Morgunblaðið - 13.12.1998, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Klerkarnir í
ráðningarherferð
✓
Iranar hafa um árabil reynt að ráða
rússneska sérfræðinga í sýklahernaði til
starfa. Rússar eru tregir til en þó hafa
nokkrir látið freistast og telja Bandaríkja-
menn fullvíst að Iranar séu að koma
sér upp sýkla- og efnavopnum.
Reuters
ÍSRAELSKUR hermaður klæddur gasgrímu gægist út um lúgu á
brynvörðu farartæki sínu við heræfingu fyrr á árinu þar sem sérstök
áhersla var lögð á aðstæður er myndu myndast við efnavopna- eða
sýklavopnaárás.
RÚSSNESKIR vísinda-
menn sem búa yfir þekk-
ingu á sviði sýklahernaðar
hafa undanfarna mánuði
og ár fengið mörg og á stundum
dularfull atvinnutilboð. Flest eru
þau frá Iran og hafa nokkrir vís-
indamenn þekkst boðið, enda freista
góð laun manna sem margir hverjir
hafa dregið fram lífið á lúsarlaunum
frá hruni Sovétríkjanna. Hefur
þetta valdið ráðamönnum í Banda-
ríkjunum og Rússlandi miklum
áhyggjum, enda ekki að fullu ljóst,
hvert starfssvið vísindamannanna á
að vera. Óttast menn hins vegar það
versta, að íranar stundi sýkla- og
efnavopnaframleiðslu.
í vikunni birtist ítarleg úttekt í
The New York Times á tilraunum
íranskra embættismanna til að ráða
rússneska vísindamenn. Þar kemur
m.a. fram að háttsettir embættis-
menn hafa boðið vísindamönnunum
allt að 5.000 dali í mánaðarlaun, um
350.000 ísl. kr., sem er mun meira
en þeir hafa í árslaun. Rússneskir
vísindamenn segja að flestir hafi
hafnað þessum tilboðum enda hafi
þeir illan bifur á því sem kunni að
búa að baki. Þó hafi að minnsta
kosti fimm vísindamenn haldið til
írans á síðustu árum og nokkrir til
viðbótar hafi gert samninga við
Irana sem geri þeim fyrmefndu
kleift að búa og starfa í Rússlandi.
Enda er vart að furða að vísinda-
menn grípi gæsina, fjölmargir
þeima hafa misst vinnuna, laun
hinna hafa hrapað.
Blaðamenn NYT ræddu við á ann-
an tug rússneskra vísindamanna
sem eru sérfræðingar í að framleiða
efni til sýklahemaðar. Þeir höfðu all-
ir fengið tilboð frá írönum og vora
flest þeirra óljóst orðuð. Tveir kváð-
ust hins vegar hafa verið beðnir um
að aðstoða Irana við að framleiða líf-
efnavopn og að sögn bandarískra
embættismanna era vísindamenn-
imir miklu fleiri sem hafa verið í
sambandi við írana. Velkjast þeir
ekki í vafa um að íranar séu að koma
sér upp sýkla- og lífefnavopnum.
Nú er vitað að á tímum kalda
stríðsins bjuggu Sovétríkin yfir
mesta sýkla- og efnavopnabúri í
heimi. A hápunkti þróunarstaifs
Sovétmanna unnu þarlendir vís-
indamenn með um fimmtíu tegundir
sýkla og vora á annan tug þeirra
þróaðir til hemaðar. Sprengjuílug-
vélar og eldflaugar hefðu getað
sprengt sprengjur með miltis-
brandi, bólusótt og svartadauða
sem hefðu þurrkað út heilu þjóðfé-
lögin.
