Morgunblaðið - 16.12.1998, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 16. DESEMBER 1998 33
Ár og atburðir
BÆKUR
Sagnfræði
ÍSLENSKUR ANNÁLL 1990
Þorgrímur Getsson tók saman. 336
bls. Bókaútg. Islenskur annáll. Prent-
un: Viðey ehf. Reykjavík, 1998.
ÁTTA ár eru skammur tími í lífi
þjóðar en langur tími í lífi einstak-
lings og ennþá lengri í stjórnmála-
sögunni. Bók þessi hefst á ára-
mótaávörpum þáverandi forseta og
forsætisráðherra, Vigdísar Finn-
bogadóttur og Steingríms Her-
mannssonar. Síðan kemur frétt af
fyrstu fæðingu ársins með mynd af
móður og barni. Allt hlýtur þetta
að teljast sjálfsagt upphaf árbókar.
En nýársdagurinn líður að kvöldi.
Og strax að morgni tekur við al-
vara lífsins.
Árið 1990 var talsvert viðburða-
idkt á alþjóðavettvangi en alls ekk-
ert tímamótaár hér innanlands.
Kreppa lá í landi; séríslensk að því
er hagtölur tjáðu þar sem flest gekk
sinn vanagang í nálægum löndum.
Loðdýrarækt og fiskeldi hafði ekki
skilað þeim hagnaði sem vænst
hafði verið. Þvert á móti skildi hvort
tveggja eftir sig botnlausa skulda-
súpu. Fyrirtækin lögðu upp laupana
og drógu aðra með sér í fallinu.
Byggingameistarar, sem reistu
mannvirkin, fengu ekki greitt og
tókst þá ekki heldur að standa í
skilum við starfsmenn sína sem í
framhaldi af því gátu ekki greitt
skuldir sínar í bönkum og sjóðum.
Nákvæmlega þannig er kreppa. En
landsfeðumh- sáu leið út úr ógöng-
unum. Risastórt álver á Keilisnesi
mundi snúa vörn í sókn. Fram yfir
mitt ár var lifað í voninni. I árslok
var þó ljóst að sá glæsti draumur
mundi ekki rætast í bráð. Þar við
bættist lækkandi fiskverð. Krepp-
unni væri hreint ekki
að létta. Utlitið var
sannarlega dökkt, sam-
anber þessa íyrirsögn:
Island gjaldþrota upp
úr aldamótum.
En þrátt fyrir slag-
síðuna tókst stjórn-
málamönnunum furð-
anlega að stíga ölduna
á þilfari þjóðarskút-
unnar. Pólitískir koss-
ar tóku að tíðkast eins
og sjá má á einni
fréttamynd ársins.
Þannig leiftraði einn
og einn kærleiks-
glampi gegnum skugga
vonbrigðanna.
Allt um það er Islenskur annáll
hvorki hagsaga né stjórnmálasaga.
Nær er að segja að þetta sé dæg-
urmálasaga; útdráttur úr fjölmiðl-
unum frá degi til dags. Þess vegna
er sagt frá gangi mála eins og þau
blöstu við á hverjum tíma án hlið-
sjónar af framhaldi. Lesandinn á
ekki að sjá fram í tímann fremur
en þar og þá. Mikið er lagt í frá-
sagnir af einkamálum, svo og af
samskiptaerfiðleikum borgaranna.
Af þess konar fréttum að dæma
var sjaldan friðvænlegt, hvorki á
götum úti, í húsum inni né í hugar-
fylgsnum þjóðarsálarinnar. Per-
sónuleg deilumál geta naumast
talist annálsverð hvert fyrir sig.
En samanlagt segja þau mikið um
þjóðfélagsástand og tíðaranda.
Mannlegt samfélag er í eðli sínu
mótsagnakennt. Og ekki sýnist
reynslan vera áhrifamikill kennari
því sams konar vandamál eru alltaf
að endurtaka sig, dag eftir dag og
ár eftir ár. Þess vegna getur ein
svona árbók virst vera nánast end-
urtekning fyrri bóka.
