Morgunblaðið - 30.05.1998, Blaðsíða 24

MORGUNB LAÐIÐ
24 LAUGARDAGUR 30. MAÍ 1998
Ævintýralegir
eftirréttir
AMIÐÖLDUM var krydd
áberandi í sætum réttum,
líkt og sjá má í gömlum
uppskriftum. Það er sjálf-
sagt að halda þeirri hefð við lýði, því
krydd og sætmeti, ekki síst ávextir,
eiga svo ótrúlega vel saman. Og hið
ævintýralega felst ekki aðeins í því
að hér er náð hámarksafköstum
með lágmarksframlagi, heldur að
kryddið vekur upp ilminn af ævin-
týrum í austurlenskum stíl. Vetrar-
maturinn vill oft vera á þyngri nót-
unum en eftirréttimir hér eru að
mestu á þeim léttari. Döðlur, appel-
sínur og perur tilheyra vetrarmán-
uðunum og er því tilvalið í sætmetið
þá, en myntan tilheyrir þotutímum
allt árið. Uppskriftimar em handa
fjórum til sex, nema annað sé tekið
fram.
Döðlu-engiferkaka
Döðlukakan er grundvölluð á
franskri gerð af köku, sem þarlend-
ir kalla „flan“ og er gerð úr eggja-
og mjólkurblöndu, sem líkist pönnu-
kökudegi. Saman við er svo hægt að
setja það sem hugurinn gimist og i
þessu tilfelli em það döðlur, engifer
í sírópi og allrahanda. Hér er notað-
ur rjómi í eggjablönduna, en þeir
sem kjósa magrari útgáfu nota
mjólk. Annars aðhyllist ég fremur
að borða minna af feitmeti heldur
en að útrýma því alveg og útbúa
fiturýrar útgáfur af öllu, en hver
velur sína leið. Kakan er best volg,
gjaman borin fram með sýrðum eða
léttsykmðum, þeyttum rjóma.
21 1 2/2-2 dl rjómi (eða kaffirjómi)
'h dl mjólk
3 stór egg
1 dl sykur, gjarnan hrásykur
2 msk. hveiti
1 tsk. allrahanda - kanell er
líka góður kostur
2 fínsöxuð engiferhnýði í sírópi
1 msk. engifersíróp_____________
200 g steinlausar döðlur
1 Stillið ofninn á 200 gráður og
smyrjið meðalstórt gler- eða leir-
form. Lögunin skiptir ekki öllu
máli, en ef það er stórt er deiglagið
þynnra og baksturstíminn þá
styttri.
Eftirréttir vilja oft verða útundan,
segir Sigrún Davíðsdóttir, en með
eftirfarandi uppskriftir í handraðanum er
enginn vandi að töfra fram eitthvað gott
með í lok máltíðar,
2 Hrærið öllu saman
nema döðlunum. Saxið
döðlurnar og
dreifið þeim í
formið.
Hellið
gott að láta salatið
standa í um klukku-
stund áður
en það er
borðað
kryddið
blandist vel,
en annars
lengur ef hentar.
6 vænar, sætar
eggia-
blöndunni
yfir og setjið
inn í ofn.
3 Bakið kökuna
í um 45 mín. eða
þar til hún er orðin
gullin, hlaupin saman
og næstum risin úr
forminu. Lækkið hitann
eða breiðið bökunarpappír yf-
ir, ef ykkur sýnist kakan
dökkna um of. Látið mesta
hitann rjúka úr bakaðri kök-
unni og berið fram.
