Morgunblaðið - 02.12.1998, Blaðsíða 37

36 MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1998 37
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MARGRET FAI
FJÁRHÚSIÐ
KELDUR ERU þegar orðinn þekktur staður í tengslum
við alþjóðlegar rannsóknir á hæggengum veirum, sem
m.a. valda visnu og mæðiveiki. Þessar rannsóknir urðu
þekktar í vísindaheiminum þegar á dögum dr. Björns
Sigurðssonar, sem hóf þær, og við lát hans héldu menn áfram
rannsóknum er hann hóf.
Margrét Guðnadóttir, prófessor og forstöðumaður
Rannsóknarstofu í veirufræði, hefur undanfarin ár unnið að
visnurannsóknum á stofnun sinni. I fyrradag sagði hún frá
árangri af þessum störfum sínum og er ekki annað að sjá, en
þar geti verið um tímamótaáfanga að ræða í baráttunni við
hæggengar veirusýkingar. Því ber að fagna, vegna þeirra
vona, sem við þennan áfanga eru bundnar og þá ekki síður
með tilliti til þeirrar sérstöðu, sem íslenzk vísindi hafa aflað
sér á þessu sviði, en visna er notað í alþjóðlegu vísindamáli
vegna þessa brautryðjendastarfs, sem hér hefur verið unnið.
Þetta íslenzka orð er þannig alþjóðlegt orð með sama hætti og
t.a.m. geysir eða saga.
Tilraunir Margrétar Guðnadóttur vekja vonir um að ekki
líði mörg ár þar til fundið verði bóluefni við hinum
lífsháskalega sjúkdómi, alnæmi í mönnum, sem einnig
orsakast af hæggengum veirum. Um það segir prófessor
Margrét m.a.: „Eyðniveiran er mjög lík veirunni, sem veldur
mæðiveiki og visnu. Þær tilheyra allar sama veiruflokknum og
eru með erfðaefni sem er að stórum hluta eins.
Sjúkdómsmyndin í kindum og í fólki er ekkert ósvipuð. . . Ef
það er hægt að bólusetja við annarri veikinni, myndi ég halda
að það sama ætti við um hina.“
Margrét Guðnadóttir verður sjötug á næsta ári. Hún sagði í
samtali við Morgunblaðið í gær að hún vildi halda áfram að
rannsaka þetta bóluefni, en til þess þyrfti hún helzt fjárhús og
aðstöðu. Kanna þyrfti betur bóluefnið, hve mikið þyrfti að
gefa af því o.s.frv. Það virðist sjálfsagt að Margrét fái allt það
sem hún þarf til þess að geta haldið áfram þessum
rannsóknum. Að stöðva hana vegna þess að hún er sjötug,
þegar hún ef til vill stendur frammi fyrir því að leysa
einhverja erfiðustu gátu læknisfræðinnar nú á dögum, er
blátt áfram fáranlegt. Margrét Guðnadóttir á að fá alla þá
aðstoð við rannsóknir sínar, sem hún þarf.
BÖRN OG HEILBRIGÐI
GREINILEG FYLGNI er á milli þjóðsfélagsstöðu foreldra
- það er menntunar, atvinnu og ráðstöfunartekna - og
heilsufars barna þeirra. Veikindi barna eru almennari hjá
þeim þjóðfélagshópum sem verr eru settir. Þetta er
niðurstaða norrænnar könnunar sem náði til 15 þúsund
fjölskyldna á Norðurlöndunum öllum. Hún var kynnt á
ráðstefnu um lýðheilsu og læknisfræði sem haldin var í
Reykjavík í fyrradag í tilefni af því að Olafur Olafsson
landlæknir er að láta af störfum.
„Þetta er auðvitað í fyllsta máta óréttlátt gagnvart þessum
börnum,“ sagði Matthías Halldórsson aðstoðarlandlæknir í
erindi um heilbrigði barna og þjóðfélagsstétt á ráðstefnunni.
Undir þau orð skal tekið. En hvað veldur? Orsaka þarf að
leita - og bregðast við þeim.