Enda þótt annáll þessi veiti
nokkurt sýnishorn af þrasgimi ís-
lendinga, sem er sí-
breytileg eins og veðr-
ið en þó alltaf söm og
jöfn, er öllu slíku stillt
þolanlega í hóf, flest-
um lesendum til léttis
að ætla má. Margur
lifir frá degi til dags,
horfir hvorki fram né
aftur og eyðir áður en
afiað er. Og þannig
leið líka árið 1990 í
aldanna skaut, tók við
vandamálum og skildi
eftir sams konar
vandamál.
Minna segir af ár-
ferði beinlínis. Samt
þótti tíðindum sæta að
dag einn í júlí fór hitinn yfir tutt-
ugu stig í Reykjavík. Slíkur hiti
hafði þá ekki mælst hér í tíu ár. En
níundi áratugurinn var fádæma
kaldur og illviðrasamur. Nýkrón-
an, sem tekin var upp í ársbyrjun
1981, féll í kapp við hitastigið. Þar
til á umræddu ári að loks virtist
hægja á fallinu samanber síðustu
frétt ársins: Minnsta rýrnun ný-
krónu. Hvort þakka bar hækkandi
gengi hugarfarsins eða gengis-
tryggingum lána þannig að ekki
var lengur hægt að græða á verð-
bólgunni - það skal ósagt látið. En
mál var að linnti því eftir áratuginn
stóð aðeins eftir tæpur tíundi hluti
upphaflegs verðgildis nýkrónunn-
ar.
Þó þegnarnir væru stöðugt að
lýsa yfir óánægju með ástand mála
virtist margur fella sig þolanlega
við hvort tveggja, land sitt og þjóð-
erni. Vegna stærðar landsins finn-
ur Islendingurinn ótrúlega lítið
fyi-ir smæð sinni. Og af stærð bók-
ar þessarar mætti ætla að hér hafi
gerst bæði margt og mikið á því
herrans ári 1990. Það er nú svo.
Erlendur Jónsson
Þorgrímur
Getsson
Kórallar og kóralrif
BÆKUR
Itarnabók
REGNSKÓGAR HAFSINS
Eftir Lars Thomas. Myndir: Johannes
Bojesen. Þýðing: Gissur Ó. Erlings-
son. Skjaldborg, 1998 - 45 s.
FRÆÐIBÆKUR fyrir íslensk
böm hafa verið af skornum
skammti alla tíð og skortur á efni
sem getur svalað forvitni ungra
lesenda. Nú hefur Skjaldborg gefið
út nokkrar þýddar bækur fyrir
börn og fjalla þær flestar um þætti
úr dýralífinu.
I þessari bók eru kóröllum og
kóralrifum gerð skil. Þetta er á
margan hátt góð fræðibók og veitir
miklar upplýsingar um efnið. Birt
er kort af kóralsvæðum heimsins,
lýst er kóröllum sem náttúrufyrir-
brigði og lífsháttum þeirra. Sýnd
eru mismunandi kóralrif og hvern-
ig þau hafa orðið til. Lýst er mis-
munandi tegundum kóralla og
hvaða gagn megi af þeim hafa.
Nafn bókarinnar er dregið af því
fjölskrúðuga lífi sem lifir í nábýli
við kórallana.
Einnig era skemmtilegar frá-
sagnir af samskiptum manna við
þessi fyrirbrigði. Má þar fyrst
nefna James Cook landkönnuð sem
strandaði skipi sínu ,;Endeavour“
fyi’ir utan strendur Ástralíu árið
1770 er hann óvænt rakst á kór-
allarifið fræga, Great Barrier Reef,
sem risti sundur botninn á skipi
hans.
Einnig er sagt frá leiðangri
Charles Darwin á skipi sínu
„Beagle“ sem lagði upp frá
Englandi árið 1831 og rannsókn-
um hans á kóröllum í þeim leið-
angri.
Var Darwin meðal annars að
reyna að átta sig á því hvemig kór-
alrif og kóraleyjar verða til.
