Morgunblaðið - 13.12.1998, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
37 en ólst upp frá fimm ára aldri í
Landeyjunum í Rangárvallasýslu.
Þar var ég fram yfir fermingu, þá
fór ég til Vestmannaeyja aftur,“
segir Björgvin sem sestur er hjá
mér við borðið skamma stund, Hall-
ur tekur við afgreiðslustörfunum á
meðan. Björgvin var sjómaður í
nokkur ár í Vestmannaeyjum. „En
svo bilaði heilsan og ég varð að fara
í land og hóf þá verslunarstörf árið
1948,“ segir hann. „Fyrst fór ég að
vinna í verslun hjá Einar Sigurðs-
syni, Einari ríka sem kallaður var.
Hann var bæði með stórútgerð og
verslanir. Síðan fór ég að versla
sjálfur með öðrum í Versluninni
Borg í Vestmannaeyjum. Þegar
gaus í Eyjum flutti ég ásamt kon-
unni minni, Sigríði Karlsdóttur, og
fjórum börnum okkar hingað til
Reykjavíkur. Við tókum á leigu
verslun í Skerjafirði, gamla KRON-
búð, og við rákum hana þangað til
ég hóf störf í JL-markaðnum.“
Björgvin segist hafa haft mikla
ánægju af samstarfinu í Svalbarða.
„Þetta hefur verið spennandi og
skemmtilegt, allt annað en að vinna
í stórmarkaði. Þetta er persónulegt
starf sem einkennist mjög af mann-
legum samskiptum," segir Björgvin
um verslunarrekstui'inn í Sval-
barða.
En hvað var gert við verslunina
Svalbarða meðan Hallur vann í JL-
markaðnum. „Þá hafði sonur minn,
sem er húsasmiður, plássið hér und-
ir vélarnar sínar,“ segir Hallur sem
aftur er kominn að borðinu til mín
en Björgvin farinn fram til að sinna
enn einum viðskiptavini. „Eg áttaði
mig fljótlega á að ég hafði farið úr
öskunni í eldinn, ef svo má segja.
Það var síður en svo að ég ynni
minna hjá JL-markaðnum en með-
an ég rak eigin verslun. Eg var áður
en varði farinn að vinna nærri því
allan sólarhringinn. Ég þoldi þessa
miklu vinnu illa, var kominn með
blæðandi magasár eftir tveggja ára
starf hjá JL-markaðnum og þá
ákvað ég að hætta þar. Björgvin
vildi þá ekki vera þar lengur og
þegar ég sagði honum mínar ráða-
gerðir um að fara aftur að reka eig-
in verslun þá kom hann til liðs við
mig, við gerðumst verslunarfélagar,
við eigum reksturinn til helminga
og erum búnir að reka verslunina
Svalbarða frá því í febrúar 1983.
Samstarf okkar hefur gengið vel,
þótt verslunarreksturinn hafi ekki
alltaf verið neinn dans á rósum.
Okkur hefur gengið misjafnlega vel
að afla hráefnis. Þegar við hófum
samstarfið ákváðum við að sérhæfa
okkur talsvert í sölu á sjávarfangi.
Svona lítil „hornaverslun" hefði
ekki getað gengið hér við hliðina á
markaðnum nema einhvers konar
sérhæfing hefði komið til. Við fórum
að selja harðfisk, hákarl, saltfisk,
siginn fisk, skötu og yfirleitt þetta
gamla íslenska sjávarfang. Nýjan
fisk létum við eiga sig nenya hvað
við erum með frosinn fisk. Ég veit
ekki betur en við séum þeir einu
sem sérhæfum okkum á þennan
hátt á þessu svæði.“
Harðfískurinn
En hvaðan skyldu þeir félagar fá
þá vöru sem þeir selja? „Við fáum
harðfiskinn frá Vestfjörðum. Við
kaupum mest núna af Antoni
Proppé á Þingeyri. Hann er einhver
vandaðasti maður sem ég hef skipt
við. Hann hefur síðustu árin séð
Svalbarða fyrir harðfisk, sem allur
er útiverkaður í hjöllum. Verkunin á
svona harðfiski tekur um tólf vikur,
eftir því hvemig þurrkur er. Anton
rekur fyrirtæki sitt í félagi við konu
sína, Gretu Gunnlaugsdóttur, þau
eru sérstaklega dugleg að ná í gott
hráefni og þess vegna er framleiðsl-
an frá þeim sérlega góð. Lítillega
hef ég þó verslað við aðra en það er
hverfandi síðari ár. Við seljum
herta lúðu, sem Guðmundur
Hagalín kallaði sýslumannskonfekt.
