Morgunblaðið - 30.05.1998, Blaðsíða 35

34 LAUGARDAGUR 30. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. MAÍ 1998 35
pltrgmmíílnltilí
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HÆTTULEG
ÞRÓUN
AKVORÐUN ríkisstjórnar Pakistans að sprengja tvær
kjarnorkusprengjur í tilraunaskyni kom fáum á óvart.
Þrátt fyrir að Pakistanar hafi verið beittir gífurlegum al-
þjóðlegum þrýstingi var varla við öðru að búast í kjölfar
kjarnorkutilrauna Indverja fyrr í mánuðinum. Hvorki lof-
orð um stuðning né hótanir um refsiaðgerðir voru þess
megnugar að breyta ákvörðun Pakistana. Þeir töldu kjarn-
orkutilraunir Indverja slíka ögrun við sig að ekki væri ann-
að hægt en að svara í sömu mynt.
Þótt hægt sé að skilja þau rök er liggja að baki ákvörð-
un pakistönsku stjórnarinnar breytir það litlu um alvar-
leika málsins. Kjarnorkutilraunir Indverja þjónuðu engum
öðrum sýnilegum tilgangi en þeim að sýna nágrannaríkjum
þeirra fram á að Indverjar væru kjarnorkuveldi og ind-
verskum kjósendum að ríkisstjórn landsins hikaði ekki við
að bjóða umheiminum birginn.
Suður-Asía stendur í kjölfar þessa á viðsjárverðum
tímamótum. Sú hætta er fyrir hendi að ríkisstjórnir
Pakistans og Indlands missi tök á þróuninni og að ekki
verði staðar numið heldur vígbúnaðarkapphlaupinu haldið
áfram. Pakistanar hafa þegar lýst því yfir að þeir geti búið
meðaldrægar eldflaugar sínar kjarnavopnum. Þar með eru
þeir nú komnir skrefi á undan Indverjum í vígbúnaðar-
kapphlaupinu. Eflaust munu Indverjar nú leggja ofurkapp
á að ljúka hönnun og smíði sambærilegra flauga, en talið er
að það verkefni sé á lokastigi.
Þessi staða er ekki síst viðsjárverð í ljósi þess að mikil
spenna ríkir í samskiptum ríkjanna og veruleg hætta á
átökum, ekki síst vegna deilunnar um Kasmír. Slík átök
gætu hæglega farið úr böndunum og ykist þar með hættan
á að gripið yi’ði til kjarnorkuvopna.
Astandið í Suður-Asíu veldur óvissu um Asíu alla. Það
er kappsmál fyrir heimsbyggðina að lausn finnist sem
tryggi að ekki verði haldið frekar út á þá viðsjárverðu
braut sem Indverjar og Pakistanar eru byrjaðir að feta.
Þegar hefur sýnt sig að hótanir um efnahagslegar refsiað-
gerðir duga skammt, þrátt fyrir að þessi ríki megi síst af
öllu við því að verða fyrir efnahagslegum skakkaföllum.
Það liggur hins vegar í augum uppi að engir hafa
meiru að tapa í þessum hildarleik en íbúar Indlands og
Pakistans. Ekki síst hlýtur það að vera á ábyrgð kjarn-
orkuvelda heimsins, sem byggt hafa upp umfangsmikil
samráðskerfi til að koma í veg fyrir kjarnorkustyrjöld á
undanförnum áratugum, að beina ráðamönnum Indlands
og Pakistans inn á skynsamlegri braut áður en illa fer.
DANIR SAMÞYKKJA
AMSTERDAM
EFLAUST hafa margir valdamenn innan Evrópusam-
bandsins varpað öndinni léttar er ljóst var að meiri-
hluti dönsku þjóðarinnar hafði samþykkt Amsterdam-sátt-
málann í þjóðaratkvæðagreiðslu á fimmtudag.
Hefði samningurinn verið felldur hefði það ekki ein-
ungis vakið upp spurningar um stöðu Danmerkur innan
Evrópusambandsins. Mikil óvissa hefði myndast innan
Evrópusambandsins alls. Amsterdam-sáttmálinn hefði
ekki getað tekið gildi þar sem hann þarf að öðlast staðfest-
ingu í öllum aðildarríkjum. Stækkun Evrópusambandsins
hefði hugsanlega verið stefnt í voða, að minnsta kosti tíma-
bundið.
Það hefði ekki síst valdið vandræðum að erfitt hefði
verið að átta sig á því hverju Danir hefðu verið að hafna.
