Morgunblaðið - 16.12.1998, Blaðsíða 42

42 MIÐVIKUDAGUR 16. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Sveinn Ólafsson kveður æskuárin
NÝJASTA verk Friðriks Erlings-
sonar rithöfundar er skáldsagan
Góða ferð, Sveinn Olafsson, sem
komin er út hjá Iðunni.
Titill bókarinnar vísar til
aðalsögupersónu hennar, sem
segir frá í fyrstu persónu. Sveinn
Olafsson er 13 ára gamall og býr
hjá einstæðri móður sinni, en fað-
ir hans er vélstjóri á varðskipinu
Tý og hefur takmarkaðan tíma til
að sinna syni sínum, m.a. vegna
langrar útivistar. Sveinn þarf að
takast á við söknuðinn vegna íjar-
vista pabba síns, sektarkenndina
vegna fjarveru í skóla, viðkvæmt
kynþroskaskeiðið, samband sitt
við móður sína, skilningslausa
kennara og truflandi kynnánd
sautján ára frænku sinnar.
Friðrik fékk hugmyndina að
sögunni skömmu eftir að hann
lauk við Benjamín dúfu fyrir sex
árum og segir að sagan af Sveini
Ólafssyni sé annar hlutinn af
þrennu, sem sé uppvaxtar- og
þroskasögukenndur sagnabálkur,
þótt persónurnar séu aldrei hinar
sömu og ekki megi líta á sögurnar
sem framhaldssögur. Bálkurinn
verður fullgerður í næstu bók
Friðriks, sem hann er að skrifa
núna.
„Efnislega eru sögurnar ekki
tengdar, en það má segja að þær
séu fyrst og fremst hugmynda-
fræðilega tengdar. Þetta eru
þroskasögur, sem leggja áherslu
á innra h'f aðalpersónanna, en
annað eiga þær fátt sameigin-
legt,“ segir Friðrik um sagnabálk-
inn.
- Hví er sagan látin gerast árið
1976, eins oggefið er til kynna
með samtímaatburðum?
„Mér fannst þægilegt að nota
tíma, sem ég þekki vel sjálfur.
Einnig gef ég frásögninni meira
frelsi með því að tímasetja hana í
ákveðinni fortíð. Þó gegnir
fortíðin ekki öðru hlutverki en
því, að vera rammi utan um sög-
una sem felur í sér ýmsa atburði,
sem eiga að styðja við reynslu-
heim Sveins Ólafssonar."
- Sagan befur líka hárfínan
erótískan undirtón, enda væri það
svindi að sleppa kynferðishug-
leiðingum úr þegar þrettán ára
strákur tjáir hugarheim sinn, eða
livað?
„Vissulega, því það er ekki síst
kynhvötin sem er að vakna á þess-
um aldri, en hins vegar fylgir
kynferðisþroski fólki fram eftir
öllum aldri.“
- Tíminn, sem líður innan sög-
unnar á 240 síðum hennar er ekki
nema örfáar vikur í lífi Sveins.
Hins vegar kemur það þannig út
að lesandi fær mikinn tíma til að
skoða líf Sveins á nákvæman hátt
og kynnist honum þar af leiðandi
vel. Var þetta kannski tilgangur-
inn?
„Ja, mér fannst þetta eina
leiðin til að tjá hina sterku upplif-
un Sveins á umhverfi sínu. Mér
fannst þessi aðferð taka vel utan
um kraftinn í upplifuninni í stað
þess að vera með lengri sögutíma.
I sögunni er fjallað um það
hvernig er að breytast úr barni í
fullorðinn og það er alls ekki bara
eitt þrep, heldur gerist það á
mörgum plönum og á mismunandi
tímum. Þannig getur maður verið
afskaplega þroskaður á einu plani
og vanþroskaður á öðru.“
- Sautján ára frænka Sveins
kemur snögglega inn í líf hans án
þess að hann hafi óskað eftir þvi
Friðrik Erlingsson
og þeim kemur illa saman í upp-
hafi. Er henni ekki stillt upp sem
einskonar prófi í tilfinningalegri
karlmennsku Sveins?
„Tilkoma hennar verður til þess
að hann þarf að takast á við eitt
og annað, því hún setur af stað
áður óþekktar tilfínningar hjá
honum, sem hann þarf engu að
síður að Iæra á. Frænka hans
gegnir í raun sama hlutverki í lífi
Sveins og aðrar aukapersónur,
þ.e. að reyna á hann og fá hann til
að draga ályktanir og þroskast af
því. Það gengur hins vegar ekki
alltaf átakalaust."
