Morgunblaðið - 30.10.1998, Qupperneq 22

22 FÖSTUDAGUR 30. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Á slóð
„Condorsins“
Herforingjar í Rómönsku Ameríku komu á fót „fjöl-
þjóðlegu kúgunartæki“ á áttunda áratugnum til þess
að geta í sameiningu upprætt óvini sína. Asgeir Sverr-
isson segir frá „Condor-áætluninni“ en einn helsti höf-
undur hennar er talinn hafa verið Augusto Pinochet.
MEÐ kröfu sinni um að Augusto Pin-
ochet, fyrrum forseti Chile, verði
framseldur til Spánar vonast rann-
sóknardómarinn Baltasar Garzón
til þess að afla upplýsinga um „Condor-áætl-
unina“ en svo nefndist samstarf sem herfor-
ingjastjómir í Rómönsku Ameríku komu á fót
á áttunda áratugnum. Tilgangurinn með sam-
starfi þessu var að samræma aðgerðir gegn
vinstrisinnuðum stjórnarandstæðingum, sem
sættu handtökum, pyntingum og voru myrtir.
Garzón rannsóknardómari hefur varið mikl-
um tíma í að rannsaka þetta réttnefnda net
kúgunar og mannréttindabrota, sem herfor-
ingjamir riðu til að treysta völd sín. Þetta
framtak Garzón vakti fyrst verulega athygli í
fyrra er hann fékk handtekinn á Spáni
Adolofo nokkum Scilingo, fyrrum höfuðsmann
í her Argentínu. Scilingo tók þátt í „dauða-
fiugferðunum" svonefndu en talið er að rúm-
lega 4.000 vinstrisinnuðum stjóm-
arandstæðingum hafi verið varpað
lifandi í hafið úr flugvélum í tíð
herforingjastjómarinnar þar frá
1976 til 1983. Scilingo játaði sekt
sína og veitti margvíslegar upplýs-
ingar sem tengjast pyntingum og
morðum á um 600 Spánverjum, sem bættust í
hóp fómarlamba herforingjanna.
Baltasar Garzón fór þann 15. þessa mánað-
ar fram á að Augusto Pinochet yrði handtek-
inn í Lundúnum. Er hann fyrsti herforinginn
frá Chile sem Garzón hefur tekist að nálgast
en í máli hans er um að ræða 94 spænska ríkis-
borgara sem „hurfu“ á meðan Pinochet var við
völd.
Dómarinn hefur einsett sér að afla upplýs-
inga um „Condor-áætlunina“ (Operación
Cóndor sem stundum var einnig nefnd Oper-
ación Murciélago á spænskri tungu) svonefndu
og Ijóst er að Pinochet gæti við yfirheyrslur
brugðið skýrara ljósi á þetta samstarf herfor-
ingjastjómanna í Argentínu, Brasilíu, Chile,
Paraguay og Uruguay.
Handtökur, pyntingar og morð
Fyrstu drög að þessu samstarfi vora lögð á
fundi yfirmanna leyniþjónustustofnana ríkj-
anna fimm í októbermánuði 1975. Fundurinn
var haldinn í Santiago í Chile að framkvæði
Manuel Contreras herforingja, sem þá var
einn nánasti undirsáti Pinochets og yfirmaður
leyniþjónustu hans er nefndist DINA.
Contreras var í októbermánuði
1995 dæmdur í sjö ára fangelsi fyr-
ir hlut sinn í morðinu á Orlando
Letelier, fyrram utanríkisráðherra
Chile, sem flugumenn Pinochets
myrtu í Washington árið 1976.
Samstarfíð sem ákveðið var að
koma á fót tók m.a. til þess að starfræktur
var sameiginlegur gagnabanki til að auðvelda
herforingjastjórnunum að fylgjast með ferð-
um mikils fjölda stjórnarandstæðinga, sem
handteknir voru, pyntaðir og oft myrtir í
þessum fimm ríkjum. Samstarfið kvað á um
Reuters
BALTASAR Garzón, rannsóknardómari
frá Spáni.
að hefðbundin landamæri skyldu ekki gilda í
þessu viðfangi og voru erlendir vinstrimenn
því oft handteknir utan heimalanda sinna.
Voru þeir þá ýmist framseldir eða pyntaðir
og myrtir í því landi þar sem þeir voru hand-
teknir. Hermönnum öryggissveita einræðis-
herra í einu ríkinu var heimilt að starfa í hin-
um og gátu þannig elt uppi meinta vinstris-
inna, handtekið þá og flutt með leynd yfir
landamæri. „Condor-áætlunin" kostaði þús-
undir manna lífið.