Andstaðan við Amsterdam byggðist ekki á andstöðu við til-
tekin atriði, líkt og þegar Danir felldu Maastricht. Hún
virtist frekar snúast um almenna andstöðu við frekara yfir-
þjóðlegt samstarf. Það hefði því væntanlega reynst ógjörn-
ingur að veita Dönum undanþágur, líkt og samið var um í
kjölfar Maastricht-atkvæðagreiðslunnar.
Niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslunnar er vissulega
sigur fyrir Poul Nyrup Rasmussen forsætisráðherra og
ríkisstjórn hans. Erfitt er að sjá hvernig hægt hefði verið
að leysa úr flækjunni ef niðurstaðan hefði verið önnur.
Hins vegar hlýtur það að vera dönskum stjórnmálamönn-
um áhyggjuefni að 45% kjósenda skuli greiða atkvæði gegn.
sáttmálanum, þrátt fyrir að ítarlega hafi verið gerð grein
fyrir því, hvaða afleiðingar höfnun kynni að hafa.
Rafmagnsframleiðsla hefst f nóvember 1999 á Sultartanga
MIKILVÆGT er að bergveggurinn í fráveituskurðinum sé sem sléttastur svo viðnám
vatnsins sé sem minnst. Það eykur afkastagetu virkjunarinnar.
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
BYRJAÐ var að sprengja fyrir aðrennslisgöngum norðan megin Sandafells 14. maí og
þegar er búið að sprengja um 50 metra.
Þjórsá hverfur á
11 kflómetra kafla
Unnið er nótt sem nýtan dag í Sultartangavirkjun þar
sem ráðgert er að hefja rafmagnsframleiðslu með
fyrri vélinni af tveimur í nóvember 1999. Guðjón
Guðmundsson blaðamaður og Þorkell Þorkelsson
Ijósmyndari skoðuðu sig um á svæðinu.
ÞRÍR aðal-
verktakar
eru með
verkþætti
við Sultartangavirkj-
un. Fossvirki er að
steypa upp stöðvar-
hús virkjunarinnar
og gera 3,4 km löng
aðrennslisgöng frá
Sultartangalóni í
gegnum Sandafell að
stöðvarhúsinu. Sulz-
er Hydro í samvinnu
við Stálmsiðjuna hef-
ur hafið vinnu við
stálfóðringar í stöðv-
arhúsinu frá inntaks-
mannvirkinu en
verkþáttur fyrirtæk-
isins snýr einkum að
vélbúnaði virkjunar-
innar. Loks eru S.A.
verktak, (Suðurverk
og Arnarfell), að
grafa 7,2 km langan
fráveituskurð frá
stöðvarhúsi meðfram
bökkum Þjórsár og
sameinast skurður-
inn Þjórsá norðustan
við Búrfellsvirkjun.
Þetta er stærsta
jarðvegsframkvæmd
nokkny sinni á ís-
landi. Áætlað er að
virkjunin, sem af-
kastar 120 megavött-
um, kosti á bilinu 11-
12 milljarða króna
fullbúin og verði að
fullu komin í notkun í febrúar árið 2000.
Orkan fer inn á orkukerfi Landsvirkjunar.
Skammt frá stöðvarhúsinu er Fossvirki
byrjað að grafa fyrir rofa- og tengihúsi sem
stefnt er að verði komið undir þak fyrir
næstu áramót. Byrjað verður að grafa 200
metra löng kapalgöng frá stöðvar-
húsinu að rofahúsinu í haust.
Rofahúsið er beint undir línu
Landsvirkjunar og rafmagnið frá
Sultartangavirkjun fer inn á þá
línu.
300 tonn af vatni á sekúndu
Fyrst var staldrað við stöðvarhúsið.
Fyrsta steypuverk við húsið var í lok októ-
HORFT frá inntaksmannvirkinu yfir stöðvarhúsiö. Fráveituskurð-
urinn út í Þjórsá verður í beinu framhaldi. í bakgrunni er Búrfell.
ber 1997 en ekki verður lokið við að steypa
það fyrr en í september 1999. Þegar eru
farnir um sex þúsund rúmmetrar af steypu
en alls fara tæplega 40 þúsund rúmmetrar í
stöðvarhúsið, inntaksmannvirkið, rofa- og
tengihúsið, inntaksmannvirki norðan við að-
rennslisgöngin og í yfirfall við
austurenda Sultartangastíflu.