Leita foreldrar af efnahagslegum ástæðum sjaldnar, of
seint og í sumum tilfellum alls ekki til læknis vegna sjúkleika
barna sinna? Ef svo er þarf samfélagið að bregðast við, fljótt
og vel. Allir - ekki sízt börn - eiga að hafa greiðan aðgang að
heilbrigðisþjónustu, án tillits til efnahagslegrar stöðu. Það er
bæði lagalegur og siðferðilegur réttur þeirra.
Matthías Halldórsson sagði á ráðstefnunni: „Að einhverju
leyti geta erfðir ráðið, lífsstíll foreldra, til dæmis hvort þeir
reykja og hvort börn verða þá fyrir óbeinum reykingum og
líði fyrir það. Verið getur líka að það að vera í minnihlutahópi,
sem hefur það á einhvern hátt verra en aðrir efnahagslega,
geti framkallað streitueinkenni sem koma niður á heilsufarinu
almennt. Hugsanlegt er að allt komi þetta sem sagt gegn um
streituhormón líkamans, að streita innan fjölskyldunnar sem
berst í bökkum geti orðið til þess að börnin fái fleiri sjúkdóma
en aðrir.“
Andleg og líkamleg heilsa barna ræðst m.ö.o. af því, hvers
konar uppeldisskilyrði foreldrar - og samfélagið - búa þeim.
Heimilishagir, fæðuval, leikskólar og skólar vega þungt á
vogarskálum barnsins. Og einkum og sér í lagi samvistir
foreldra og barna - sú hlýja og öryggistilfinning, sem hvert
barn hefur ríkulega þörf fyrir. Aðgengi að heilbrigðisþjónustu
er síðan lykilatriði, sem sérhvert siðað samfélag á að sjá sóma
sinn í að sjá um.
Útsvarstekjur borgarinnar aukast úr 11,8 milljörðum 1997 í 15,4 milljarða samkvæmt áætlun árið 1999
Utsvarstekjur Reykjavík-
urborgar aukast um tæpa
tvo milljarða króna á
næsta ári miðað við árið í
ár og er áætlað að þær nemi tæpum
15,4 milijörðum króna samanborið
við 13,4 milljarða króna í ár sam-
kvæmt endurskoðaðri fjárhagsáætl-
un. Um helming aukningar útsvars-
teknanna má rekja til hækkunar út-
svarsprósentunnar úr 11,24% í
11,99%, en hinn helminginn til auk-
inna umsvifa í þjóðfélaginu og
launahækkana. Veruleg hækkun út-
svarstekna varð einnig milli áranna
1997 og 1998 vegna aukinna umsvifa
í þjóðfélaginu og má því gera ráð
fyrir að útsvarstekjur borgarinnar
aukist um 3,6 milljarða króna á
tveggja ára tímabili úr 11,8 milljörð-
um 1997 í 15,4 milljarða króna á ár-
inu 1999.
Á sama tímabili hafa rekstrarút-
gjöld borgarinnar einnig aukist
verulega og segja má að á næsta ári
sé áætlað að útgjöld aukist vegna
nærfellt allra málaflokka á vegum
borgarinnar. Þannig er áætlað að á
næsta ári aukist rekstrarútgjöld
vegna fræðslumála um i'úmar 600
milljónir króna og nemi samtals
rúmum 5 milljörðum króna. Kostn-
aður vegna skipulags- og byggingar-
mála vex um 50 milljónir króna, út-
gjöld vegna menningarmála aukast
um tæpar 150 milljónir króna og út-
gjöld vegna æskulýðs- og tóm-
stundamála aukast um tæpar 80
milljónir króna. Útgjöld vegna Dag-
vistar barna aukast um rúmar 185
milljónir króna og framlag vegna
SVR um íúmar 65 milljónh’ króna.
Gert er ráð íyrir að samanlögð
rekstrarútgjöld án fjármagnstekna
og -gjalda nemi 14.862 milljónum
króna á næsta ári samanborið við
13.591 samkvæmt fjárhagsáætlun
borgarinnar í ár og hækki því um
1.271 mhljón króna milli ára.