appelsínur
100 g steinlausar döðlur,
saxaðar gróft
2 fínsöxuð engiferhnýði
(úr sírópi)
fínsaxaður börkur af
Frísklegt og kryddað
appelsínu-döðlusalat
Hið frísklega kemur frá
sítrónum, auk appelsínanna,
kryddið er allrahanda og engi-
fer og hið sæta er hunangið og
döðlurnar. Athugið að nota
helst ósprautaðar sítrónur,
en annars er ráð að
þvo börkinn vel. í
stað daðlna er
gott að nota
góðar gráfílq'-
ur og gróf-
saxaðar heslihnet-
ur eru góð viðbót. Auk
venjulegra appelsína er hægt að
nota blóðappelsínur og þeir sem
vilja finna önnur tilbrigði nota greip
með eða í stað appelsína. Það er
sítrónu + safinn
1 tsk. allrahanda
1 msk. fljótandi hunang
eða mösursíróp
1 Skerið börkinn utan af
appelsínunum og skerið þær
svo í bita. Safnið appel-
sínusafanum saman
og hellið honum
yfir. Bætið
öðru í og
blandið öllu
vel saman.
2 Einlægum
ávaxtaunnendum
finnst salatið frábært eins og
það er, finnst rjómi og annað ámóta
sjaldan til bóta með ávaxtasalati, en
einhverjir kjósa kannski sýrðan
rjóma, jógúrt eða þeyttan rjóma
með.
Kryddperur með
hunangsrjóma
Perurnar eru soðnar í kryddlegi,
sem síðan er látinn sjóða niður og
honum hellt yfir perurnar. Áríðandi
er að nota harðar og lítið þroskaðar
perur því þær vel þroskuðu verða
alltof mjúkar við suðu. Af perum
eru til margar tegundir sem því
miður missa oft nafn sitt á leiðinni
yfir hafið til íslands. Hér eru „con-
ferance“-perur bestar, sem eru
stórar, aflangar og fíngerðar undir
tönn. Galdurinn er að sjóða perurn-
ar svo þær verði mjúkar í gegn og
gott að borða þær, en ekki svo að
þær verði mauklegar.
Kryddperurnar er hægt að
snæða volgar eða láta kólna og síð-
an bera þær fram, en ekki kaldar úr
kæliskáp, því þá dofnar krydd-
bragðið. Þeir sem vilja geta styrkt
kryddlöginn í lokinn með ögn af
koníaki, perubrennivíni, rommi eða
öðru sterku, sem hentar. Hunangs-
rjómi er ekkert annað en þeyttur
rjómi með hunangi: 1 kúfuð msk. í
pela af rjóma.
6 vænar og lítið þroskaðar perur
1 Vz I vatn
2 dl púðursykur, helst hrásykur
4 heilir stjörnuanísar
6 negulnaglar
1 tsk. allrahandaber
biti af þurrkuðum eða nýjum engifer
1 væn kanelstöng eða biti af berki
1 tsk. te, til dæmis darjeeling
1 Blandið öllu nema perunum í
víðan pott og látið suðuna koma upp.
2 Afhýðið perurnar, skerið þær í
tvennt að endilöngu, stingið kjarn-
húsið úr og látið í sjóðandi löginn.
Látið nú perurnar malla við vægan
hita í 10-15 mín., eða þar til þær eru
orðnar mjúkar í gegn, en halda vel
lögun sinni.
3 Veiðið hæfilega soðnar perunar
upp úr og setjið í skál. Látið sem
mest verða eftir af heilu kryddinu.
Látið nú perusírópið sjóða niður svo
úr verði fremur þykkur lögur, sem
þið hellið yfir perunar. Hellið legin-
um í gegnum sigti, ef þið viljið losna
við kryddið. Bætið í áfengi, ef ykkur
sýnist svo. Berið perurnar fram
kaldar eða volgar eftir smekk.
Ath. Tilbrigði við perurnar henta
vel, ef þið þurfið að útbúa eftirrétt
handa mörgum. Skerið þá soðnar
perurnar í minni bita og hellið vel
þykku sírópinu svo yfir. Til viðbótar
er hægt að setja appelsínur og epli
saman við soðnar perurnar, eftir að
hitinn er rokinn úr leginum. Gróf-
saxaðar heslihnetur, gráfíkjur eða
döðlur er einnig góð viðbót. Litlar
kókosmakkarónur, gjarnan krydd-
aðar og svo einhvers konar eftir-
réttasósa með - og þá er kominn
glæsilegur og kannski ögn óvenju-
legur eftirréttur sem auðvelt er að
útbúa handa mörgum.