Margir tímasettir áfangar eru
við þetta verk og nú miðast fram-
kvæmdir við það að setja krana-
bita á stöðvarhúsið og koma þar fyrir
hlaupaketti fyrir miðjan september. Kraninn
á að geta lyft 175 tonnum og verður notaður
til að setja niður rafalana og annan vélbúnað.
Stöðvarhúsið er niðurgrafið til þess að fá
Kraninn á að
geta lyft 175
tonnum
gerð. 25. október 1999 á Fossvirki að skila af
sér göngunum þannig að hægt sé að hleypa
vatni inn í þau.
Samningur Fossvirkis Sultartanga hljóðar
upp á um fjóra milljarða ki-óna sem er svip-
uð samningsupphæð og hjá vélbúnaðarverk-
takanum, Sulzer Hydro. 200 manns eru í
vinnu hjá Fossvirki Sultartanga og unnið er
dag og nótt í jarðgöngunum og alla daga í
stöðvarhúsi.
Mestu jarðvegsflutningar
í Islandssögunni
Morgunblaðið/Þorkell
SÉÐ ofan á stöðvarhúsið. Inntaksmannvirkið er til hægri. Þar verða tvær 45 metra lang-
ar stálpípur steyptar niður sem beina 300 tonnum af vatni á sekúndu inn í túrbínurnar.
sem mestan fallþunga á vatnið síðasta spöl-
inn. Frá inntakinu fellur vatnið því sem næst
lóðrétt niður um tvö 45 metra stálrör, sex
metra að þvermáli, hvort til sinnar túrbín-
unnar.
Rennslið verður um 300 tonn á sekúndu.
Þegar virkjunin verður komin í notkun mun
Þjórsá hverfa á um 11 km kafla, allt frá Sult-
artangalóni að þeim stað þar sem frárennsl-
isgöngin skila vatninu aftur út í farveg árinn-
ar, 7,2 km frá stöðvarhúsinu.
Mann sundlar þegar staðið er á brúninni
ofan við stöðvarhúsið og starfsmenn niðri
virðast agnarsmáir. Menn frá Fossvirki
vinna við að steypa upp húsið og inntaks-
mannvirkið þar fjTÍr QÍan en á sama tíma
eru starfsmenn frá Sulzer Hydro og
Stálsmiðjunni að rétta af og sjóða saman
stálfóðringar. Frá því vatnið fer frá inntak-
inu út í sográsina er það alls staðar í
stálfóðringum vegna hins mikla vatnshraða.
Byrjað á göngunum
norðanverðum
Búið er að grafa 1.250 metra
sunnan megin í aðrennslisgöngun-
um og byrjað var að grafa göngin
norðan megin 14. maí sl. Þar er búið að grafa
um 50 metra. Samtals á því eftir að grafa
rúma tvo kílómetra áður en göngin ná í
gegn. í fyrstu umferð eru göngin þó aðeins
7,5 m há en þau verða 15 m há í endanlegri
Suðurverk og Arnarfell buðu sameigin-
lega undir heitinu S.A. verktak í gerð 7,2 km
langs fráveituskurðar sem liggur frá stöðv-
arhúsinu út í Þjórsá. Samningsupphæðin
hljóðar upp á um 1,8 milljarða króna. Verk-
inu miðar vel, að sögn Guðmundar Olafsson-
ar tæknifræðings hjá Suðurverki og nafna
hans Bjömssonar hjá Arnarfelli.
Þetta er stærsta einstaka jarðvegsfram-
kvæmd íslandssögunnar. 60 manns vinna við
framkvæmdina. Skurðurinn er tólf metra
breiður í botninn og allt upp í 60 metra
breiður efst. Byrjað var að ýta lausum jarð-
vegi ofan af skurðinum 12. ágúst sl., alls 1,4
milljónum rúmmetra. Þá verða sprengdir
um 1,7 milljónir mmmetra af efni upp úr
skurðinum.
Til samanburðar má nefna að úr Hval-
fjarðargöngunum komu á milli 400 og 500
þúsund rúmmetrar. Þegar er búið að fjar-
lægja um 1,6 milljónir rúmmetra af jarðvegi.
Ef gengið er út frá því að jarðvegsflutningur
vegna meðaleinbýlishúss sé nálægt 600
rúmmetrum hefur S.A. verktak fjarlægt
jarðveg sem samsvarar jarðvegsflutningum
fyrir 2.666 einbýlishús, eða um 10 þúsund
manna íbúabyggð.
Til verksins keypti S.A. verktak fimm
grjótflutningsbíla, 83 tonna gröfú sem er
stærsta landgrafan á íslandi, og fleiri tæki
sem samtals kostuðu um 300 milljónir kr.