Veruleg útgjaldaaukning varð
einnig milli áranna 1997 og 1998 og
jukust útgjöldin um nærfellt tvo
milljarða króna milli áætlana eða úr
rúmum 11,5 milljörðum króna í
rúma 13,5 milljarða króna. Þá var
einnig um að ræða hækkun á nær-
fellt öllum rekstrarliðum. Sýnu
mest jukust útgjöldin til fræðslu-
mála þá eins og nú eða um tæpar
690 milljónir króna, rekstrargjöld
Dagvistar barna hækkuðu um 260
milljónir króna og útgjöld vegna
fræðslu- og öldrunarmála jukust um
annað eins, svo dæmi séu tekin.
Heildarskatttekjur
18,2 milljarðar
Áætlaðar heildarskatttekjur á ár-
inu 1999 samkvæmt fjárhagsáætlun,
sem verður til fyrri umræðu á fundi
borgarstjórnar á morgun, eru 18,2
milljarðar króna og rekstrargjöld að
meðtöldum fjármagnsgjöldum eru
talin nema 15,4 milljörðum króna.
Afgangur samkvæmt rekstraáætlun
er tæpir 2,8 milljarðar króna sem
gengur til eignabreytinga, en sam-
anlagt er áætlað að til ráðstöfunar
þar séu tæpir 4,2 milljarðar króna.
Þar eru stærstu útgjöldin vegna
bygginga skólahúsnæðis rúmar 900
milljónir króna nettó, en einnig er
áætlað að verja um 850 milljónum
króna nettó til ný- ----------------
byggingar gatna og
holræsa, 230 milljón-
um í Listasafn í Hafn-
arhúsinu, 175 milljón-
um í Safnahúsið
Tryggvagötu 15 og 267 milljónum til
leikskóla, svo dæmi séu tekin.
Heildarútgjöld borgarsjóðs,
þ.e.a.s. rekstrargjöld að viðbættum
eignabreytingaliðum, hafa verið
talsvert umfram skatttekjur í
Reykjavík síðustu árin og því hefur
annaðhvort verið mætt með lántöku
eða sölu eigna. Það sést þegar
skuldir borgarsjóðs og fyrirtækja í
eigu hans eni skoðaðar, en skuldirn-
ar hafa aukist hröðum skrefum all-
an þennan áratug. Þar er auðvitað
einnig um að ræða skuldir vegna
fjárfestinga. Skuldir borgarsjóðs
hafa hins vegar staðið í stað síðustu
þrjú árin, en það skýrist að tals-
Tekjur af útsvari
hækka um 3,6 millj-
arða á tveimur árum
Tekjur af útsvari í Reykjavík hafa aukist hröðum skrefum á síðustu
misserum. Það hefur þó ekki orðið til þess að skuldir borgarsjóðs
---------------------------------------------7----
hafí minnkað þar sem útgjöldin hafa einnig aukist verulega. I sam-
antekt Hjálmars Jónssonar kemur fram að ekki er gert ráð fyrir að
hækkun útsvarsprósentunnar í Reykjavík á næsta ári og auknar
tekjur vegna þess verði til þess að minnka skuldir borgarinnar.
Skuldir borgarsjóðs og fyrirtækja í eigu
Reykja ví kurborgar 1991-1997
á verolagi nvers árs
millj. kr.
49.686 20.000
Skuldir borgarsjóðs —
og fyrirtækja
skv. samstæðureikningi
Skuldir borgarsjóðs
skv. efnahagsreiknmgi
16.553
15.421
14.238

-

1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
ur borgarinnar sköpuðu svigrúm til
þess að greiða niður skuldir hennar
sagði hún svo ekki vera. Með þess-
um auknu tekjum gæti borgin staðið
undir þeim framkvæmdum sem
nauðsynlegar væru án þess að þeim
væri mætt með lántöku, eins og á
árum áður, eða með sölu eigna, eins
og síðustu ár. Þeim fjármunurn sem
öfluðust vegna hækkunar útsvarsins
yrði varið til fjárfestingar, sem áður
hefði ekki verið hægt að fjármagna
öðruvísi en með lántöku eða sölu
eigna.
