Morgunblaðið - 13.12.1998, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
8
I
I
FERÐAVAGN fyrir framan Hjálpræðishershúsið við suðurenda Aðal-
strætis. Árni Thorsteinsson tók myndina milli 1890 og 1900. Hugsan-
legt er að þetta sé „laugavagninn" sem Björn Kristjánsson kaupmaður
flutti inn vorið 1890.
ÚR gömlu sundlaugunum, senuilega laust eftir 1930. Kristján Þor-
grímsson (t.v.) og Árnbjörg Árnadóttir, kona hans, Día (lengst t.h.).
Ragnar Þorgrímsson er á bak við Díu en milli Kristjáns og Díu er ná-
grannakona þeirra sem Kristín hét.
tækinu væri ekið um hann. Vorið
1890 flutti Björn Kristjánsson kaup-
maður til landsins fjórhjólaðan
ferðavagn, hinn fyrsta sinnar gerðar
á landinu, þegar hann kom heim frá
söngnámi í Kaupmannahöfn. Þetta
var átta manna hestvagn sem hægt
var að beita fyrir einum eða tveimur
hestum eftir hentugleikum. Björn
réð kúsk til að aka vagninum og
bjóða bæjarbúum að aka þeim, eink-
um þvottakonum á leið í Laugarnar,
og þessar fyrstu föstu áætlunarferð-
ir hestvagns á Islandi hófust 2. júní.
Eitthvað var um að menn fengju
vagninn leigðan til ferða eftir hinum
nýja þjóðvegi austur í Svínahraun,
einkum þó enskir ferðamenn, en
harla lítið var um að heimamenn
færu slíkar skemmtiferðir. Þar kann
einhverju að hafa ráðið að vegurinn
var vondur og holóttur þar sem hon-
um var lítt eða ekki haldið við eftir
að lagningu hans var lokið, en Þjóð-
ólfur taldi þó meiru ráða í þessu efni
„...vanaleysi og sinnuleysi um hvers
konar framfaranýbreytni...“. Jafnvel
þvottakonurnar notfærðu sér vagn-
inn furðu lítið til laugaferða með
þvott. Það þótti Þjóðólfi aðfmnslu-
vert: „...með því að skrælingjasiður-
inn gamli að láta kvennfólk ganga
með klyfjar á baki af þvottum og
þvotta-áhöldum milli höfuðstaðarins
og lauganna var of rótgróinn til
þess, að hann hyi-fi allt í einu“. Blað-
ið taldi einnig að „...Best færi á því,
að húsráðendur vöknuðu óknúðir og
gerðu það sér til sóma að hætta að
hafa vinnukonur íyrir áburðarklára í
laugar heldur tímdu að gjalda þessa
fáu aura, sem það kostaði að flytja
þvottinn á vagni.“ Þessi fyrsta til-
raun til fastra vagnferða á Islandi
lagðist fljótlega af vegna þess að of
fáir notfærðu sér þær. Einstöku
menn leigðu vagninn til laugaferða
fyi'st framan af, en þegar fram í
sótti fór ferðum hans fækkandi,
laugaferðum sem öðrum. Björn rak
vagninn í fyrstu með tapi en neydd-
ist að lokum til að selja hann með af-
föllum. Blaðið Reykvíkingur sagði
að helsta orsök þess hvernig fór um
laugaferðirnar hefði verið sú að
vinnukonurnar, sumar hverjar,
hefðu ekki viljað þiggja af húsbænd-
um sínum að þeir leigðu vagninn
fyrir sig því þær hefðu þóst geta
borið þvottinn sjálfar nú sem fyrr!
Að mati blaðsins var þetta í aðra
röndina af íhaldssemi stúlknanna en
í hina ýmist vegna sípingsskapar
húsbænda þeirra eða einfaldlega
peningaleysis.
Jarðskjálftinn mikli 1929; jarð-
boranir við Laugarnar
Tíminn æðir áfram eins og
straumhörð elfur og flest augnablik
í lífi hvers manns týnast jafnharðan.