Hannesi heitnum Hafstein sýslu-
manni þótti hert lúða herramanns-
matur og þess vegna reyndu fyrir-
menn í vestfirskum sveitum að hafa
hana á boðstólum þegar hann bar
að garði. Einnig seljum við í Sval-
barða herta ýsu, ef hún hefur hang-
ið í frosti verður hún hvít og þá köll-
um við Vestfirðingar hana freðýsu.
Við seljum líka hertan þorsk og
steinbít. Steinbítur og lúða eru oft
VEDSKIPn AIVINNULÍF
Á SUNNUDEGI
► Verslunin Svalbarði sérhæfir sig í að selja matvæli sem
verkuð eru á gamlan íslenskan máta. Þeir Björgvin Magnússon
og Hallur Stefánsson eru báðir komnir nálægt sjötugsaldri en
vinna enn langan vinnudag. Þeir eiga fasta viðskiptavini víða
um land og leggja sig fram um að selja sem margbreytilegast-
an þjóðlegan mat. Það er mikið að gera í Svalbarða þessa
dagana og bara ilmurinn þar innan dyra gerir komuna
þangað eftirminnilega.
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
Ú FER að líða að þeim
dögum sem fólk vill gera
hvað best við sig í mat og
drykk á árinu. Jólin eru
ekki aðeins sú verslunarhátíð, sem
halda mætti núna þegar jólaversl-
unin er í algleymingi, jólin eru held-
ur ekki aðeins sú trúarhátíð, sem
þau augljóslega eru, þegar þau loks
ganga í garð. Jólin eru ekki síst
matarhátíð - og það hafa þau verið
á íslandi frá örófi alda. Um það
vitna gamlar lýsingar t.d. í íslensk-
um þjóðháttum eftir séra Jónas
Jónasson frá Hrafnagili og
fjölmargar aðrar heimildir. Mikið af
jólaundirbúningnum er fólgið í ým-
iskonar matargerð. A seinni áratug-
um hafa Islendingar í æ ríkari mæli
leitað út fyrir landsteinana eftir
nýstárlegum jólamataruppskriftum.
Hinn gamli íslenski matur er þó enn
vinsælasti jólamaturinn. Margir
borða skötu á Þorláksmessu,
hangikjöt þykir ómissandi á jóla-
dag, svo og síld og harðfiskur, flat-
kökur, reyktur magáll - jafnvel há-
karl er í afhaldi hjá sumum sem
hafa afar þjóðlegan smekk. Sval-
barði heitir verslun að Framnesvegi
44 þar sem fólk með þjóðlegan mat-
arsmekk ætti að finna sitt hvað við
sitt hæfi. Þeir félagar Björgvin
Magnússon og Hallur Stefánsson
hafa sérhæft sig í sölu á fiskmeti og
kjöti sem verkað er á gamlan ís-
lenskan máta. Þeir hófu verslunar-
rekstur saman árið 1983 en höfðu
áður verið vinnufélagar í matvöru-
verslun í JL-húsinu þar skammt
frá.
Ég heimsæki félagana snemma
morguns í Svalbarða og fæ að setj-
ast á háan stól „baksviðs“, við hlið
Halls, sem tekur að sér að spjalla
við mig um verslunarreksturinn í
Svalbarða, meðan Björgvin afgreið-
ir viðskiptavinina sem tínast inn
einn af öðrum frammi í búðinni. Það
er matarlegur ilmur af hverskyns
matvælum þama inni, mest má sín
þó harðfiskurinn. Hákarlinum eru
þeir félagar íyrir margt löngu búnir
að koma í glerkrukkur sem kemur
blessunarlega í veg fyrir að hann
sendi frá sér sína frægu lykt. „Við
komumst að því að plastið gulnaði
og breyttist þegar það hýsti
hákarlsbitana. Sumir hlógu að okk-
ur þegar við tókum að nota gler-
krukkur undir hákarlinn en nú eru
þeir hættir að hlæja og farnir að
pakka hákarlinum sínum í gler-
krukkur eins og við,“ segir Hallur
og hlær sjálfur. Að svo mæltu hefur
hann frásögn sína og smám saman
tekur að skýrast lífshlaup Halls og
tengsl hans við matvæli verkuð á
gamla mátann.