AÐ er stór ljósmynd á forsíðu
Moggans. Það er mynd af litlu
svörtu barni í faðmi hvítrar
hjúkrunai’konu. Við hliðina á hjúkr-
unarkonunni er móðir barnsins, hún
er svört og grindhoruð eins og bam-
ið og krýpur í sandinum við hliðina á
hjúkrunarkonunni og heldur utan
um smáa, máttlausa fingur. Hvíta
hjúkrunakonan vefur bamið örmum
og þrýstir því að barmi sínum.
Hjúkrunarkonan er sorgbitin vegna
þess að barnið er að deyja á meðan
ljósmyndarinn smellir af. Börnin í
Afríku svelta og ég vildi að ég gæti
gert eitthvað til að hjálpa þeim. En
það eru börn hér á landi, sem svelta
líka, kannski ekki úr hungrí, ekki
vegna uppskerubrests og þurrka eða
flóða eða styrjalda. Þó svo að hung-
urdauði sé hryllilegur þá deyja böm-
in í Afríku þrátt fyrir allt fallega,
vegna þess að þau deyja í faðmi ein-
hvers. Hér deyja börn án þess að
nokkur taki eftir því, og þau deyja
án þess að gefa frá sér minnsta
hljóð. Þau deyja inni í sér, en líkam-
inn lifir áfram, dæmdur til vaxa og
þroskagt, neyddm- til að láta líta út
fyrh- að allt sé í lagi á meðan rykfall-
ið lík sálarinnar þornar upp hið innra
einsog múmía í gi-afhýsi sem sandur
eyðimerkurinnar hefur hulið fyi’ir
löngu síðan. Og allh- brosa og láta
sem þeir sjái ekki neitt, einsog allt sé
eðlilegt og sjálfsagt. Og börnin fá
það sem hugurinn girnist. Nema
þetta eina sem skiptir öllu máli.
Hvers vegna þorir enginn að mola
grafhýsið niður og taka barnið sitt í
fangið? Eg vildi að ég gæti látið alla
foreldra heimsins taka börnin sín í
fangið og segja: Eg er hjá þér meðan
þú ert lítill og ég er hjá þér meðan
þú verður stór, ég er alltaf hjá þér,
dag og nótt, í svefni og vöku, vegna
þess að þú ert hluti af mér, þú ert
barnið mitt. Og þegar sá tími kemur
að ég verð ekki lengur hjá þér þá
skaltu vita að ég hef elskað þig hvað
sem þú gerir og segir, og ég mun
elska þig svo lengi sem jörðin snýst.
tír Góða ferð, Sveinn Ólafsson
Nýjar bækur
• SJIJKDÓMAR og dánarmein ís-
lenskra fornmanna er eftir Sigurð
Samúelsson.
I kynningu segir að í fyrsta sinn
sé gerð tilraun til læknisfræðilegrar
greiningar á
sögupersónum í
fornsögunum eft-
ir nútíma læknis-
fræðilegri þekk-
ingu á heilsteypt-
an máta. Hér sé
á ferðinni stór-
merk greining
læknis, sem jafn-
framt er mikill
áhugamaður um
íslenskar fornsögur, á sjúkdómum,
kvillum og dauðsfóllum í fornsögun-
um. Ennfremur segir að ástæða
þyki til að benda á, að sumar lýsing-
ar íslenskra fornrita á sjúkdómum
og dánarorsökum megi telja þær
fyrstu sem skrásettar eru í heims-
bókmenntum.
Útgefandi er Háskólaútgáfan.
Bókin er 264 bls. Verð: 3.200 kr.
• UIl Þegjandadal er fimmta ljóða-
bók Hjartar Pálssonar.
I kynningu segir: „Margt verður
skáldinu að yrkisefni; ljúfar
stemmningar, hugrenningar um það
sem var og
áleitnar hugsanir
um nútímann.
Hvert liggur
leiðin?"
Hjörtur Páls-
son hefur einnig
fengist mikið við
þýðingar og önn-
ur ritstörf og
liggur eftir hann
mikill fjöldi
þýðinga, jafnt
skáldsagna þekktra höfunda sem
ljóða erlendra skáldabræðra sinna.
Útgefandi er Iðunn. Bókin er 48
bls., prentuð í Prisma-Prentbæ ehf.
Verð: 2.800 kr.
Sigurður
Samúelsson
V egvísar
BÆKUR
llnj»l ingabæknr
HJÁLP! VIÐ ERUM ÁSTFANGIN
Þýtt og staðfært af Katrínu Gunnars-
dóttur. Myndir: Adan. 192 síður.
ÉG ER Á LEIÐINNI
"* Þýðandi: Þorsteinn Thorarensen.
Myndir: Mogens Remo. 112 síður.
MAMMA ER ALLRA BEST
Þýtt og staðfært: Björk Bjarkadóttir.
128 síður. Filmugerð allra bókanna:
PMS Súðarvogi. Prentun: Singapore.
Utgefandi: Fjölvi/Vasa.
