
lyfjamálum, taka ákvörðun um far-
veg lyfjagjafa, móta lög- og reglu-
gerðir og treysta fjármögnun.
Almennt er minnt á að huga þurfi
að skammtíma- og langtímamark-
miðum, tryggja þurfi gæði lyfja og
taka ákvörðun um greiðsluhlutfall
ríkis og sjúklings enda sé nauðsyn-
legt að venja almenning smám sam-
an við að greiða fyrir lyfin.
Ónýtanleg lyf
valda vanda
Nú felst vandinn í birgðum af
ónýtanlegum lyfjum. Vandanum eru
gerð skil í nýlegu norsku vikuriti.
Greinarhöfundurinn Terje Olsen
segist ásamt bosníska yfirlækninum
dr. Fadila hafa komið í vöru-
skemmu með 340 tonnum af ónýt-
anlegum gjafalyfjum frá öðrum
Evrópulöndum skammt fyrir utan
borgina Mostar. „Vopnaðir verðir
gæta vöruskemmunnar dag og nótt.
Lyfin eru nefnilega verðlögð dýrum
dómum á svarta markaðnum. Hér
er eitt þýskt mark dýrmætara en
Farga þarf um
800 tonnum af
ónýtanlegum
lyfjum í Bosnfu