Hún sagðist gera ráð fyrir að það
fé sem skapaðist við það að færa
niður eigið fé hins nýja orkuveitu-
fyrirtækis sem tekur til starfa um
áramót yrði notað til þess að greiða
niður skuldir borgarsjóðs. Það
þýddi að skuldir borgarinnar að
meðtöldum fyrirtækjum í eigu
hennar, þ.e.a.s. samstæðunnar,
minnkuðu ekki, en skuldir borgar-
sjóðs myndu minnka sem næmi
lækkun eigin fjár orkuveitufyrir-
tækisins. Það yrði til þess að lækka
vaxtagjöld borgarsjóðs og yrði til
þess að svigrúmið til framkvæmda í
framtíðinni yrði meira.
„Það er auðvitað alveg ljóst og
var auðvitað mikið rætt í kosninga-
baráttunni í vor að skuldir samstæð-
unnar væra ekki að minnka, heldur
væra sþuldir borgarsjóðs að
minnka. Eg geri skýi'an gi'einannun
á því hvort um er að ræða skuldir
sem greiðast af skattfé eða skuldir
sem greiðast með öðram hætti,“
sagði Ingibjörg Sólrán.
Hún sagði að fyrirtæki borgar-
innar myndu geta staðið undir þess-
ari skuldsetningu. Það gilti til dæm-
is um Félagsbústaði þar sem gert
væri ráð fyrir að þau lán sem þeir
tækju yi'ðu greidd með leigutekjum
eða húsaleigubótum sem borgin
greiddi. Niðurfærsla á eigin fé orku-
fyiirtækjanna og sú skuld sem við
það skapaðist yi'ði gi-eidd af tekjum
Heildarútgjöld borgarsjóðs
í hlutfalli af skatttekjum 1990-1998 Fjarfesting \
121,5% 123^% Rekstur án vaxta |
112,8% 113,8%
104,8%
103,6% 104.1% 106,2% 106,0%
22,1%
21,6%
22,1%
20,8%
82,0% | 82,0% | 84.1% I 85-2%
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
Útgjöld til fræðslu-
mála aukast um
600 milljónir
verðu leyti af tekjum sem borgar-
sjóður hafði vegna eignasölu til Fé-
lagsbústaða, sem er fyrirtæki sem
var stofnað í kringum leiguhúsnæði
í eigu borgarinnar. Ekki era hand-
bærar upplýsingar um þróun skulda
borgarinnar og fyrirtækja hennar í
ár, en á næsta ári er ekki gert ráð
fyrir að skuldir borgarsjóðs og fyi'-
irtækja í eigu borgarinnar aukist í
heildina. Ekki er hins vegar reiknað
með niðurgreiðslu skulda heldur að
------------ tekjunar, sem meðal
annars skapast vegna
hækkunar útsvarspró-
sentunnar, standi
undir rekstri og fjár-
festingu á vegum
borgarinnar á næsta ári.
Þrátt fyrir auknar útsvarstekjur í
heild eru útsvarstekjur á íbúa í
Reykjavík lægi'i en útsvarstekjur á
íbúa í mörgum öðrum sveitarfélög-
um. Þannig voru útsvarstekjur á
íbúa í Reykjavik á árinu 1997 sam-
kvæmt árbók sveitarfélaga tæpar
112 þúsund, krónur, en voru á sama
tíma 128 þúsund krónur að meðal-
tali í Garðabæ, 121 þúsund í Vest-
mannaeyjum og 131 þúsund á Sel-
tjarnarnesi, svo dæmi séu tekin af
sveitarfélögum með fleiri en eitt
þúsund íbúa sem einnig hafa inn-
heimt lágmarksútsvar. Hæstar eru
hins vegar útsvarstekjurnar á íbúa í
Neskaupstað þar sem þær vora
rúmar 138 þúsund krónur að meðal-
tali á árinu 1997. Þessar tölur end-
urspegla auðvitað að laun era að
meðaltali lægri í Reykjavík en í
þessum umræddu sveitarfélögum.