Myntusorbet
Sorbet er í eðli sínu frískandi
réttur og myntusorbet með nýrri
myntu er alveg einstaklega frísk-
andi. Þetta sorbet er því ljómandi
gott á eftir þungum kjötréttum en á
ekki síður við í Iok léttrar máltíðar,
þar sem halda á hinum létta tóni út í
gegn. Hver hefur sinn smekk, en
þessum rétti er venjulega tekið með
hástemmdu lofi, ekki aðeins af því
að hann bragðast vel, heldur einnig
af þvi hann kemur á óvart.
Það kann að vera að sykur-
skammturinn virðist mikill, en sor-
bet þarf bæði að vera sætt og bragð-
mikið svo bragðið skili sér í gegnum
fimbulkuldann. Ef ykkur sýnist svo
getið þið bætt rifnum sítrónuberki í.
Myntan þarf að vera ný og bragð-
mikil því þurrkuð mynta gefur
hvorki rétt bragð né áferð. Hið góða
er að tyggja sjálf blöðin, eftir að lög-
urinn bráðnar - svo farið sé út í smá-
atriði upplifunarinnar...
Þar sem ég hef ekki ísvél tiltæka
(og hef heldur ekki saknað hennar)
Hvað er meðvirkni?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: í áfengismeðferð er
mikið talað um meðvirkni. Hvað er
meðvirkni og er það sjúkdómur?
Svar: Meðvirkni er sjúkdómshug-
tak sem varð til í tengslum við með-
ferð á áfengissýki. í því felst eink-
um að maki áfengissjúklingsins við-
haldi áfengissýki hans með afstöðu
sinni, hegðun og persónueiginleik-
um, og eigi því jafnvel nokkra sök á
sjúkdómi hans. Meðvirkur maki
tekur þátt í feluleik, afsökunartil-
raunum og jafnvel drykkju áfengis-
sjúklingsins, tekur á vissan hátt
ábyrgð á hegðun hans og gerir
hann háðan sér og sig háðan hon-
um. Hann getur verið hvort heldur
sem er karlinn eða konan og aðrir í
fjölskyldu áfengissjúklingsins geta
einnig verið meðvirkir á þennan
hátt, einkum uppkomin börn
þeirra, en það er þó langoftast kon-
an sem er skilgreind sem meðvirk.
Á síðustu árum hefur notkun þessa
hugtaks farið vaxandi og meðferð
er í auknum mæli farin að beinast
að meðvirkum konum áfengissjúk-
linga og annarra fíkla. Sumir h'ta
svo á að meðvirkni eigi sér einkum
rætur í uppeldi og kynímynd
kvenna og megi rekja til hefðbund-
innai- mótunar kvenímyndarinnar í
bemsku. Þeir sem lengst ganga líta
á meðvirkni sem sjúkdóm, sem
flokka má undir persónuleikarösk-
un og sé til staðar hjá öllum fjöl-
skyldumeðlimum áfengis- eða fíkni-
sjúklings, og að meðvirknin sé jafn-
vel verri sjúkdómur en áfengissýk-
in, en læknanlegur þó.
Margir fræðimenn hafa gagn-
výnt þennan skilning á meðvirkni.
Einkum telja þeh- að verið sé að
setja konur í hlutverk sökudólgsins
og þar með að taka ábyrgðina af
mökum þeirra, sjúklingunum.
Margir telja að engar forsendur
séu fyrir slíkri einföldun og alhæf-
ingu á vandamálum maka og barna
áfengissjúklinga og líta á að með-
virkni fremur sem eðlileg aðlögun-
arviðbrögð.
