Morgunblaðið - 24.05.1998, Síða 22

22 SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
, , , Morgunblaðið/Ásdís
ITALIUAÐDAANDINN Einar Sindrason háls-, nef- og eyrnalæknir spilar á fídlu sér til yndisauka, en ætli hann eigi gonddl?
LÆKNAR ÍTALI
í SUMARFRÍINU
Fyrir aðeins 20 árum var ytra eyra losað
frá og bein eyrnagangsins meitlað upp við
krónískri eyrnabólgu. Nú eru sett rör í
eyrun með einfaldri aðgerð. Hildur
Friðriksdóttir ræddi við Einar Sindrason
lækni, sem útskýrir muninn á því að heyra
illa á dönsku og íslensku, segir frá starfí
sínu og af hverju hatur hans á Italíu
breyttist í ást.
EINAR Sindrason háls-, nef- og
eymalæknir og yfirlæknir
Heyi-nar- og talmeinastöðvar
íslands (HTI) er svoiítill dellu-
karl. Ekki af þeirri gerðinni sem fær
alltaf nýja og nýja dellu, fremur er
hægt að segja að hann sér trúr sín-
um ástríðum. Hann hugsar hratt,
talar fumlaust og hreyfir sig snagg-
aralega. Ber raunar öll einkenni
manns sem hefur nóg fyrir stafni,
enda vinnur hann mikið og hefur
alltaf gert. „Bara eins og allir ís-
lendingar," segir hann, þar sem við
strunsum um ganga HTÍ til að
skoða starfsemina - raunar eftir að
hann hafði gefið blaðamanni allan
heimsins tíma í viðtalið. Það hafði
nokkuð dregist á langinn vegna
sameiginlegrar ástríðu, þ.e. Ítalíu og
töfra hennar.
Eitt af áhugamálum Einars er
starfið. Hann hefur gaman af að
ræða fag sitt, bæði læknisfræðina og
heymarfræðina. Þegar hann lýsir
fræðunum á hann það til að stökkva
upp úr stólnum og ganga að hinu og
þessu veggspjaldinu, sem ýmist
sýna innra eyra og kok eða nefgöng,
eða að einhverju tælganna, til að út-
skýra nánar mál sitt. „Veistu, að
stofnkostnaður háls-, nef- og eyma-
læknis vegna tækjakaupa er óhemju
mikill. Menn hafa líkt því við að
koma á fót tannlæknastofii, sem allir
viðurkenna að sé kostnaðarsamt, en
öðm máli gegnir um sérgrein mína,“
segir hann.
A veggnum á skrifstofu hans í
HTÍ hanga einnig tvö veggspjöld af
skiðasvæðinu Selva Gardena í
Dolomitafjöllunum. „Þarna var ég á
ráðstefnu, sem átti eftir að hafa
skemmtilegar afleiðingar fyrir mig,“
segir hann og bendir á snævi þakið
hús á spjaldinu. En að því eigum við
eftir að koma síðar.
Einar er einnig heymarfræðing-
ur, en heymarfræðin er ekki
samþykkt sem sérgrein, hvorki hér
né í Danmörku, þar sem hann lærði
sérgrein sína. Hins vegar vann hann
á heymarstöð og hefur sótt ýmis
námskeið í þeirri grein. Sama gildir
um samstarfsmenn hans á HTÍ.
Heyrnarfræðin byggist á því að
meðhöndla og sinna hinum varan-
lega heymardaufa. Heyrnar-
fræðingar sjúkdómsgreina, en sé
eitthvað hægt að lækna senda þeir
fólkið frá sér.
Stofnaði samtök til að geta hald-
ið ráðstefnu
Eitt af því sem Einar hefur fengið
áorkað er, að í næsta mánuði verður
haldin 500 manna ráðstefna á vegum
Nordisk Audiologisk Selskab (NAS)
hér á landi. Er það ein sú fjölmenn-
asta sem samtökin hafa haldið. Til
þess að geta haldið ráðstefnuna varð
að stofna ný samtök, íslenska
heymafræðafélagið, og úr því að
þess þurfti þá dreif Einar bara í því
og veitir samtökunum forstöðu. í
þeim eru læknar, hjúkrunar-
fræðingar, sérmenntaðir kennarar í
heyrnar- og talmeinafræðum auk
sérmenntaðra tæknimanna. Ástæð-
an fyrir því að stofna þurfti ný sam-
tök er sú, að háls-, nef- og eyrna-
læknar áttu aðild að samtökunum
fyrir Islands hönd og þeir vom ekki
tilbúnir að halda þing hér á landi.