Einnig útgjaldaauki
Aðspurð hvernig á því stæði að
Reykjavíkurborg þyi'fti að hækka
útsvarsprósentuna í ljósi þess mikla
tekjuauka sem borgin væri að fá
vegna aukinna umsvifa í þjóðfélag-
inu, sagði Ingibjörg Sólrán Gísla-
dóttir borgarstjóri að ekki væri ein-
ungis um tekjuauka að ræða heldur
einnig veralegan útgjaldaauka fyrir
borgina vegna þeirra launahækkana
sem samið hefði verið um í kjara-
samningum. Að auki stæði borgin
andspænis veralegum framkvæmd-
um, eins og hvað varðaði einsetn-
ingu skólanna, en áætlað væri að um
einum milljarði króna yrði varið til
byggingar skóla á næsta ári. Þá
hefði rekstrarkostnaður vegna skóla
aukist mjög mikið og sem dæmi um
það ykist rekstrarkostnaður þeirra
um 35% á milli áætlunar ársins 1997
og fjárhagsáætlunar næsta árs, eða
á tveimur árum. Þar vægi kjara-
samningur vegna kennara þyngst,
en einnig væri um að ræða viðbótar-
kostnað vegna fjölgunar kennslu-
stunda í skólunum, ráðningu náms-
ráðgjafa, fjölgun nemenda og fleira.
Til dæmis hefði stöðugildum kenn-
ara fjölgað um sjötíu á síðustu
tveimur áram. Með sama hætti
þýddu nýir leikskólar aukin rekstr-
arátgjöld vegna fleiri starfsmanna.
Ingibjörg Sólrún bætti því við að
tekjuaukning borgarsjóðs vegna út-
svarsins endurspeglaði þær launa-
breytingar sem orðið hefðu í samfé-
laginu. Borgin hefði ekki tekjur af
veltusköttum eins og ríkið hefði og
langstærsti útgjalda-
liður borgarinnar væri
laun. Því til stuðnings
mætti benda á að
rekstrarátgjöld borg-
innar sem hlutfall af
skatttekjum hefðu ekki verið að
aukast sem neinu næmi á þessu ára-
bili. Hins vegar hefði ekki verið
nægur afgangur af skatttekjum til
þess að standa undir þeim fram-
kvæmdum sem nauðsynlegar væru,
en þar vægju langsamlega þyngst
skólarnir og gatnagerðin, en um 900
milljónum króna yrði varið til hvors
málaflokksins um sig einungis á
næsta ári eða samanlagt um 1,8
milljörðum króna. „Það er það sem
er kannski vandamálið okkar að
eiga fyrir þeim framkvæmdum sem
við teljum að ekki sé hægt að
fresta,“ sagði Ingibjörg Sólrán.
Aðspurð hvort þessar auknu tekj-
Arðgreiðslur orku-
fyrirtækjanna
lækka
þeirra og ekki myndi þurfa að koma
til hækkunar á gjaldskrá þeirra af
þeim sökum. Hins vegar væri gert
ráð íyrir því að arðgreiðsla fyrir-
tækjanna í borgarsjóði lækkaði, en
hún hefur numið nálægt 1,4 millj-
örðum króna á 0x4 síðustu þi'jú ár.
títgjöld ríkissjóðs
aukist xneii'a
Ingibjöi’g sagði að vissulega væi'i
það i'étt að borgarsjóður hefði notið
aukinna tekna vegna
góðæi’isins að undan-
fórnu, en ítrekaði að
það endurspeglaðist
einnig að veralegu
leyti í auknum út-
gjöldum borgarsjóðs vegna hærri
launa og mem umsvifa. Því væri
hins vegar öðnxvísi varið með x'íkis-
sjóð, því að hann væi'i ekki bara að
njóta aukinna tekna vegna góðæi’is-
ins með meiri tekjum af tekjuskatti
heldur einnig vegna hærri veltu-
skatta. „Mér fmnst það mjög at-
hyglisvei't þegar ég skoða saman-
burð á milli ái'anna 1997 og 1999 hjá
boi-ginni annai's vegar og í-fkinu
hins vegar að bæði hafa tekjur n'kis-
sjóðs vexið að aukast meii’a en tekj-
ur borgai'innar og rekstrai'útgjöld
x-íkisins hafa verið að hækka meira
en rekstrarútgjöld borgarinnar,“
sagði Ingibjörg Sólrún að lokum.
