Morgunblaðið - 24.05.1998, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1998
c
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
LANDSSKIPULAG
Heildarhugsun sem næði jafnt til hálendis og láglendis
I UMRÆÐUNNI um hálendið inn-
an Alþingis og utan, upp á síðkastið,
hefur mikið verið rætt hvernig hægt
væri að tryggja heildarhugsun í
skipulagi þess. Slík heildarhugsun
yrði að fela í sér að fulltrúar heildar-
hagsmuna ríkis og þjóðar, yrðu að
koma að málum á þann veg að
hreppasjónarmið yrðu látin víkja
“ fyrir hagsmunum heildarinnar þegar
í odda skerst. Þetta gerist að
sjálfsögðu ekki þegar einn hags-
munahópurinn, bændur, hefur yfir-
gnæfandi meirihluta í skipulags-
nefndinni eins og er nú og reyndar
líka í fyrirliggjandi tillögu Guðmund-
ar Bjarnasonar um breytingu í skip-
an nefndarinnar.
Sama þörf fyrri heildarhugsun og
tryggingu heildarhagsmuna, er í
raun einnig til staðar í skipulagsmál-
um á láglendi. Því miður eru það ein-
göngu heimamenn, sveitarstjórnar-
stigið, sem ræður, - einnig þar, -
nær öllu um skipulag. í ljósi þessa
þarf sú lausn sem rædd verður á
Alþingi nú eftir helgina, um það
^ hvemig tryggja má heildarhugsun í
skipulagi miðhálendisins, einnig að
duga til að tryggja hagsmuni heild-
arinnar, þjóðarinnar, í skipulagi á
láglendi.
Lausnin á sviði skipulags gæti
falist í því að komið verði á lands-
skipulagi hér á íslandi eins og á hin-
um Norðuriöndunum. Landsskipu-
lagið kvæði á um atriði sem snerta
alla þjóðina, eins og t.d. orkuvinnslu-
svæði, þjóðgarða, stofnvegi, kerfi
flugvalla, hafna o.fl. Áður en ávinn-
ingi og nauðsyn landsskipulags verð-
* ur lýst nánar, skal því lýst hvers
vegna ekki er hægt að tryggja næga
heildarhugsun með svæðisskipulagi,
eins og skiija hefði mátt á sumum
alþingismönnum í umræðunni á
Alþingi á dögunum.
I grein í Mbl. 17. maí sl. fjallaði
undirritaður um ýmsa grundvallar-
vankanta á svæðisskipulagsstiginu
hér á landi. Skal vísað til þeirrar
greinar, en greiningu málsins jafn-
framt haldið áfram. í sl. viku átti
undirritaður samtal við skipulags-
stjóra ríkisins, og er hann að mestu
sammála um grundvall-
argalla svæðisskipulags-
stigsins og kallaði það
bastarð. Jafnframt lét
hann það álit í ljósi að ef
sameining sveitarfélaga
héldi hratt áfram, væru
sveitarfélög e.t.v. orðin
aðeins um 40 sveit-
arfélög hér á landi þegar
eftir um fimm ár, og þá
væri hægt að leggja
svæðisskipulagsstigið
niður.
Hvað skyldi þetta nú
þýða fyrir þá hugmynd
Alþingis að svæðisskipu-
lag sé töfralausn við að
tryggja heildarhugsun í
skipulagi miðhálendisins? í fyrsta
lagi það, að það verður að finna aðra
lausn en svæðisskipulag til að
tryggja heildarhugsun í skipulagi
hálendisins, sé litið til þess tíma þeg-
ar svæðisskipulagsstigið hefur verið
lagt niður.
Áður en við ræðum það er skyn-
samlegt að fara yfir þróun
stjómsýslu- og skipulagsmála á
miðhálendinu til að skilja hvemig
stendur á núverandi rangindum í því
máli, þrátt fyrir að samstaða hafi
verið orðin um að gera það að einu
stjómsýslusvæði 1991.