Skýringuna á því telur Einar vera
þá, að nokkmm áram áður höfðu
þeir haldið norrænt háls-, nef- og
eyrnalæknaþing, sem var á mörkun-
um að standa undir sér vegna lítillar
þátttöku.
Þegar Einar var við nám var eng-
in heyraarsmásjá notuð við kennslu
í háskólanum og eina lausnin við
eymabólgu var að halda barninu
nauðugu og stinga á hljóðhimnunni.
„Það er ótrúlegt hversu stutt er síð-
an fyrsta eymasmásjáin var flutt
hingað inn, en hún er algjör for-
senda eymalækninga. Sá sem það
gerði var Erlingur Þorsteinsson
háls-, nef- og eymalæknir árið 1961.
Fram að þeim tíma var einungis
verið að fást við toppinn á ísjakan-
um vegna þess að menn gátu ekki
gert betur.
í Danmörku tíðkast enn að stinga
á hljóðhimnunni og segir Einar það
vera skýringuna á því að Danir noti
mun minna af fúkkalyfjum en við.
„Ég tek það fram að ég er með því
að gefa penisillín við eyrnabólgu, þvi
það er svo sárt að stinga á
hljóðhimnunni. í minni praxís byrj-
aði ég á því að stinga á, en svo las ég
um niðurstöður rannsókna frá ríkis-
spítalanum í Osló, sem sýndu fram á
að þau börn sem fengu eingöngu
penisillín komu best út. Eftir þetta
hef ég aldrei stungið á eyra á bami.
Svona borgar sig nú að lesa það sem
skrifað er í litteratúrnum," segir
hann svo brosandi.
Þá var eyrað losað frá
Þegar Einar var að byrja í sinni
sérgrein vora gerðar 2-4 stórar
skurðaðgerðir á viku á fólki með
króníska eymabólgu. Það byggðist á
því að ytra eyrað var losað frá og
síðan meitlað upp bein eymagangs-
ins og bólguvefur og beináta hreins-
uð burt. Um var að ræða gríðarlega
stóra aðgerð sem tók margar
klukkustundir. „Við sjáum aftur á
móti núna að krónísk eymabólga
stafar af því að kokhlustin starfar
ekki eðlilega. Með því að setja rör í
eyra bamsins þroskast það eðlilega,
því að þá kemst súrefnið eðlilega
leið. Þetta hafa tímamir sýnt fi-am á
að sé rétt, jafnvel þótt þurfi að setja
rör í 10-20 sinnum. Þó að bömin fái
tonn af penisillíni hjálpar það ekki.
Eina sem það gerir er að drepa
bakteríur, en við eram að fást við
allt annað þegar um er að ræða
krónísk eymavandamál.“
Þegar talið berst að því, hversu
útbreidd eymabólga er meðal ís-
lenskra barna, segir Einar að um
20% bama séu með „vandamála-
eyra“ en hinir sleppi alveg eða nán-
ast alveg. Hann segist þess fullviss,
að veðurfar hafi gríðarlega mikið að
segja og til dæmis hafi verið minna
um eyrnabólgur í vetur en oft áður.
Hann hefur margoft heyrt sögur af
börnum sem flytja til suðrænna
landa og allar eymabólgur hverfi
eins og dögg fyrir sólu. Þá bendir
hann á, að mun minna sé um eyrna-
bólgur á sumrin. Þetta sé verðugt
rannsóknarefni, en til þess þurfi
tíma...
Lán fyrir starfseminni
Einar byrjaði að vinna fyrir
Heymarhjálp meðan hann var starf-
andi aðstoðarlæknir í Danmörku.
Örfáir háls-, nef- og eyrnalæknar
vora þá starfandi á íslandi. Því var
tekið það ráð að hringja í Einar út
og biðja hann að ferðast um landið í
sumarleyfum sínum frá árinu 1974.
Þegar hann kom heim 1978 fólst
starf hans fyrst í því að fara reglu-
lega um landið, en árið 1980 tók
hann við stöðu yfirlæknis HTÍ.
Eftir að menn eru einu sinni
komnir með þá greiningu að þeir
heyti illa þjónustar HTÍ þá. Að sögn
Einars hefur starfið einkennst af
sparnaði allt frá upphafi. „Fyrsta
hálfa árið var ekki til fjárveiting fyi’-
ir okkur og urðum við að taka lán.