„Fjölþjóðlegt kúgunartæki“
Einna gleggstu lýsinguna á „Condor-áætl-
uninni" er að finna í skýrslu Conadep-nefndar-
innar svonefndu (Comisión Nacional para la
Desaparición de Personas) sem Raúl Alfonsín,
forseti Argentínu, kom á fót eftir að lýðræði
hafði verið endurreist í landinu.
Nefndin sem rannsakaði manns-
hvörf í tíð herforingjastjórnarinnar
lagði fram margvísleg sönnunar-
gögn fyrir því að argentínskir
stjórnarandstæðingar hefðu verið
handteknir og myrtir jafnt í Ar-
gentínu sem í nágrannalöndunum. „Condor-
samstarfinu" lýsti nefndin m.a. með þessum
hætti: (Myndað var) „fjölþjóðlegt kúgunar-
tæki. Fyrir tilstilli þess komust flugumenn
kúgunaraflanna inn í hópa stjómarandstæð-
inga sem flúið höfðu heimalönd sín til Argent-
ínu. Þessir menn höfðu það starf með höndum
að taka þetta fólk í gíslingu, pynta það til
sagna og myrða auk þess sem margir vora
fluttir í fangabúðir í heimalöndum sínum.“
Krafa Garzón dómara um framsal Pin-
ochets tengist þessu samstarfi þar sem rann-
sókn hans beinist að örlögum Spánverja eða
chileanska ríkisborgara af spænskum ættum
sem flúið höfðu frá Chile til Argentínu. Þetta
fólk bættist síðan í hóp „los desaparecidos“,
hinna „horfnu". Vitað er að hundruð annarra
óbreyttra borgara frá Chile, Paraguay og
Uruguay, sem granuð voru um „undirróðurs-
starfsemi" „hurfu“ einnig á þessum árum í
Argentínu og sýnir það að „Condor-samstarf-
ið“ skilaði tilætluðum árangri. A móti var Ar-
gentínumönnum rænt í Uruguay og mikill
fjöldi Argentínumanna, Chilebúa og Urugu-
aymanna „hvarf' einnig í Paraguay og Bras-
ilíu.
„Skjalasöfn hryllingsins“
Þótt „Condor-áætluninni" hafi formlega
verið hleypt af stokkunum á fundinum í Santi-
ago de Chile 1975 era til eldri dæmi um slíkt
samstarf herforingja í Rómönsku Ameríku.
Þekktasta dæmi þessa er trúlega morðið á
Carlos Prats, fyrrum yfirhershöfðingja Chile,
og eiginkonu hans í Buenos Aires í Argentínu
árið 1974, ári eftir að Pinochet hafði steypt
Salvador Allende af forsetastóli. Fyrram for-
seti Bólivíu, Juán José Torres var einnig
myrtur í höfuðborg Argentínu þetta sama ár.
„Condor-áætlunin“ er hins vegar nefnd í
fyrsta skipti á nafn í bréfi sem Contreras her-
foringi sendi starfsbræðram sínum í Argent-
ínu, Brasilíu, Paraguay og Uruguay í desem-
ber 1975. Þetta bréf fannst í „skjalasöfnum
hryllingsins“ í Paraguay eftir að endi hafði
verið bundinn á einræðisstjórn Alfredo
Stroessners. í safni þessu hefur og fundist
samningur sem herforingjastjórnimar í
Paraguay og Argentínu gerðu með sér 28. júní
1978 sem m.a. kveður á um „samstarf við yfir-
heyrslur yfir föngum, fangaskipti
og skilyrði gagnkvæmra fanga-
skipta."
Pinochet, sem ríkti í Chile fram
til ársins 1990, gortaði sig einn-
hverju sinni af því að „laufblað
hreyfðist ekki í landinu án þess að
hann vissi af því.“ Smám saman
hefur fengist skýrari mynd af því hvernig
„condorinn" sem hann skapaði hnitaði hringi
yfir ríkjum Rómönsku Ameríku og boðaði
hrylling og dauða. Ef til vill verður sagan síð-
ar sögð í heild sinni fyrir tilstilli manna á borð
við Baltasar Garzón.
Samræmdar
aðgerðir gegn
stjórnarand-
stæðingum
Hundruð
óbreyttra
borgara hurfu
í Argentínu
TILBOÐSDAGAR
á hreinlætistækjum, stálvöskum,
sturtuklefum, blöndunartækjum o.m.fl.
20—50% afsláttur
VATNS VIRKINN ehf
Ármúla 21, sími 533 2020.
http://www.islandia.is/vavirk
Pinochet fluttur
á annað sjúkrahús
London, Madrid, París. Reuters.
AUGUSTO Pinochet, fyrrverandi
einræðisherra í Chile, var fluttur
á annað sjúkrahús í London í gær
en var enn í haldi lögreglunnar
þótt breskur dómstóll hefði ógilt
handtökuheimild á hendur hon-
um.