Undirritaður spurðist fyrir um
hver bæri ábyrgð á að tillaga að upp-
skiptingu hálendisins var komin á
blað þegar 1989. Skipulagsstjóri
sagði að ekkert ráðuneyti bæri
ábyrgð á þvi, heldur hefði Skipulagið
og Landmælingar tekið sig saman
um þetta vegna þess hve óeðlilegt
það hefði verið að láta lögsagnar-
mörk inn til landsins enda á óskil-
greindum punktum.
Júlíus Sólnes, fyrsti umhverfis-
ráðherrann, hefur sagt frá því að í
fyrstu heimsókn sinni til Skipulags-
ins hefði hann rekið augun í þetta
kort. Hefði hann á stundinni bannað
vinnu við kortið. Nefnd á hans veg-
um gerði síðan tillöguna um miðhá-
lendið sem eitt stjómsýslu- og skipu-
lagssvæði, sem að sjálfsögðu var þá
ekki skipt upp á milli sveitarfélaga.
Trausti Valsson
Þegar skipulagsnefnd
um þetta svæði, miðhá-
lendið, var ákveðin með
bráðabirgðagrein nr.
73/1993, var hins vegar
nokkuð komið inn á
hugsanlegt sveitar-
stjómarforræði í grein-
argerð. í starfsreglum
sem umhverfisráðherra
setti nefndinni, var hins
vegar ekkert mælt fyiir
um að nefndin sinnti
slíkum bollaleggingum.
Þess vegna hafði skipu-
lagsnefndin i raun ekki
leyfi til að biðja þrjú
ráðuneyti að koma með
sér £ að gera tillögur um
að skipta miðhálendinu upp á milli
hinna 42ja aðliggjandi sveitarfélaga.
En þetta var samt gert og um-
hverfisráðuneytið bætti nú um enn
betur og setti ýmsa aðal- og svæðis-
skipulagsvinnu af stað á þessum
nýsköpuðu hrepparenningum upp í
Þessar staðfestingar
verður að ógilda, segir
Trausti Valsson, og lík-
lega verður einnig að
draga ráðherrann fyrir
dóm vegna þeirra
mörgu ólöglegu gjörn-
inga sem farið hafa
fram í hans nafni í
þessum málum.
miðja jökla, - þrátt fyrir að miðhá-
lendisvinnan væri um leið í gangi, á
sama svæði. Hefur umhverfis-
ráðherra þegar staðfest tvö slík aðal-
skipulög, þ.e. fyrir Gnúpverjahrepp
og Svínavatnshrepp. Þetta gerir
ráðherrann þótt Alþingi sé ekki búið
að afhenda þessum hreppum
stjómsýsluréttinn. Þessar staðfest-
AÐAL- og svæðisskipulög sem umhverfísráðherra hefur sett af stað eða
staðfest þótt stjórnsýsluheimild fyrir slfku skipulagi á miðhálendinu
vanti.
ingai- verður því að ógilda og líklega
verður einnig að draga ráðherrann
fyrir dóm vegna þeirra mörgu ólög-
legu gjöminga sem farið hafa fram í
hans nafni í þessum málum.
Segja má að meginreglur við gerð
skipulags séu tvær, þ.e. að ganga
fyrst frá stefnumótun áður en að
skipulagningunni kemur, og í öðru
lagi að leggja meginlínur i skipulagi
þess lands sem viðkomandi svæðis-
skipulag er innan. Báðar þessara
meginreglur vom brotnar við gerð
þeirrar svæðisskipulagstillögu að
miðhálendinu sem nú bíður staðfest-
ingar umhverfisráðherrans um leið
og Alþingi hefur staðfest uppskipt-
ingu hálendisins.
Margar mjög alvarlegar, formleg-
ar athugasemdir hafa verið gerðar
við skipulagið, t.d. vegna þess að
miklir misbrestir em á að farið hafi
verið að þeirri opinberu stefnumótun
sem þegar er til. Þannig segir t.d. í
athugasemdum iðnaðarráðuneytisins
(Finns): ,Ráðuneytið telur að stefna
ríkisstjómarinnar og raunar flestra
ríkisstjóma undanfarinna áratuga
varðandi nýtingu orkulindanna sem
er að finna á miðhálendinu endur-
speglist ekki í tillögunni. Sú stefna
er skýr og ætla hefði mátt að hún
hefði verið einn af homsteinum í „al-
mennum forsendum á landsvísu".