Myndirnar eru í litum, textinn er
látlaus og öll heiti íslenskuð. Meira
að segja er komið íslenskt heiti á
Great Barrier Reef „Virkisgarðs-
rifið mikla“.
I bókinni er atriðisorðaskrá sem
vísar í blaðsíðutal og getur bókin
því gagnast í kennslu á fyrstu stig-
um upplýsingaleikninnar þar sem
ungir nemendur átta sig á einföld-
um leiðum að upplýsingum þeim
sem bókin geymir.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Snjöll og- skemmtileg hugmynd
BÆKUR
Itarnabók
GÖNGUFERÐ MEÐ KRUMMA
eftir Sigríði E. Sigurðardóttur og
Gunnlöðu Jónu Rúnarsdóttur.
36 síður. Mál og menning,
Reykjavík 1998.
GÖNGUFERÐ með Kramma er
byggð á afar skemmtilegri hug-
mynd: Krummavísum er safnað
saman og síðan er saga prjónuð í
kringum þær. Flestar eru vísurnar
kunnuglegar og er sérstaklega
ánægjulegt að sjá þarna Krumma-
vísur Jóns Thoroddsen sýslu-
manns.
I sögunni er lítill snáði úr vestur-
bæ Reykjavíkur í berjamó alla leið
austur á Vatnsendahæð. Systir
hans og vinkona hennar hafa
gleymt honum og hann ratar ekki
heim. Málglaður krummi verður
síðan á vegi hans og segir honum
krummavísurnar allt þar til mál er
komið að finna leiðina til baka
heim.
Söguþráðurinn í bókinni er frek-
ar losaralegur og í sjálfu sér ekki
mjög spennandi. Það er til að
mynda ekki gert mikið með það að
litli drengurinn Loki, önnur af
söguhetjum bókarinnar, tínir
lambaspörð í stað berja, og þó er
þar tækifæri til að byggja upp of-
urlitla dulúð.
Yfirleitt skýra vísurnar sig sjálf-
ar en sumar þeirra eru þó allflókn-
ar og jafnvel á fornu máli. Ástæða
hefði verið til að skýra þær aðeins
nánar út í textanum, bæði fyrir
Loka og fyrir lesendum, sem eðli
málsins samkvæmt eru alla jafna
ungir að árum. Ekki er hægt að
ganga út frá því að allir fullorðnir
lesendur búi yfir þeim þekkingu að
geta útskýrt þær fyrir börnunum.
Bókin er myndskreytt af 5 ára
gamalli telpu, Gunnlöðu Jónu Rún-
arsdóttur. Það gerir hún með bæði
stónim og smáum, listavel gerðum
myndum auk þess sem hún teiknar
fyi’sta bókstafinn á hverri síðu.
Myndir Gunnlaðar Jónu eru sér-
staklega heillandi og auka mjög
gildi bókarinnar.
Það hefði verið snjallt að geta
höfunda eða uppnma krumma-
vísnanna einhvers staðar í bókinni
t.d. í sérstakri skrá aftast.
María Hrönn Gunnarsdóttir
Forsaga
húsdýranna
BÆKUR
Barnabók
ÞEGAR DÝRIN LIFÐU FRJÁLS
Eftir Stefan Casta og Staffan Ull-
ström. Isl. þýð.: Atli Magnússon
Skjaldborg, 1998 - 72 s.
í BÓKINNI er fjallað um helstu
húsdýr nútímans og rakin saga
þein’a frá þeim tíma er þau voru
villt og hvernig er talið að þau hafi
komist í þjónustu mannsins. Fyrst
er rakin saga hundsins aftur til for-
feðra hans, úlfanna. Önnur dýr sem
fjallað er um eru sauðfé, geitur, kýr,
svín, hestar, kettir, gæsir, dúfur,
hænsn, býflugur, endur, hreindýr,
kanínur, páfagaukar og hamstrar.
