Morgunblaðið - 21.02.1998, Side 32

32 LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
JKtttgttaftljifrife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SVEIFLUJOFNUN
OG KVÓTINN
HLUTDEILD íslenzks framleiðsluiðnaðar í vinnuafls-
notkun minnkaði úr 24,5% árið 1980 í 17% árið 1996.
Þessi þróun er svipuð og orðið hefur í aðildarlöndum OECD,
en þar minnkaði vinnuaflsnotkun framleiðsluiðnaðar úr 28%
árið 1970 í 18% árið 1994. Störfum fjölgaði í staðinn í þjón-
ustugreinum. Robert Rowthorne, hagfræðiprófessor við
Cambridge-háskóla, sem hér er staddur á vegum Samtaka
iðnaðarins, rekur þessar alþjóðlegu breytingar fyrst og
fremst til framleiðniaukningar í iðnaði, en ástæðurnar telur
hann aðrar á Islandi. Hér hafi verið lítil framleiðniaukning,
sem skýra megi með lítilli fjárfestingu framleiðslufyrir-
tækja, efnahagsumhverfið hafi verið iðnaðinum óhagstætt
og mikill vöxtur í sjávarútvegi á síðasta áratug hafi beinlínis
skaðað íslenzkan framleiðsluiðnað. Sjávarútvegurinn hafi
sogað til sín vinnuafl og þrýst upp launum. Mörg iðnaðar-
fyrirtæki hafi því ekki lengur verið samkeppnisfær. Ostöð-
ugleiki og sveiflur í efnahagsumhverfinu henti framleiðslu-
iðnaði afar illa.
Rowthorne sagði í viðtali við Morgunblaði í gær, að ekki
mætti búast við, að fiskútflutningur héldi áfram að skila
sama hagvexti og áður og því þyrfti annar útflutningur að
koma til, þ.e. iðnaðarvörur og þjónusta. Vegna lítils vaxtar
fiskútflutnings þyrftu Islendingar að auka annan útflutning
um 78% á næstu tíu árum miðað við að innflutningur ykist
um 2,5% á ári.
Hagfræðiprófessorinn telur Islendinga þurfa að marka
sér langtímastefnu um eflingu framleiðsluiðnaðar og þjón-
ustu til að verja efnahagslífið áföllum og sveiflum í sjávarút-
vegi. „Afar mikilvægt er að leita allra leiða til að tryggja
stöðugleika og í því skyni þarf að auka sjálfstæði Seðlabank-
ans, svo og aðhald í opinberum fjármálum,“ segir hann.
Þá leggur Rowthorne til, að íslendingar íhugi stofnun
sérstaks jöfnunarsjóðs til að verja þjóðarbúið fyrir sveiflum
í sjávarútvegi:
„Kvótinn yrði boðinn út til leigu og tekjurnar lagðar í
þennan jöfnunarsjóð og sjóðféð fjárfest í erlendum ríkis-
skuldabréfum eða öðrum auðseljanlegum eignum. Þegar illa
árar ætti að taka úr sjóðnum, en leggja í hann í góðæri, og
með því móti ætti að vera unnt að jafna innstreymi útflutn-
ingstekna. Reikna má með því, að álagning veiðileyfagjalds-
ins yrði íslenzku þjóðinni í heild til góðs, en hún myndi
væntanlega hafa neikvæð áhrif á útgerðarfyrirtæki og til-
tekna útgerðarbæi.“
Þessar hugmyndir hagfræðiprófessorins eru umhugsun-
arverðar. íslendingar hafa vonda reynslu af efnahagslegum
kollsteypum út af sveiflum í sjávarútvegi.
EFLING RANNSÓKNA
NAUÐSYNLEG
OFT HEFUR verið bent á mikilvægi þess að veita meira
fé til mennta, fræða og rannsókna í landinu en iðulega
hafa stjórnvöld daufheyrst við þeim ábendingum. Fálæti
okkar gagnvart Háskóla íslands og öðrum mennta- og rann-
sóknastofnunum gæti hins vegar komið í bakið á okkur nú
þegar margt bendir til að íslendingar geti ekki öllu lengur
lagt allt sitt traust á sjávarútveginn. Ef Islendingar þurfa
að fara að róa á önnur mið til að auka útflutningstekjur sín-
ar um 78% á næstu tíu árum, eins og Robert E. Rawthorne,
hagfræðiprófessor við Cambridge-háskóla, heldur fram,
hljótum við að þurfa að renna styrkari stoðum undir
menntastofnanir landsins og grunnrannsóknir. Háskóli Is-
lands verður að hafa bolmagn til að geta lagt grundvöll að
frjóu og skapandi atvinnulífi í landinu. Þetta hlutverk getur
hann hins vegar ekki rækt sé hann í stöðugu fjársvelti.