Sýklavopn í nágrenninu
Iranar hafa ýmsar ástæður fyrir
því að vilja koma sér upp slíku
vopnabúri og lýstu yfir áhuga á því
þegar fyrir tíu árum. Flestir íranar
era þeirrar skoðunar að írakar hafi
notað lífefna- og efnavopn í stríði
ríkjanna á níunda áratugnum. Þá
leikur einnig granur á að margar
þjóðir í næsta nágrenni írana,
þ.á m. Israelar, Sýrlendingar og
Irakar, eigi efnavopn.
Gholamhossein Dehghani, ráð-
gjafi hjá írönsku sendinefndinni hjá
Sameinuðu þjóðunum, segir marga
útlenda vísindamenn starfa í íran
en fullyrðir að þeir vinni allir að
friðsamlegum rannsóknum. Þá
leggur Dehghani áherslu á að íran-
ar hafi samþykkt alþjóðlegan sátt-
mála frá 1972 um bann við sýkla-
hernaði. Neitar hann með öllu full-
yrðingum um að Iranar séu að
koma sér upp sýklavopnum, stjórn-
völd telji ekki að slík vopn auki ör-
yggi þjóðarinnar.
Rússneskir og bandarískir sér-
fræðingar í sýklavopnahernaði
vísa fullyrðingum Dehghani hins
vegar á bug. „Það er oft erfitt að
greina á milli lyfs og vopns eða
rannsókna sem miðast við varnir
eða árásir,“ segir Lev Sandakjíev,
forstöðumaður rannsóknarstöðvar
sem kallast Vector og framleiddi
banvænar veirur í vopn á Sovét-
tímanum.
Klerkar og vísindaráðgjafi
í atvinnumiðlun
Rússar fullyrða að einn mikilvæg-
asti hlekkurinn í mannaráðningum
til sýklavopnaframleiðslunnar sé
„vísindaráðgjafi" Mohammads
Khatamis Iransforseta. Heitir sá
Mahdi Rezayat og er enskumælandi
lyfjafræðingur. Hann hefur boðið
fjölmörgum vísindamönnum vinnu
og segja þeir að þær aðferðir sem
hann beiti veki einar og sér spurn-
ingar. Segja vísindamennirnir að
oftar en ekki séu það klerkar sem
ræði við vísindamennina en ekki
íranskir starfsbræður þeirra og að
þeir vilji sjaldnast gefa upp hvert
verksvið Rússanna á að vera.
Þá hafa íranar ítrekað lýst yfir
sérstökum áhuga á upplýsingum er
varði örverar sem má nota i hernaði
eða til að eyðileggja uppskeru, svo
og upplýsingar í erfðaverkfræði,
sem nýtast bæði til löglegra rann-
sókna og til að þróa banvæna sýkla
sem engin lækning er til við.
Bandarískir vísindamenn telja að
nú þegar kunni áætlanir írana um
sýklahemað að vera komnar í fullan
gang og vopn jafnvel tilbúin en litl-
ar staðfestar upplýsingar liggja
hins vegar fyrir. Hins vegar eru
beinar sannanir fyrir því að Rússar
hafi bætt kjamorku- og eldflauga-
vopn Irana.
Það sem vekur mestar áhyggjur
á Vesturlöndum era grunsemdir um
að Iranar hafi áhuga á því að þróa
tækni til að ráðast gegn erfðaefni
manna. Fræðilega séð væri hægt að
þróa vopn sem drepa eða skaða að-
eins ákveðna hópa eftir kynþætti
eða þjóðerni. Enn era þó mörg ár í
að slíkur hernaður geti orðið að
veraleika.
Reynt að vinna
gegn Irönum
Til að koma í veg fyrir að illa
launaðir rússneskir vísindamenn
láti freistast af boðum írana, hafa
Bandaríkin lagt töluvert fé í verk-
efni sem miða að því að starfsfólk í
sýklahernaði snúi sér alfarið að
framleiðslu í friðsamlegum tilgangi.