HÖFUNDUR bókanna er
háðfuglinn og sagnameistarinn
danski Willy Breinholst. Af skarp-
leik sínum dró hann þá ályktun, eftir
skólalærdóm og lífsins glímutök, að
brenglað gen þjái mannskepnuna,
valdi henni alvarlegum sjúkdómi á
táningsaldri, og hún losni ekki við
hann, fyrr en í kaidri gröf. Sjúkdóm-
inn kallar hann ÁST. Ef draga má
ályktanir af orðum, þá virðist spek-
inga hafa grunað þetta snemma. Til
dæmis segir látið skáld: „Ástin þjáir
ýmsa menn eins og þrálát kveisa“,
og eftir franska spekingnum J.J.
Rousseau hefír höfundur bókar:
,jUlar ástarsögur enda annaðhvort
vel, með því að söguhetjurnar taka
saman, eða enn betur með því að
þær taka ekki saman.“ Ekki man eg
betur en þennan speking hafi menn
lagt í mold 1778.
Svo alvarleg er þessi veiki, að sögn
Breinholst, að fólk hreinlega missir
vitglóruna, þekkir ekki sundur
svefnskála og lyftu; ekki sannleik frá
lygi; veður áfram með lokuð augu,
eins og það sé statt í blindhríð, -
lendir uppi í rúmi, og fer fram úr á
veginn upp að kirkju. Frá þessu seg-
ir höfundur í fyrstu bókinni, rekur
marga veikindasöguna, og hvernig
fólk brást við. Milli sagna, svona til
að þurrka tár, eru magnaðar skrýtl-
ur, - listilega myndskreyttar, öllu
hugsandi fólki undirstrikuð áminn-
ing um að leita læknis, þá sjúkdóms-
ins verður vart.
Nú, ekki fara allir eftfr ráðlegg-
ingum mannvinarins, og því segir
hann framhald sögu, það er þá
„neðri hæðin“ hefír verið leigð.
Leigutakinn, fóstrið, þetta undur,
sem staðhæfír, að það eigi heimsmet
í vaxtarhraða, segir sögu, allt frá því
það leggur hæðina undir sig, þar til
því er hent út. Eins og ungra er sið-
ur, þá er það óragt við að tjá sig um
hitt og þetta: Væntanlega foreldra, -
asnalegt háttalag þefrra, er þau
þykjast ein, sveiflum þeirra milli
dýpstu sælu og örvæntingar biðar-
innar; þá þau gleyma leigutakanum,
fylla stofu hans alls konar ólyfjan.
Starfsfólki mæðraeftirlitsins er lýst,
og mörgu, mörgu öðru.
Til að auðvelda lesanda skilning,
hefír fóstrið fengið listamann til að
myndskreyta efnið, og sá hefh- sann-
lega af kunnáttu og færni leyst verk
sitt.
Ekki gleymir Breinholst hvít-
voðungnum í furðuheimi manna. Rit-
ar því leiðbeiningabók handa öllum
foreldrum. Enginn þekkir langanir
og þrár barnsins betur en barnið
sjálft, því skráir höfundur aðeins nið-
ur leiðbeiningar þess og vizku. Ur
verður fróðleikur, ómissandi öllum,
sem eiga bai-n á fyrsta ári, nánar
greint, á aldurskeiðinu frá vöggu til
fyrstu skrefa og orða. Bráðsnotrar
myndir skýra efni.
Höfundur veit vel, að um þessi
efni hafa þykkir doðrantar verið
skráðir, - flestir af „fræðingum“, því
getgátur einar. Hér er ausið af þekk-
ingarbrunni reynslunnar, - og ein-
lægni barnsins, úr verða því þrosk-
andi bækur.
Allir hafa þýðendurnir lagt sig
fram við verk, tekizt vel, staðfært
margt, ja, allt sem hægt er. Það er
ekki lítill vandi að fanga fyndni á
blað, enn meiri að snai'a henni af
einni tungu á aðra.
Þetta eru bækur fyrir ungt, heil-
brigt fólk.
Sig. Haukur
Sögur af sönnum hetjum
UT er komin síðasta sagan í
bókaflokknum um Sossu, Sossa
sönn hetja, eftir Magneu frá
Kleifum. Fyrri bækurnar hlutu
athygli og nutu viðurkenninga
og verðlauna. Sossubækurnar
fjalla um lífsbaráttu alþýðufólks í
byrjun aldarinnar. Frásagnir
þeirra eru mjög raunverulegar
og stundum er eins og höfundur-
inn hafi sjálfur lifað þá tíma og
þau harðindi sem þar er sagt frá.
„Já, ég held að þetta sé nokkuð
raunsæisleg saga,“ segir Magnea
frá Kleifum, „þó ég hafi að vísu
ekki lifað þessa tíma sjálf! Sagan
gerist á tímabilinu frá síðustu
aldamótum og fram til 1918.