Við börðumst því við skuldir í
fjöldamörg ár. Þrátt íyrir að þeim
fjölgi stanslaust sem þurfa á heyrn-
artækjum að halda og þeir gi-eiðj
meira íyrir þjónustuna fær HTÍ
stöðugt minna fjármagn frá ríkinu.
A árinu 1996 voru við með skulda-
hala upp á rúmar 6,2 milljónir
króna. I lok ársins 1997 var hann
kominn upp í 10 milljónir. Það stafar
af því að við kaupum fleiri heymar-
tæki en áður og þau hafa hækkað í
innkaupum. Við eram samt mjög
montin með það að vera með ódýr-
ustu tæki í heimi vegna þess að við
kaupum þau milliliðalaust. Nú er
biðtími eftir heymartækjum um það
bil hálft ár, en við höfum þó þá reglu
að heyri einhver mjög illa hjálpum
við honum strax.“
Einar segh’ að allt frá því HTÍ tók
til starfa 1980 hafi stöðugildum
aðeins fjölgað um eitt. Ef vel ætti að
vera þyrfti að bæta við tveimur stöð-
um lækna, auk annars starfsfólks.
„Við höfum heldur aldrei geta komið
af stað svokallaðri eftirmeðferð í
sambandi við heymartækin. Það
þýðir hópkennslu í nokkra daga til
að læra á heyrnartækin og jafnvel
endurmenntun. I staðinn hefur fólki
með heymartækjavandamál verið
leyft að koma hingað án þess að
panta tíma og við sinnum því alltaf
eftir bestu getu.“
Munurinn á íslensku og dönsku
Einar segir merkilegt að hugsa til
þess hversu mikill munur er að
heyra illa á íslensku eða dönsku.
Þegar blaðamaður hváir útskýrir
hann það nánar. „Islendingar tala
mjög skýrt og þess vegna þurfa þeir
mun seinna að fá heyrnartæki en
Danir, sem tala mjög óskýrt. Danir
byrja gjaman á að nota heyrnartæki
við 20 desibel en íslendingar þurfa
þau ekki fyrr en við 30-40 desibel,“
segir Einar, brosir breitt og fer að
muldra á dönsku Iíkt og ekta Dani.
Aldrei hafði hvarflað að blaðamanni,
að það gæti sparað heilbrigðiskerf-
inu fé að tala skýrt! Þetta er einnig
umhugsunarefni íyrir kennara, því
að sögn Einars kemur þeim ásamt
nemendum hvað verst að heyra illa
vegna mikilvægis réttra boðskipta.
Langalgengasta orsök þess að
heyrnartæki eru ekki notuð er að
þau hafa fyllst af eymamerg. Það
verður til þess að til verða svokölluð
skúffutæki að sögn Einars. „Hingað
koma því einstaklingar í hundraða
tali með biluð tæki og eyru, sem við
hreinsum og lögum.“
- Fær fólkið ekki leiðbeiningar
um hreinsun á tækjunum?
„Þetta er ekkert vandamál hjá
ungu kynslóðinni, en stór hluti
þeirra sem heimsækir okkur er
eldra fólk. Því eldri sem einstakling-
urinn er þeim mun erfiðara á hann
með að læra.
Ég kynntist þessu vel hjá ömmum
mínum, sem báðar urðu fjörgamlar.
Það er svo margt sem maður lærir
ekki af bókum og ekki fyrr en tekið
er á því,“ segir Einar og hallar sér
fram á borðið með spenntar greipar.
„Þær vora báðar illa heyrandi og
komnar með tæki í kringum sex-
tugt. Amma Ingigerður, sem varð
94 ára gömul, var gjörsamlega
heyrnarlaus án heymartækja síð-
ustu árin. Hún lærði á tæki sitt þeg-
ar hún fékk það og gat stýrt því al-
veg fram í andlátið. Það var vegna
þess að hún lærði á það áður en hún
varð gömul,“ segir hann svo með
áherslu. „Hún gat hins vegar alls
ekki lært síðar meir á tæki eins og
sjónvarp, útvarp og fleira, sem hún
eignaðist. Þetta er það sem við eram
aðfástvið.“ ■
Verður svaramaður
- Nú langar mig að snúa alveg
við blaðinu og heyra um Ítalíu-