Árið 1995 voru opinberir styrkir til rannsókna hér á landi
7 milljarðar króna en um 30% þeirrar upphæðar kom frá
einkafyrirtækjum. Þessi upphæð er um 1,5% af þjóðarfram-
leiðslu en til samanburðar veita Evrópusambandsþjóðir að
meðaltali um 2% af þjóðarframleiðslu til rannsókna.
Samsvarandi tala hjá framsæknum þjóðum eins og Japön-
um, Bandaríkjamönnum og nágrönnum okkar Svíum er hins
vegar um 3%. Þjóð eins og Finnar hefur og tekið við sér í
þessum efnum; þeir voru meðal þeirra þjóða í Evrópu sem
lögðu hvað minnst til rannsókna en stefna að því að framlag-
ið verði orðið 2,9% af þjóðarframleiðslu árið 2000. Að mati
þessara þjóða veltur framtíð þeirra og framgangur að meira
eða minna leyti á blómlegu rannsóknastarfi; þjóðin þarf að
vakna til vitundar um að það á einnig við um okkur Islend-
inga.
Tveir bandarískir prófessorar halda námskeið um áfallahjálp fyrir ís]
DR. JEFFREY T. Mitchell miðlar íslensku áfallahjálparfólki af reynslu sinni.
Bj örgunarfólk 1:
oft miklar raui
Dr. Jeffrey T. Mitchell, prófessor í sálfræði
við Maryland-háskóla, er einn af fremstu
sérfræðingum á sviði áfallahjálpar fyrir
björgunarfólk. Hann hélt fímmtudag til
sunnudags námskeið hér á landi. Pétur
Gunnarsson ræddi við hann.
TVEIR af fremstu sérfræð-
ingum á sviði áfallahjálpar í
heiminum, bandarísku pró-
fessoramir Jeffrey T.
Mitchell og George S. Everly, komu
hingað til lands í boði Landsbjargar
til að halda fjögurra daga námskeið
fyi'ir þá sem tengjast áfallahjálp og
björgunarstörfum hér á landi.
Annast þá sem annast aðra
Sérsvið Bandaríkjamannanna er að
veita björgunarfólki aðstoð við að vinna
úr áföllum og erfíðri reynslu við björg-
unarstörf. „Eg fjalla fyrst og fremst um
áfallahjálp fyrir björgunarfólkið sjálft.
Hvemig á að annast það svo að það geti
annast aðra,“ sagði Jeffrey T. Mitchell,
prófessor við Maryland-háskóla, fyrir-
lesari um víða veröld og höfundur bóka
og greina um áfallahjálp, í samtali við
Morgunblaðið.
Sem kunnugt er er björgunarstarf
hér á landi borið uppi af sjálfboðaliða-
sveitum og Mitchell segir að hópurinn
hérlendis sé að flestu leyti svipaðm-
þeim hópum sem hann er vanur að
sæki fyrirlestra hans og námskeið í
Bandaríkjunum.
Skipulagði áfallahjálp eftir
sprengjuna í Oklahoma
„Pað er mjög algengt í Bandaríkj-
unum að björgunarstörf hvíli að miklu
leyti á herðum sjálfboðaliða, sérstak-
lega í slökkviliðum. Pessi hópur er
ekki ósvipaður þeim hópum sem ég
hef unnið með heima í Bandaríkjun-
um. Hér eru slökkviliðsmenn, lög-
regla, björgunarsveitir, starfsfólk í
geðheilbrigðisþjónustu, hjúkrunar-
fræðingar, félagsráðgjafar, sálfræð-
ingar og fleiri," sagði dr. Mitchell.