Þá lýsti Landgræðsla ríkisins yfir
vonbrigðum yfir því að stefnumiðum
ríkisstjómarinnar um landgræðslu
og gróðurvemd hafi ekki verið fylgt í
skipulaginu. Undir þetta tók land-
búnaðarráðuneytið (Guðmundur
sjálfur). Fróðlegt verður að sjá hvort
Finnur og Guðmundur stuðla að
staðfestingu skipulags sem þeir
sjálfir segja að fylgi á ófullnægjandi
hátt opinberri stefnumótun.
Ef að möguleiki hefði verið á að
fylgja hinni meginreglunni í skipu-
lagi, - sem eðlilegt er að komi á eftir
heildarstefnumótun, - þ.e. „að leggja
meginlínur í skipulagi þess lands
sem viðkomandi svæðisskipulag er
innan“, hefði þurft að vera til lands-
skipulag á íslandi. Vöntun á slíku
skipulagi er sérstaklega bagaleg við
gerð svæðisskipulags fyrir miðhá-
lendið, - bæði vegna þess hve það er
stórt og vegna þess hversu Álþingi
og stjómvöld hafa lítið ákveðið stefn-
umótun sína og meginlínur í landnýt-
ingu á því svæði. Bókin „Island hið
nýja“ eftir undirritaðan og Birgi
Jónsson, sem kom út sl. haust, lýsir
því að vöntun stefnumótunarvinnu
sem og landsskipulags, - geri tillög-
una að skipulagi miðhálendisins í
raun óhæfa. Margir opinberir aðilar
og ráðuneyti hafa lýst sömu skoðun í
athugasemdum sínum við skipulagið.
Það er álit undirritaðs að í þriðju
umræðu um sveitarstjórnarfrum-
varpið á Alþingi á mánudaginn, ættu
alþingismenn að leggja umræðuna
um að beita svæðisskipulagi til að
tryggja heildarhugsun á svæðinu, -
til hliðar, og taka frekar upp um-
ræðu um hvemig landsskipulag und-
ir stjóm forsætisráðherra, ætti að
útfærast til að með því væru tryggð-
ir heildarhagsmunir og heildarhugs-
un á stefnumótun og skipulagi, bæði
á hálendi og láglendi.
Höfundur er skipulagsfræðingur.
66TN MAX
Verslanir Reykjavík, AkureyriVestmannaeyjum.
Löggildingarstofa
Paggilding - l-ögmælifræði - Markaðsgacsla - Mælifr;eði - Rafmagnsöryggi
Löggildingarstofa efnir til fræðslufundar um
öryggi leikfanga á Hótel Loftleiðum, sal 4,
miðvikudaginn 27. maí 1998 kl. 14:00
Dagskrá
1. öryggi leikfanga - Ábyrgð framleiðenda og yfirvalda.
Birna Hreiðarsdóttir, deildarstjóri markaðsgæsludeildar
Löggildingarstofu.
2. Hættuleg efni í leikföngum - lög og reglugerðir.
Sigurbjörg Gísladóttir, forstöðumaður eiturefnasviðs
hjá Hollustuvernd ríkisins.
3. Sjónarhorn innflytjenda/seljenda.
Birna fíóbertsdóttir, sölufulltrúi hjá IKEA, barnadeild.
★ Kaffihlé
4. Leikföng á markaði - eftirlit og ástand.
Örn Guðmundsson, verkfræðingur, og
Bergur Helgason, verkfræðingur, Aðalskoðun hf.
5. Umræður, fyrirspurnir.
Fundarstjóri Þórunn Erhardsdóttir, deildarstjóri,
viðskiptaráðuneyti.
Fundurinn er öllum opinn, en þátttaka tilkynnist til
Löggildingarstofu í síma 568 1122.