Talsmaður bresku lögreglunn-
ar sagði að Pinochet hefði verið
fluttur á annað sjúkrahús eftir að
læknar hans hefðu ráðfært sig við
sérfræðinga lögreglunnar. „Ekk-
ert bendir til þess að ástand hans
hafi versnað," bætti hann við.
Heimildamenn innan lögreglunn-
ar segja að hann liggi nú á
Grovelands Priory-sjúkrahúsinu,
sem sérhæfir sig í geðsjúkdómum,
en það hafi verið valið af öryggis-
ástæðum.
Talsmaður lögreglunnar vildi
þó ekki staðfesta þetta og neitaði
að greina frá því hvers vegna Pin-
ochet var fluttur af skjúkrahúsinu
í miðborg London þar sem hann
hafði dvalið frá því hann gekkst
undir aðgerð á baki fyrr í mánuð-
inum. Pinochet var fluttur með
sjúkrabíl í gærmorgun áður en út-
lægir Chilebúar komu saman við
sjúkrahúsið til að halda áfram
daglegum mótmælum sínum.
Pinochet hefur verið í haldi lög-
reglunnar á sjúkrahúsi í miðborg
London frá 16. þessa mánaðar
vegna beiðni spænsks dómara,
Baltasars Garzóns, um að einræð-
isherrann fyrrverandi yrði fram-
seldur til Spánar svo hægt yrði að
sækja hann til saka fyrir morð og
pyntingar á spænskum borgurum.
Blendin viðbrögð
við úrskurðinum
Dómstóll í London úrskurðaði á
miðvikudag að Pinochet nyti frið-
helgi þar sem hann gegndi emb-
ætti þjóðhöfðingja á þeim tíma
sem meintir glæpir hans voru
framdir. Embætti saksóknara
áfrýjaði úrskurðinum og dóm-
stóllinn gaf fyrirmæli um að Pin-
ochet yrði ekki sleppt fyrr en lá-
varðadeild breska þingsins, æðsta
dómstig landsins, kveður upp úr-
skurð sinn.
Gert er ráð fyrir að áfrýjunin
verði tekin fyrir í næstu viku.
Breskir lögspekingar telja ólík-
legt að lávarðadeildin hnekki úr-
skurðinum þar sem Bingham lá-
varður, æðsti dómari Bretlands,
kvað hann upp. Verði úrskurður-
inn staðfestur getur Pinochet snú-
ið aftur til Chile. Búist er við að
lögfræðingar hans óski eftir því í
dag eða á næstu dögum að hann
verði látinn laus gegn tryggingu.
Viðbrögð breskra dagblaða við
úrskurðinum voru blcndin. Mörg
þeirra sögðu að hann kæmi sljórn
breska Verkamannaflokksins í
vandræðalega stöðu en önnur, svo
sem Guardian, sögðu að það væri
„ekkert réttlæti fyrir fómarlömb"
einræðisherrans fyri’verandi.
The Daily Telegraph sagði að
það sætti furðu að ráðherrar
Verkamannaflokksins skyldu hafa
haldið að hægt væri að sækja Pin-
ochet til saka samkvæmt breskum
framsalslögum. Blaðið sagði að
ráðherrarnir hlytu að annaðhvort
að hafa hunsað lögfræðilega ráð-
gjafa sína eða fengið mjög slæma
ráðgjöf.
Sljórn Tonys Blairs forsætis-
ráðherra hefur sagt að handtaka
Pinochet sé dómsmál en ekki póli-
tískt málefni og að dómstólarnir
einir eigi að ákveða hvort Pin-
ochet verði framseldur. Robin
Cook utanríkisráðherra hefur
haldið því fram að Pinochet njóti
ekki friðhelgi og Peter Mandelson
viðskiptaráðherra hefur tekið
undir það.
Sljórn Chile fagnaði úrskurðin-
um en útlagar frá Chile og mann-
réttindasamtök mótmæltu honum.
Baltazar Garzón ætlar að halda
áfram tilraunum sínum til að fá
Pinochet framseldan þrátt fyrir
úrskurð breska dómstólsins.
Nefnd, skipuð ellefu spænskum
dómurum, kom saman í gær til að
skera úr um hvort spænskir dóm-
stólar hefðu lögsögu í málum sem
varða mannréttindabrot í Ró-
mönsku Ameríku á áttunda og ní-
unda áratugnum.
Spænskir fjöhniðlar sögðu að
úrskurður dómnefndarinnar kynni
að verða birtur í dag. Þótt áfrýjun-
in snúist ekki um handtöku Pin-
ochets hefur úrskurðurinn mikla
þýðingu fyrir tilraunir Garzons til
að fá Pinochet framseldan.