Búið er að rista í jarðveginn langleiðina
niður í Þjórsá og sprengja um hálfa milljón
rúmmetra. 2,3 km skurðarins eru
komnir í endanlega dýpt.
Alls verða notuð um 1.100 tonn
af sprengiefni til að gera skurðinn
og sprengingarnar verða um 500
talsins. Stefnt er að því að gerð verði úttekt
á fyrsta kílómetranum í næstu viku og eru
það nokkur tímamót fyrh’ S.A. verktak.
Framkvæmdinni á að vera lokið 1. nóvember
1999.
1.100 tonn af
sprengiefni
notuð
Vilja end-
urheimta
Bláskóga
STARFSMENN Fossvirkis, VSÓ og
S.A. Verktaks ásamt starfsmönnum
Schulzer Hydro hafa stofnað með sér
áhugasamtök um gróðurátak á virkj-
unarsvæðinu á Sultartanga. Síðast-
liðnar tvær vikur hafa starfsmenn-
irnir sáð fræi í flög vestan við skurð-
svæðið á um tveggja hektara svæði.
Einnig hefur verið plantað niður um
1.100 víðis- og birkiplöntum þar sem
áður var kallað Bláskógar.
Guðmundur Þórðarson tæknifræð-
ingur hjá Fossvirki segir að í Blá-
skógum, þar sem áður hafi verið
gróskumikill skógur, sé nú eftir ein
hrísla. Ráðgert sé að setja niður
birkiplöntur ættaðar úr eyju austan
við Þjórsá sem heitir Klofaey. Plönt-
urnar hafa verið ræktaðar í gróðrar-
stöðinni Hvammi á Flúðum.
Einnig er í ræktun bláskóga-
birkifræ sem tekið er úr síðasta tré-
nu í Bláskógum og verður það tilbúið
til niðursetningar næsta sumar í Blá-
skógum.
Guðmundur segir að menn vilji
endurheimta Bláskóga og leggja sitt
á vogarskálarnar gegn eyðingaröfl-
um landsins. Yfirumsjón með rækt-
unarstarfínu hefur Sigþrúður Jóns-
dóttir frá Eystra-Geldingaholti sem
er fulltrúi Landgræðslu ríkisins og
hefur umsjón með ræktun hjá Lands-
virkjun.
Breytilegt er hve margir starfs-
menn á svæðinu taka þátt í ræktun-
arstarfínu. Unnið er á kvöldin eftir
vinnu í sjálfboðastarfi. Þeir hafa
skipt niður með sér verkum, meðan
einn hópur sér um að útvega plöntur
útvegar annar áburð og verkfæri.
Brian Miles, framkvæmdastjóri RNLI
Morgunblaðið/Þorkell
BRIAN Miles, framkvæmdastjóri Konunglega breska björgunarbátafé-
lagsins (RNLI,) og Anne, eiginkona hans, í Reykjavík í gær.
Slysavarnafélag
Islands nýtur
mikillar virðingar
þess sem það hafi um 100 báta til-
tæka til viðbótar. Þá standi félagið
að ýmiskonar framleiðslu í tengsl-
um við björgunarstarfíð og aðskil-
inni starfsemi til Qármögnunar.
„Þetta er heilmikið bákn sem
reka verður eins og hvert annað
fyrirtæki," segir hann. „Á sama
tíma verður hins vegar einnig að
reka það eins og stóra fjölskyldu.
Margir þeir sem vinna með okkur
koma frá íjölskyldum sem hafa
unnið með RNLI kynslóð fram af
kynslóð og eru stoltir af þeim
tengslum. Einnig eru dæmi um að
fólk hafi unnið með okkur í 60 til
70 ár. Björgunarstarfið er orðið
hluti af lífsstfl þessa fólks og slíkt
finnur maður ekki hjá opinberum
stofnunum."
Miles segir að þrátt fyrir að stór
hluti sjálfboðaliðastarfsins felist í
fjáröfiun hljóti þungamiðja þess að
vera hjá áhöfnunum sem séu til-
búnar til að leggja líf sitt að veði
til að bjarga mannslífum.
„Auk þess sem fólk vill stuðla að
björgun mannslífa er aðdáun á
starfí áhafna okkar helsta ástæða
þess að fólk leggi okkur til fé og
vinnu,“ segir hann. „Enda snýst
allt okkar starf í raun um það að
styrkja þá sem eru í eldlínunni
þegar á reynir.“
Skipverjar á bátum RNLI eru
um 4500 talsins, þar af 179 konur.