Sem betur fer geymist þó ein og ein
andrá í hugum manna, einstakir at-
burðir eða rás atburða og oft má
raða saman brotakenndum minning-
um um löngu liðin atvik og endur-
skapa þau, kalla fram myndir af
fólki og kringumstæðum. Einmitt
þannig andartak barst með tímans
flaumi í Reykjavík þriðjudaginn 23.
júlí 1929 þegar klukkuna vantaði 17
mínútur í sex. Þá skókst jörð víða
um Reykjanesskaga og menn sögðu
þetta hafa verið harðasta jarð-
skjálftakipp í Reykjavík í manna
minnum. Hann mældist 6,3 á
Richterskvarða, var snarpari en sá
sem varð árið 1896 og taldist vera
eftirminnilegur. Velflestir Reykvík-
ingar þustu út á götur og glöggt
mátti sjá hvernig húsin, einkum hin
hæstu, vingsuðust til og heyra
hvernig hvein og söng í þeim. Götur
og stéttar gengu svo til að sást í rað-
ir gangstéttarflísanna þegar þær
sporðreistust eitt augnablik, höfnin
og Tjörnin ýfðust eins og í ofsa-
stormi. Sprungur komu í veggi og
loft steinsteypuhúsa, nokkrir reyk-
háfar hrundu, allmargar sprungur
komu í hafnargarða og botn sund-
laugarinnar í Laugarnesi sprakk svo
hún tæmdist á augnabliki. Þessar
hræringar stóðu í 40 sekúndur.
Ef til vill hefur enginn lifað þessar
sekúndur á jafnáhrifaríkan hátt og
Gestur Þorgrímsson í Laugarnesi.
Hann var í sundlauginni þennan
þriðjudagseftirmiðdag eins og
endranær, ásamt fjölda manns. Veð-
ur var hið blíðasta, vestangola, 12
stiga hiti og heiðskírt. Augnabliki
áður en ósköpin dundu yfir prílaði
þessi níu ára piltur upp á stóra
stökkbrettið, gekk út á enda þess og
stökk. I sama mund kvað við druna,
líkt og þungt högg riði, og í lausu
lofti, æsilegu stökki á leið niður í
volgt vatnið, flaug í gegnum huga
drengsins að líklega hefði bíl verið
ekið á bámjárnsgirðinguna um-
hverfis laugina. Svo vissi hann ekki
af sér fyrr en hann sat á botninum
og ekki vatnsdropi í lauginni. Þegar
hann kom til sjálfs sín hreyfði hann
sig ofur varlega og þuklaði á helstu
útlimum til að gá að því hvort hann
væri heill og óskaddaður, skimaði
þvínæst í kringum sig en sá ekkert
vatn, aðeins stóra og mikla spmngu
á laugarbotninum. Þar hafði vatnið
sogast niður á svipstundu og vænt-
anlega flætt gegnum gljúpan mýrar-
jarðveginn undir lauginni niður í
Laugalækinn þar sem hann rann
undir sólskýlunum. Það varð uppi
fótur og fit og í fyrstunni vissi fólk
varla hvað hefði gerst. Sólbaðsskýli
kvennanna var þétt setið þegar
ósköpin dundu yfir og eftir ringul-
reið í fáein andartök þustu þær af
stað út, þeirra á meðal Alda Hansen,
dóttir járnsmiðsins, og hver spurði
aðra hvað gerst hefði. Fljótlega átt-
aði fólk sig á að þetta hefði verið
jarðskjálfti og það spurðist út að svo
öflugur hefði hann verið að vegurinn
og túnin hefðu gengið í bylgjum.
Niðri á Innri-Kirkjusandi var fólk
á leið utan úr fiskreitum í þuirkhús-
ið, þar á meðal Guðbjörg, dóttir
Stefáns Sveinssonar verkstjóra. Á
þessu sama augnabliki, klukkan
17:43, var hópurinn staddur á
brúnni yfir Bjarmalandslækinn. Þá
tók allt að skjálfa en fólkið hélt
áfram göngu sinni. í þeim svifum
kom Stefán verkstjóri hlaupandi út
úr þurrkhúsinu og sagði að enginn
skyldi fara þangað inn. Fólkið leit í
kringum sig og horfði í örfá andar-
tök á þurrkreitana lyftast og hvern-
ig líkt og bylgja gekk um þá. Svo
kyrrðist veröldin og allt datt í dúna-
logn.
SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1998 37
\
1
i
I
<
í
j
I
!
í
I
MEST LESMA BÓK í NORÐUR-ATLAWTSHAFI
JOLAGJOF
með yfir 800 skipamyndum og
öðm fjölbreytilegu efni.
► SÉRTILBOÐ
KRONURTIL ARAMOTA
skerpta
GUCCI
t i m e p i e c e s
Leonard - Kringlan