Hann hafði það hlutverk við björg-
unaraðgerðir í tengslum við spreng-
inguna í Murrah-stjórnsýsluhúsinu í
Oklahomaborg að leggja mat á ástand-
ið og leggja grundvöll að þeirri áfalla-
hjálp og þeim langtímastuðningi sem
veitt voru björgunarmönnum. Jafn-
framt endurskoðaði hann skipulag við
slíkar aðgerðir í ljósi reynslunnar frá
Oklahoma, auk þess að veita m.a. þeim
starfsmönnum alríkislögreglunnar
FBI, sem rannsökuðu rústirnar, ein-
staklingsbundna ráðgjöf og stuðning
við úmnnslu reynslu sinnar.
Eigum enn langt í land
Jeffrey T. Mitchell segir að þótt ís-
lendingar hefðu fengið mikilvæga
reynslu í áfallahjálp fyrir björgunar-
menn í snjóflóðunum síðustu ár eigi
þeir enn nökkuð í land miðað við þau
samfélög þar sem best er staðið að
þessum málum. Staðan hér minnir
hann á stöðu mála í Maryland-fylki
fyrir 15 árum og í Kaliforníu fyrir 10
ái'um. En Mitchell segist sannfærður
um að framþróunin hér verði ör næstu
árin og Islendingar verði fljótir að til-
einka sér nýjungarnai’.
„Ég heyri á fólki að við snjóflóðin á
Vestfjörðum hafa menn komist að raun
um það að þeir voru að takast á við erf-
iðari hluti hvað varðar andlegu hliðina
en þeir voru undir búnir. Ég fínn að
hópurinn sem ég er að tala við er gífur-
lega áhugasamur, glósar mikið og er
duglegur við að bera fram spurningar.“
Hann sagðist leggja sérstaka áherslu
á að íslendingar samhæfi krafta þeirra
stofnana og samtaka sem vinna að
áfallahjálp hér á landi til þess að hægt
verði að nýta mannafla og starfsgetu
færustu manna sem best. „Mannaflinn
og fjárráðin eru alltaf takmörkuð, ekki
síst í litlu og fámennu landi. Það er
ekkert vit í öðru en að sameina kraft>
ana og fá þannig sem best starf í stað
þess að dreifa starfinu niður á smærri
liópa.“ Hann segist vonast til að fram-
lag sitt geti orðið grundvöllur að slíkri
samhæfingu, íslenskum hópi sem geti
unnið markvisst innan björgunar-
geirans hvar sem þörf krefur. A nám-
STJÓRNSÝSLUHÚSIÐ í Oklahoma -
skeiðum hans og dr. Everly séu jú sam-
ankomnir allfr starfshópai- sem vinna
að áfallahjálp hérlendis.
Krefst orku og vinnu að losa um
spennuna
Dr. Mitchell segir að í öllum aðalat-
riðum sé um sambærilega hluti að
ræða hvað varðar áfallahjálp fyrir
björgunarfólk sem vinnur annars veg-
ar í rústum húss í Bandaríkjunum, sem
sprengja hefur sprungið í, og hins veg-
ar t.d. á vettvangi mannskæðs snjó-
flóðs á íslandi.
„Reynsla björgunarmannanna er
svipuð í báðum tilvikum og tekur jafn-
mikið á einstaklingana. Björgunarfólk
líður oft miklai' raunfr eftir slíka
reynslu. Það sér hluti sem aðrfr sjá
ekki og atburðimir geta skilið eftir sig
alvarlegar minningar. Hugsanir um at-
burðinn sækja sífellt á fólk og það sér
hann fyrir sér aftur og aftur. Við viljum
gera allt til þess að fólk komist aftur í
eðlilegt, starfshæft ástand eins fljótt og
hægt er. Það krefst mikillar orku og
vinnu að fara í gegnum málin og losa
um þá spennu sem safnast hefur upp.
En þessi vinna stuðlar að betri heilsu
og að því að fólk haldist lengur í starfi,
- við höfum fengið staðfestingu á því.“
Persónueinkenni björgunarfólks
Dr. Mitchell talaði frá klukkan hálf-
níu til fimm á fimmtudag og fóstudag
yfir þátttakendum á námskeiðinu.
Framhaldsnámskeið vei'ða svo haldin
laugardag og sunnudag. Eins og gefur
að skilja var námsefnið umfangsmikið
og meðal fjölmargra atriða sem rætt
var um voru persónueinkenni björgun-