Thant Myint-U segir Sameinuðu þjóðirnar hafa gert mörg
mistök í starfí sínu í Kambódíu og Bosníu 1989-1996
Morgunblaðið/Golli
FRÁ fyrirlestri Thants Myint-U í Háskóla íslands.
Tiltrú á friðargæslustarfi
SÞ ekki lengur eins mikil
EKKI er líklegt að Sameinuðu
þjóðirnar muni í framtíðinni
standa á bak við jafn umfangs-
miklar friðargæsluaðgerðir og
var raunin í Kainbódíu og ríkjum
fyrrverandi Júgóslavíu á árunum
1989-1996. Sú ofurtrú sem menn
höfðu á slíkum friðargæsluað-
gerðum SÞ í kjölfar falls Berlín-
armúrsins og endaloka kalda
stríðsins, þegar margir vonuðust
til að SÞ gætu orðið sterkur og
óumdeildur leiðtogi í alþjóðamál-
um, er nú að mörgu leyti gufuð
upp.
Sýnir enda reynslan að þau
markmið sem sveitirnar lögðu
upp með er þær fóru inn í Kam-
bódíu og Bosníu voru óraunhæf
eða illa skilgreind, auk þess sem
það var oft á tíðum ekki í valdi
sveitanna að framfylgja þeim með
viðunandi hætti. Þetta er meðal
þess sem kom fram í fyrirlestri
Thants Myint-U, fræðimanns við
Cambridge-háskólann í Bretlandi,
í Lögbergi fyrir skömmu en fyrir-
Iesturinn var í boði heimspeki-
deildar Háskóla Islands og Al-
þjóðamálaskrifstofu Háskólans.
Sagði Thant í samtali við Morg-
unblaðið að hins vegar megi ekki
dæma SÞ of hart. Samtökin fái
erfið verkefni upp í hendurnar
með stuttum fyrirvara, allur und-
irbúningur sé því gerður af van-
efnum og á síðustu stundu. Bend-
ir Thant aukinheldur á að árang-
urinn sé ekki alltaf alslæmur, í
Kambódíu hafi t.d. mjög dregið
úr átökum á þeim tíma sem frið-
argæslusveitir SÞ voru í landinu
þótt öðrum markmiðum hafi ekki
endilega verið náð fyllilega.
Mistök endurtekin í Kosovo
Thant Iauk doktorsprófi frá
Cambridge árið 1996 með ritgerð
um nýlendustjórn Breta í Búrma
á síðari hluta 19. aldar, en Thant
á einmitt rætur að rekja til
Búrma. Afi hans, U Thant, gegndi
stöðu framkvæmdastjóra SÞ á ár-
unum 1961-1971 og sjálfur hóf
Thant fyrst störf fyrir SÞ árið
1987. Hann var siðan aðstoðar-
maður forstjóra eftirlitsskrifstofu
mannréttindamála í Kambódíu ár-
in 1992-1993, talsinaður friðar-
gæslusveita SÞ í Sarajevó
1994-1995 og árið 1996 var liann
mn tíma sérstakur sendimaður
framkvæmdastjóra SÞ í Bosníu-
Hersegóvínu.
Thant Myint-U, sem
starfað hefur með frið-
argæslusveitum Samein-
uðu þjóðanna í bæði
Kambódíu og Bosníu,
hélt fyrir skömmu fyrir-
-
lestur í Háskóla Islands
þar sem hann gaf
nokkra innsýn í reynslu
sína af þessum vett-
vangi, Davíð Logi
Sigurðsson átti spjall
við Thant að fyrirlestr-
inum loknum.