Hallur er frá Flateyri á Önundar-
firði. „Ég ólst upp í því litla
sjávarþorpi, pabbi var sjómaður og
verkamaður og ég er næstyngsta
barn hans og móður minnar. Hugur
minn var allur við sjóinn, snemma
var ég að snudda í flæðarmálinu og
við bryggjuna og sjálfsagt ekki
alltaf vel séður þar,“ segir hann og
brosir. „Þetta var svo lítið samfélag
að við héldum hópinn allir strákam-
ir í þorpinu sem vorum á svipuðum
aldri. Ég var ellefu ára gamall þeg-
ar ég fór fyrst að beita línu á bát
sem var frægur fyrir vestan og hét
Kvikk. Skipstjóri á honum hét Helgi
Sigurðsson. Þetta var má segja
„skólaskip Súgfirðinga og ekki síður
Önfirðinga, á þessum báti hófu mjög
margir strákar sína sjómennsku. A
þessum litla bát var ég starfandi í
ftmm sumur og átti fjarskalega góða
daga þar og lærði margt af Helga.
Það var „mottó“ hjá Helga að strák-
ar sem hjá honum voru urðu að vera
hæstir í afla. Ef einhver var með
hærri aflahlut en við þá skipti hann
upp „dauða“ hlutnum, sem báturinn
fékk, til þess að rið gætum verið
hæstir. Helgi varð sjálfsagt aldrei
ríkur að fjármunum en hann kenndi
mörgum, svo mikið er víst.“
Þegar Hallur komst á unglingsár
fór hann í Reykholtsskóla og var þar
rið nám í tvo vetur. „Ég ætlaði í Sjó-
mannaskólann og var búinn að ráða
mig á togarann Gylfa, en það
kriknaði í honum og hann brann. Þá
fór ég heim í Önundarfjörð og hitti
konuna mína Fjólu Haraldsdóttur.
Hún er frá Haukabergi í Dýrafirði.
Það varð ekki af náminu í Sjómanna-
skólanum en ég tók smáskipapróf
sem kallað var og var riðloðandi
sjóinn þar til ég var 35 ára gamall,
þá flutti ég hingað suður með fjöl-
skylduna. Þá var ég orðinn æði
slæmur í baki, þoldi ekki kuldann, en
ég ætlaði hreint ekki að fara að
versla. Það kom aldrei í hug mér.
Það sem réð þeim örlögum var að ég
keypti af Gesti Guðmundssyni, þeim
heiðursmanni, efri hæðina í húsinu
hér. Hann rak þá verslunina Sval-
barða á neðri hæðinni. Ég vann hins
vegar í fiskverslun. Gestur fór svo að
orða það rið mig hvort ég rildi ekki
kaupa af honum Svalbarða. Mér
fannst það fráleitt fyi’st, en Gestur
gekk nokkuð fast eftir þessu og taldi
að ég hefði eitthvað til þess að bera
að reka verslun. Það endaði með að
ég keypti Svalbarða 1. ágúst árið
1970, þá rétt rösklega fertugur að
aldri.
Um þetta leyti voru á Framnes-
veginum sjö verslanir, mjólkurbúð,
skóbúð, fiskbúð og svo þessi litla ný-
lenduvöruverslun Svalbarði, sem
byrjaði hér í þessu húsnæði árið
1942. Þetta hús var upphaflega
byggt af Vélstjórafélagi íslands árið
1929. Nú er Svalbarði eina verslunin
sem eftir er á Framnesveginum. Hér
var aldrei mjólkursala og mjög lítil
kjötsala en ég fór að selja unnar
kjötvönir. Þetta var endalaus rinna
en fjölskyldan stóð með mér í þessu,
þannig var þetta hægt. Konan mín
og þrjú af fjórum bömum okkar
unnu héma með mér. Arið 1979 vom
bömin hins vegar að mestu flogin úr
hi-eiðrinu og rið hjónin ákváðum að
rétt væri að draga saman seglin. Það
var lagt að mér að fara til Jóns
Loftssonar, sem þá var að stofna JL-
markaðinn. Ég gerðist verslunar-
stjóri þar í matvörudeild sem var
opnuð um haustið. Þá var það sem
leiðir okkar Björgrins félaga míns
lágu saman. Hann var aðstoðarversl-
unarstjóri hjá mér í JL-markaðn-
um.“
Spennandi og skemmtilegt
Björgvin Magnússon er fæddur í
Vestmannaeyjum. „Að Hásteinsveg
STUNDVM
GEFIÐ Á BÁTINN
F.V. Björgvin Magnússon og Hallur Stefánsson í Svalbarða.
Morgunblaðið/Árni Sæberg