Það sem nefnt er meðvirkni er
vissulega tilraun eða aðferð til að
ráða við vandann og gera lífið bæri-
legra. Það geta bæði verið meðvit-
aðar aðgerðir eða ómeðvituð af-
staða, eins og vamarhættirnir eru
Meðvirkni
oftast. Afneitun, bæling og réttlæt>
ing eru dæmi um þetta. En ekki er
það síst samsömun, einn aðlögunar-
hæfasti vamarhátturinn, sem á
hvað mestan þátt í meðvirkninni.
Hann einkennist af samúð og innlif-
un í hugsanir og tilfinningar
makans í þessu tilviki, löngun til að
líkjast honum og gera hans gildi að
sínum. Kannske er þetta eitt ein-
kenni þess sem við nefnum ást. En
ástin er blind og meðvirkni getur
því stundum magnað upp og við-
haldið óviðunandi ástandi fyrir fjöl-
skylduna. Þá er orðið tímabært að
leita sér aðstoðar við að draga
vandamálin fram í dagsljósið og
takast á við þau af raunsæi.
Öll erum við meðvirk í samskipt-
um við okkar nánustu. Slík með-
virkni getur bæði verið jákvæð og
neikvæð. Hún skapar samstöðu og
traust, tillitssemi og ábyrgð hvert
á öðra, en hún getur einnig orðið
til þess að fjölskyldan lokist inni í
samskiptamynstri, þai' sem reynt
er að dylja allt sem aflaga fer og
hægt er að skammast sín fyrir. Þá
hefur hver sitt hlutverk til að gæta
þess að ímynd fjölskyldunnar verði
sem hagstæðust á meðan vandinn
og vanlíðanin fær að krauma undir
niðri.
Kenningar um fjölskylduna og
fjölskyldumeðferð sem tekin var
upp á grandvelli þeirra leggur
áherslu á samskiptamynstrið og
hlutverkaskipan innan fjölskyld-
unnar, þegar einhver í fjölskyld-
unni verður sjúklingur, hvort held-
ur það er alvarleg geðveiki, hug-
sýki eða t.d. áfengissýki. Þá er litið
svo á að sjúklingurinn sé fyrst og
fremst einkenni um sjúklega
tengslamyndun innan fjölskyld-
unnai'. Það er fjölskyldan sem kerfi
sem er hinn eiginlegi sjúklingur og
að henni þarf meðferðin að beinast,
en hinn útnefndi sjúklingur er að-
eins hluti af því kerfi. Þá er reynt
að opna leiðir til að tjá tilfinningar
sem hafa legið í þagnargildi eða
fjölskylduleyndarmál sem þegjandi
samkomulag hefur verið um að
ræða ekki. Þetta eru að einhverju
leyti hliðstæðar aðferðir við með-
ferð á meðvirkum einstaklingum,
nema að í fjölskyldumeðferð er það
samskiptakerfið, en ekki einstak-
lingurinn, sem er sjúkt eða á í að-
lögunarvanda.
Meðvirkni er annars vegai- skil-
greind sem mjög algengur sjúk-
dómur hjá mökum áfengis- og
fíknisjúklinga, einkum konum, sem
á þátt í að viðhalda sjúkdómi
þeirra. Hins vegar má líta á með-
vh'kni sem samskiptamynstur í víð-
ara skilningi, sem stundum á þátt í
að skapa og viðhalda aðlögunar-
vanda í fjölskyldum eða öðram
nánum tengslahópum, og í þeim
skilningi geta allir verið meðvirkir.
• Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt sálfræðinginn tim það sem
þeim liggur á hjarta. Tekið er á
móti spurningum á virkum dögum
milli klukkan 10 og 17 í síma 569
1100 og bréfum eða símbréfum
merkt: Vikulok, Fax: 569 1222.
Ennfremur sfmbréf merkt: Gylfi
Ásmundsson, Fax: 560 1720.