Er það t.d. gert með samningum
um að rássneskir vísindamenn
starfi tímabundið í Bandaríkjunum
og öfugt og að þeir eigi samstarf við
bandaríska starfsbræður sína. Nú
þegar hefur um 10 milljónum dala,
um 700 milljónum ísl. kr. verið var-
ið til þess að beina augum ráss-
neskra vísindamanna frá íran og
einnig ríkjum á borð við Kína og
Norður-Kóreu, sem einnig hafa
sýnt áhuga á því að ráða Rússana
til starfa.
Þá hafa margir Rússar áhyggjur
af tilraunum írana til að fá til sín
rássneska vísindamenn. Segir í
NYT að þrátt fyrir að flestar stofn-
anirnar og fyrirtækin þar sem sér-
fræðingarnir starfa nú að verkefn-
um sem ekki tengjast hernaði, séu
fjárvana, sé allt reynt til þess að
halda þeim í vinnu. Launagreiðslur
til þeirra hafi algeran foi'gang og
reynt sé að koma í veg fyrir að þeir
missi vinnuna. Enda nauðsynlegt,
vilji menn koma í veg fyrir að hin
hættulega þekking, sem þeir búi yf-
ir, breiðist út.
Annar mannanna er sökktu íslenskum hvalveiðibátum í viðtali
Fyrsta hryðjuverkið
framið í Reykjavík
Toronto. Morgunblaðið.
ANNAR mannanna tveggja
sem sökktu hvalbátununm
í Reykjavíkurhöfn 1986
situr í fangelsi í Banda-
ríkjunum fyrir afbrot sem hann hef-
ur unnið í baráttu sinni fyrir dýra-
vernd. í nýlegu viðtali sagði hann
málstaðinn verðan mikilla fórna.
Rodney Coronado situr í fangelsi í
Tuscon í Bandaríkjunum fyrir
hryðjuverk. Málstaðurinn sem hann
berst fyrir er vernd og réttindi dýra.
I viðtali við kanadíska dagblaðið The
Globe and Mail nýverið gi-eindi
Coronado meðal annars frá því að
fyrsta hryðjuverkið sem hann vann í
nafni þessa málstaðar var að sökkva
hvalbátum í Reykjavíkurhöfn.
Coronado hefur setið inni í þrjú
ár og verður látinn laus eftir sex
mánuði. Hann segir dvölina bak við
lás og slá ekki hafa verið sérlega
erfiða og vel virði baráttunnar fyrir
réttindum dýra og vernd náttúr-
unnar. „Þetta er ekki mikil fórn,“
sagði hann. „Ég held að fólk sé farið
að gera sér grein fyrir því að mál-
staðurinn sem við berjumst fyrir
krefst fórna.“
Lengsti klukkutiminn
Coronado ólst upp í grennd við
San Fransisco þar sem mikið fór
fyrir hvers kyns réttindabaráttu á
þeim tíma. „Móðir mín segir að ég
sé eins og ég er vegna þess að hún
fór á svo marga baráttufundi þegar
hún bar mig undir belti,“ segir
hann. Fjölskylda hans lét sig varða
afdrif dýra og skaut skjólshúsi yfir
flóttamenn frá Mið-Ameríku.
Þegar Coronado lauk framhalds-
skólanámi átján ára hélt hann til
Vaneouver í Kanada, gekk til liðs
við Sea Shepherd-samtök Pauls
Watsons og 1986 var hann tilbúinn
til stórtækra aðgerða. Hann hélt við
annan mann, Dave Howitt, til
Reykjavíkur þar sem þeir sökktu
tveim hvalbátum í höfninni og unnu
ennfremur skemmdir á hvalaaf-
urðavinnslutækjum áður en þeir
drifu sig út á flugvöll.
Þá kom í ljós að fluginu er þeir
ætluðu að taka hafði verið seinkað
um klukkustund. „Það var lengsti
klukkutími sem ég hef nokkurn
tíma lifað,“ sagði Coronado í viðtal-
inu.