Hverju dýri eru gerð góð skil þar
sem gefnar eru upp staðreyndir um
einkenni og notagildi hvers dýrs,
ólíkar tegundir, hverjir eru forfeður
dýrsins, hvaðan það kom fyrst, elsti
beinafundur þar sem það á við,
gömul heiti, þjóðtrú tengd dýrunum
og oft er sérstök fyrirsögn um það
sem gaman er að vita, t.d. hvert er
nafn kattarins á ólíkum tungumál-
um, eða þá staðreynd að kýr voru
notaðar sem mælikvarði á auðsæld
manna áður fyrr.
Litmyndir prýða bókina þar sem
sýnd eru ólík afbrigði hverrar teg-
undar. Þýðingin á bókinni hefði
mátt vera liprari. Mikið er notaður
greinir svo sem: „Hin heillandi saga
dýranna okkar" (s. 7), Sléttuféð -
hið fullkomna húsdýr" (s. 16), Villi-
hesturinn - hið frábæra samgöngu-
tæki“ (s. 33) Þetta er tilgerðarlegt
og passar illa við þann texta sem
hér er þýddur. Nokkur önnur dæmi
um hnökraða þýðingu má nefna svo
sem „Þessi bók hefst fyrir ákaflega
löngu“ (s. 7). Mín máltilfinning segir
að það sé ekki bókin sem hefst fyrir
12.000 ái-um heldur er það forsaga
dýranna. Annað dæmi um kynduga
málnotkun kemur fyrir á s. 9. „En
hvað um okkur? Nú, við æðum
áfram. Við stundum æ öflugri rann-
sóknir í því skyni að fá fram „betri
kyn“. Velta má vöngum yfir hve
langt við ætlum að ganga. Hvert
verður næsta skref.“ Eflaust er
þýðanda þarna nokkur vandi á
höndum að koma á framfæri við-
horfi höfundar til kynbóta en til
þess að textinn falli vel að íslensku
máli þarf oft að umsegja hann í stað
þess að þýða hann beint. Það sama
gildir um lokakaflann þar sem höf-
undar segja frá efnisöflun sinni í
fyrstu persónu. Hér hefði farið
miklu betur á að hafa þýddu frá-
sögnina í þriðju persónu þar sem
lýst var leiðum „þeirra" en ekki
„okkar“ til að afla efnis í bókina.
I bókarlok er sérstakur kafli sem
heitir: Heimildir um húsdýrin. Því
miður er aðeins getið um tvær er-
lendar bækur en titill þeirra gefinn
á íslensku.
Ekki er minnst á þá gullfallegu
íslensku bók sem Stefán Aðalsteins-
son tók saman um húsdýrin okkar.
Bók Stefáns fer að vísu ekki eins
langt aftur í tímann og þessi bók, en
ef menn eru með sérstaka kafla um
heimildir ætti þeim að vera skylt að
geta þeirra rita sem til eru á ís-
lensku og falla að efni bókarinnar.
Erlendar bækur sem ekki eru til á
Islandi eru ekki til neins gagns fyrir
þann lesendahóp sem þessi bók á að
höfða til. Engin atriðisorðaskrá
fylgir ritinu, en efnisyfirlit.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Nýjar hljóðbækur
• DRAUMUR þinn rætíst tvisvar
eftir Kjartan Arnason. Hljóð-
skreytt útgáfa í
flutningi Sigurð-
ar Skúlasonar
leikara.
I kynningu
segir að þetta sé
skáldsaga um
glaðværð lífsins
en jafnframt
skuggahliðar
þess, þroskasaga
sem dregur upp
nærfæma mynd
af sambandi drengs við ömmu sína.
Útgefandi er og hljóðritun:
Hljóðbókagerð Blindrafélagsins.
Lengd: 2 snældur (4 klst.) Hljóð-
skreyting: Sigurður Skúlason og
Gísli Helgason. Hlynur Helgason
hannaði kápu. Verð 2.990 kr.
ART CAILERY
Listin kryddar
tilveruna
Rauðarárstíg 14, sími 551 0400,
Kringlunni, sími 568 0400.
fold@artgalleryfold.com