Sagði Thant að SÞ hafí ekki
lengur þá tiltrú sem samtökin
höfðu er þau fóru inn í Kambódíu
1992 með friðargæslulið sitt, til
að tryggja í sessi friðarsamning
sem gerður var í París og þrýsta
lýðræðisþróun áfram. Margt má
hins vegar læra af mistökum SÞ í
bæði Kambódíu og Bosníu, að
sögn Thants, og þess vegna vekur
það athygli hans að honum virðist
sem nú sé verið að endurtaka
sömu mistökin í Kosovo í Jú-
góslavíu, en þar munaði fyrir
skemnistu litlu að kæmi til hem-
aðaríhlutunar vesturveldanna eft-
ir hernað Serba þar í héraðinu
gegn Kosovo-Albönum.
Thant segir að reynsla sín af
friðargæslustörfum í Bosníu geri
það að verkum að haun telji að
ekki eigi að senda jafn mikinn
fjölda óvopnaðra eftirlitsnianna
inn á átakasvæði eins og nú var
gert í Kosovo, til að hafa eftirlit
með því að Serbar dragi herlið
sitt raunvenilega út úr héraðinu,
enda geta þeir á engan hátt varið
hendur sínar og eru því algerlega
upp á náð og miskunn heima-
manna komnir. Var hugmyndin
sú að flugsveitir Atlantshafs-
bandalagsins (NATO) væru til
taks, þyrfti að flytja eftirlits-
inennina skyndilega á brott en
Thant segir liins vegar að rétt, sé
að velta því fyrir sér hvað til
bragðs eigi að taka ef t.d. einn
eftirlitsmanna lætur lífíð. Hvar
ætlar alþjóðasamfélagið að draga
líhuna og flytja eftirlitsmennina á
brott?
„Hættan er sú,“ segir Thant,
„að inenn hugsi í hvert sinn,, ja,
þetta var bara eitt einstakt atvik,
eitt einstakt brot á skilmálum
okkar" og slái striki yfir brot
deiluaðila, rétt eins og gerðist ít-
rekað í Bosníustríðinu, þegar
friðargæslusveitir SÞ voni „létt-
vopnaðar" - sem þýddi í raun að
þær gátu aldrei varið hendur sín-
ar.“
Ekki alltaf ógnvænlegt starf
Sú spurning vaknar í framhaldi
hvort starf friðargæsluliðans sé
ekki heldur ógnvænlegt. Thant
segir slíkt vitaskuld fara eftir að-
stæðum á hverjum stað og oftast
nær sé öryggi inanna með ágæt-
um, það sé því alls ekki alltaf ógn-
vekjandi að starfa sem friðar-
gæsluliði SÞ. „Maður veit heldur
aldrei í raun liversu mikla áhættu
er verið að taka í það og það
skiptið," segir Thant.
Hann samþykkir reyndar að
kannski sé slík óvissa jafnvel enn
ógnvænlegri. „I Bosniu má segja
að það hafi verið hálf „súrrealísk"
upplifun að sitja e.t.v. í ró og
spekt á kaffihúsi í kunnuglegu
evrópsku umhverfi og verða síðan
allt í einu fyrir því að flugskeyti
rýfur friðinn með því að skella á
næsta húsi.“
Jafnframt segir Thant það hafa
verið undarlega upplifun að sitja
sem stjórnarerindreki í siðuðum
kvöldverðarboðum í Bosníu með
mönnum sem áttu yfír höfði sér
ákærur vegna stríðsglæpa og
þjóðarmorða. Segist hann reynd-
ar efast um að sú stefna að reyna
að friða þessa aðila, í þeirri von
að þeir kæmu til móts við óskir
umheimsins, hafi verið rétt og að
hún minni að mörgu leyti á frið-
kaup með undanlátssemi.
„Bosnía var í Evrópu, þar var
að finna tuttugu þúsund hermenn
á vegum Vesturveldanna og samt
gátu 5-6 menn sem sýnt höfðu
einræðistilburði stjórnað atburða- '
rásinni og sagt, Sameinuðu þjóð-
unum og öðrum sem stuðla vildu
að friði fyrir verkum. Þetta er
það sem var svo rangt, að mínu
niati. Þær stofnanir sem ætluðu
að ná fram friði, tryggja líf íbúa
þessara stríðshrjáðu landa voru í
raun gíslar þessara rnanna."