Þar með var ferill Coronados sem
„umhverfishryðjuverkamanns" haf-
inn. Hann traflaði refaveiðar í Bret-
landi, skotveiðar í Kaliforníu og í
Vancouver vann hann skemmdir á
níu pelsaverslunum, braut rúður og
málaði slagorð á borð við „feldur er
morð“. Hann hvatti aðra til að
fylgja fordæmi sínu og gaf út frétta-
bréf fyrir málstaðinn.
„Goðsögnin" Coronado
I byrjun áratugarins hóf
Coronado baráttu sína gegn minka-
rækt, sem fól meðal annars í sér að
þykjast vera minkabóndi til þess að
geta tekið kvikmyndir af ómannúð-
legri meðferð á skepnunum og voru
myndir hans m.a. sýndar í frétta-
þættinum 60 mínútur, loðdýrarækt-
endum til mikillar armæðu.
Síðan beindi hann kröftum sínum
gegn rannsóknum í þágu loðdýra-
ræktunar og vann skemmdir á há-
skólarannsóknastofum í Oregon,
Washingtonríki og Michigan. En þá
komust yfirvöld á spor hans og
hann var í felum víðs vegar um
Bandaríkin í tvö ár.
Að endingu settist hann að á
indíánalendu í Arizona en þar var
hann svo handtekinn og frá því-1995
hefur hann setið á bak við lás og slá.
Utan rimlanna lifir goðsögnin um
hann góðu lífi. Fréttabréf samtaka
á borð vid Earth First! (Jörðin
fyrst!) og Engin málamiðlun! greina
frá störfum Coronado og fara fögr-
um orðum um hugrekki hans.
„Þetta er frábær náungi," hefur
Globe and Mail eftir Peg Millet,
þjóðlagasöngvara og dansara í
Arizona. Hún segir hann virkilegan
umhverfisbaráttumann.
Ekki eru allir sammála þessu.
Ron Ai'nold, er stjórnar íhaldssinn-
aðri rannsóknamiðstöð í Was-
hington-ríki, er fylgst hefur með
hreyfingu umhverfisverndarsinna,
segir Coronado og þá sem feta í fót-
spor hans ekkert annað en hryðju-
verkamenn.
„í hvert sinn sem þeir kveikja í
einhversstaðar er hætta á að ein-
hver slasist," segir Arnold. „Þetta
er eins og írski lýðveldisherinn,
fyrst kasta þeir grjóti; áður en varir
eru þeir farnir að sprengja vínveit-
ingahús."
Jörðin að veði?
Það er reyndar meira í húfi en líf
dýranna, að mati umhverfisvernd-
arsinna á borð við Coronado. Bron
Taylor, prófessor í mannfræði við
Háskólann í Wisconsin, segir þó
ekki sanngjarnt að flokka hreyfing-
una sem hryðjuverkasamtök því
meðlimir hennar noti ekki skotvopn
og það sé ekki markmið þeirra að
meiða fólk.
í nýlegi-i ritgerð um hugmynda-
fræði umhverfisverndarsinna segir
Taylor þá sameinaða í „siðferðisleg-
um hugmyndum um skyldleika og
helgi alls lifs“ og segir hann þessar
hugmyndir tengjast hugmyndum
um yfii-vofandi endalok hins. helga
vistkerfis.
Coronado tekur undir þetta við-
horf. Hann kveðst hafa lesið rit-
gerðir eftir fornaldarfræðinga sem
telji mikla hættu á allsherjarátrým-
ingu. Að þessu sinni eigi mennirnir
stóran þátt í því hvernig komið sé.
„Eini möguleikinn sem við eigum á
að tryggja að við getum áfram lifað
á jörðinni er að við gerum okkur
grein fyrir mikilvægi annarra líf-
vera en mannanna og hættum að
þykjast sitja í hásæti og ríkja yfir
öðram lífverum," segir hann.