Sossa er að verða fullorðin kona
en er ekki eins og venjulegar
stelpur þess tíma. Hún vill ekki
giftast og lenda í fátækt og basli.
Hún vill eitthvað annað, en veit
ekki hvað! Ætli það hafi ekki gilt
um margar konur á þessum tím-
um? Ég hugsa það! Þó ég hafi
ekki Iifað þessa tíma, upplifí ég
það samt þannig að ég hafi lifað
þá! Þetta streymir inní hugann
frá undirmeðvitundinni og ég
þarf ekki að lesa mér til, þetta
kemur bara. Ég ræð ekki einu
sinni nöfnunum á persónunum."
Eru þetta þá boð frá undir-
meðvitundinni eða skyggnilýs-
ingar kannski?
„Nei, ég er ekki skyggn! En
stundum finnst mér sögurnar
birtast mér eins og ég sé að
horfa á gamla kvikmynd. Þá er
bara að horfa og skrifa! Sossa
kom til mín eftir að ég hafði ver-
ið mjög veik. Síðan birtust per-
sónurnar ein af annarri og sagan
varð til. Eins og ég sagði áðan
var þetta eins og að horfa á
gamla kvikmynd. Ég sá fátækt-
ina fyrir mér, þó ég sjálf þekki
ekki í raun og veru lífíð sem lýst
er í Sossubókunum. En ég er
sannfærð um að þetta allt hefur
einhvern tíma gerst, bara ekki á
þessum tíma eða þessum stað.“
Gerast allar Sossubækurnar á
Ströndum?
„Já, þó ég sé búin að búa
hérna í Eyjafirðinum í nærri
fimmtíu ár, er ég og verð alltaf
Strandamaður. Ég kemst aldrei
út fyrir Strandasýsluna þegar ég
skrifa. Sossa er lík mér. Ég átti
svona sterka trú eins og hún.
Trúin er mitt haldreipi í lífinu,
án hennar yrði allt einskisvert!
Börn í dag skortir þessa heitu
trú.“
Þú hefur skrifað skáldsögur
fyrir fullorðna líka!
„Já, en þær voru víst ekki
nútímalegar í viðhorfum! Ég var
alltaf að skrifa um þennan sterka
mann sem ef til vill er hvergi til
nema í draumum. Ég ólst upp við
sterka föðurímynd. Faðir minn
var eins og klettur og ég var
sennilega alltaf að skrifa um
hann.“
Sögurnar um Sossu hafa hlotið
góðar viðtökur. Hvetur það þig
ekki til áframhaldandi ritstarfa?
„Við kveðjum Sossu í þessari
bók. Hún nær ekki lengra hjá
mér. I lok sögunnar kveðja
aðalpersónurnar tvær ísland, en
þau koma bæði aftur heim. Það
er ég viss um! Ég hef aldrei litið
á mig sem skáldkonu, heldur
endursegi ég bara það sem ég sé
og þarf ekkert nema tíma, blað
og penna. Áður fyrr voru það
stolnar stundir af nætursvefnin-
um sem fóru í þetta. Ég átti stóra
Qölskyldu, svo það var nóg að
sýsla. En þetta er einhver ástríða
sem maður losnar ekki við! Ég er
ósköp ánægð ef einhver nennir
að lesa bækurnar mínar. Þetta er
dálítið líkt því að senda börnin
sín út í heiminn. Maður er ósköp
ánægður ef þeim vegnar vel!“
Hann græddi ekki annað á
því en að nú ákváðum við
að gera honum einhverja
glennu þegar tækifæri gæfist og
það kom fyrr en varði. Hann svaf
Magnea frá Kleifum
yfirleitt á bakinu og hraut hátt
með opið ginið. Við náðum okkur í
nokkra væna þorska og lögðum í
kojuna hjá honum undir teppið,
alsloruga og sleipa. Við ætluðum
að drepast úr hlátri og fannst að
við yrðum að gera eitthvað meira.
Sóttum því smábútung sem átti að
sjóða daginn eftir og var með haus
og sporð, tróðum honum fast upp í
opið ginið á honum um leið og
hann sogaði að sér andann, hent-
umst síðan yfn- í okkar kojur og
breiddum upp yfir haus.
Fyrst heyrðist ekki neitt, svo
kom heljar mikið sog og baul,
skyi’p og ræskingar, bölv og ragn.
Hinir strákarnir vöknuðu og
raku með andfælum fram úr,
spurðu hver fjandinn gengi á,
hvort drengauminginn væri nú
orðinn alvitlaus eða hvað. Þegar
þeir sáu hvers kyns var hlógu þefr
eins og vitlausir og spurðu Kugg
hvort það væri siður í henni
Ameríku að sofa hjá þorskum í
stað stelpna.
IIr Sossa sönn hetja