Miles segir þá flesta vera sjálf-
boðaliða og segir þá breytingu
hafa orðið á undanförnum árum
að nú sé oft ekki nema einn at-
vinnusjómaður eða vélstjóri í
hverri áhöfn. Aðrir í áhöfn komi
þá úr ýmsum starfsstéttum en hafi
gjarnan einhver tengsl við sjóinn.
„Hér áður fyrr fór mun meira fyr-
ir sjómönnum í starfi okkar,“ segir
hann. „Sjómennskan hefur hins
vegar breyst. Þeir sem hafa at-
vinnu af sjónum eru lengur úti en
áður var og því eru þeir ekki til-
tækir í okkar starf. Þetta þýðir
það að við höfum ekki aðgang að
jafn stórum hópi þjálfaðra manna
og áður og við höfum þurft að
bregðast við því með því að koma
okkur upp okkar eigin þjálfunar-
kerfi."
Miles segir RNLI reka tvo
hreyfanlega björgunarskóla auk
þess sem áhafnarmeðlimir alls
staðar á landinu þjálfi tvisvar til
þrisvar í viku. Þá segir hann
RNLI að undanförnu hafa lagt
áherslu á fræðslu og fyrirbyggj-
andi aðgerðir í samvinnu við önn-
ur félög sem tengist öryggismál-
um á sjó og að hann telji að RNLI
og aðrar samsvarandi stofnanir
ættu að taka sér þá framkvæmd
Slysavarnafélags íslands að bjóða
sjómönnum upp á námskeið til
fyrirmyndar.
„ALLT frá stofnun Slysavarnafé-
lagsins árið 1928 hefur það tekið
virkan þátt í alþjóðlegu samstarfi
björgunarfélaga. Það hefur alltaf
átt góð samskipti við önnur félög
og notið virðingar þeirra,“ sagði
Brian Miles, framkvæmdastjóri
Konunglega breska björgunar-
bátafélagsins (RNLI), í samtali við
Morgunblaðið í gær. „Eg flyt
Slysavarnafélagi Islands kveðjur
frá vinum þess og aðdáendum um
allan heim,“
„Fyrsti björgunarbátur Slysa-
varnafélagsins kom frá Bretlandi
árið 1929 og síðan þá hafa tengsl
þess við RNLI verið sterk. Þetta er
mitt síðasta starfsár sem fram-
kvæmdastjóri RNLI og það er mér
mikill heiður að vera boðinn hing-
að í tilefni af 70 ára afmæli Slysa-
varnafélags Islands."
Sjálfstæðinu fylgir
styrkur
RNLI er elsta björgunarbátafé-
lag í heimi. Það var, að sögn Miles,
stofnað árið 1824 með það að
markmiði að bjarga mannslífum á
sjó og sér nú um alla björgunar-
bátaþjónustu á Bretlandi og ír-
landi.
Miles segir styrk félagsins m.a.
liggja í algeru sjálfstæði þess, en
mestan hluta þess tíma sem félag-
ið hefur starfað hefur það verið
íjárhagslega óháð stjórnvöldum.
„Við höfum ekki einungis tekið á
okkur ákveðnar skyldur og skuld-
bindingar heldur einnig ábyrgð á
íjármögnun þeirra,“ segir liann.
„Þetta þýðir það að við erum
ábyrg fyrir ijármögnun alls kostn-
aðar félagsins, sem er nú rúmlega
70 milljónir sterlingspunda á ári
(rúmir 8 milljarðar íslenskra
króna). „Svo framarlega sem okk-
ur tekst að safna þessu fé tel ég
þetta fyrirkomulag mjög jákvætt.
Opinberar stofnanir þurfa að búa
við sífelldar áherslubreytingar og
mismunandi fjárhag frá ári til árs
en sjálfstæðar stofnanir geta mið-
að allt sitt starf að því að byggja
upp eina ákveðna starfsemi. Það
er hins vegar alltaf ákveðinn
óvissuþáttur í starfsemi sem bygg-
ist á sjálfboðaliðum og fijálsum
fjárframlögum. Við erum í
stöðugri samkeppni við aðrar góð-
ar góðgerðar- og hjálparstofnanir
og það gerir það að verkum að við
verðum sífellt að vera að huga að
nýjum ijáraöflunarleiðum."
Áhafnirnar í
brennidepli
Miles segir starfsemi RNLI viða-
meiri en flestir geri sér grein fyr-
ir. Félagið haldi úti 304 björgunar-
bátum í 222 bækistöðvum við
stendur Bretlands og írlands auk