Morgunblaðið - 16.12.1998, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 16. DESEMBER 1998 49
Jarðsprengju-
bann - Vont mál
FOSTUDAGINN 4.
desember sl. ritar for-
stöðukona Rauða
kross íslands, Sigrún
Arnadóttir, grein í
Mbl. þar sem hún
hvetur íslensk stjórn-
völd eindregið til þess
að staðfesta bann við
jarðsprengjum sem
undirritað var af 123
ríkjum í Ottawa í
Kanada á sl. ári. Grein
þessi fylgir í kjölfar
margra annarra slíkra
sem nánast allir for-
stöðumenn Rauða
krossins á Islandi hafa
ritað á undanförnum
misserum af þessu sama tilefni og
virðist sem undirrótin að þessum
skrifum sé runnin frá Alþjóðasam-
tökum Rauða krossins sem hafi
ákveðið að leggja nafn sitt við al-
þjóðlega herferð gegn notkun þess-
ara vopna og að styðja baráttu
þeirra sem vilja knýja fram alþjóð-
legt bann við notkun þeirra.
Sem fyrrverandi Rauða kross
starfsmanni á hættusvæðum hefur
mér undirrituðum þótt þessi her-
ferð allundarleg þar sem málefnið
er augljóslega bæði af pólitískum
og hernaðarlegum toga og stangast
því freklega á við grundvallarreglu
Rauða krossins um hlutleysi í slík-
um málefnum og þá vinnureglu að
Bann við notkun jarð-
sprengna er alls ekki
réttlætaniegt, segir
Björn Jónsson, eins og
ástandið er í alþjóðleg-
um öryggismálum nú
við aldarlok.
taka ekki afstöðu til viðkvæmra
pólitískra mála en á því hefur
starfsfriður Rauða kross manna og
kvenna á viðkvæmum átakasvæð-
um byggst um áraraðir.
Ef tekin hefur verið ákvörðun
um grundvallarbreytingu á afstöðu
Rauða krossins til slíkra mála, þá
hefur sú ákvörðun farið mjög hljótt
eða jafnvel verið tekin í kyrrþey,
því ekki hefur hún verið tilkynnt
opinberlega svo mér sé kunnugt
um. En ef þetta er staðreyndin þarf
engum að koma á óvart að Rauða
kross starfsmenn verði æ oftar fyr-
ir sams konar áreitni, ónæði og
verði jafnvel fórnarlömb mannrána
í löndum á borð við Afganistan og
Tsjetsjeníu á sama hátt og starfs-
menn annarra frjálsra félagasam-
taka, fyrirtækja og alþjóðastofnana
sem ekki hafa slíkt hlutleysi á
stefnuski-á sinni. Málið er þess
vegna vont Rauða kross mál og það
er mjög miður að íslenskt rauða
krossfólk skuli hafa ljáð því lið að
lítt eða óathuguðu máli.
Ef málið væri eingöngu slæmt
Rauða kross mál hefði hér verið
sett amen eftir efninu, en svo er
ekki: Bann við notkun jarð-
sprengna (og þvínæst léttum hand-
vopnum eins og Sigrún Arnadóttir
ýjar að í grein sinni) er alls ekki
réttlætanlegt eins og ástandið er í
alþjóðlegum öryggismálum nú við
aldarlok og verður það fyrirsjáan-
lega ekki fyrstu árin eða áratugina
á þeirri næstu. Til þess liggja afar
einfaldar og augljósar ástæður sem
ekki ætti að þurí'a að tíunda fyrir
fólki sem leggur sig eftir fréttum
og upplýsingum af þessum vett-
vangi en þó skal hér það helsta tí-
undað. Við íslendingar höfum kom-
ist upp með þann vafasama heiður,
sem á sér ekki sinn iíka annars
staðar á jarðarkringlunni, að koma
hvergi nálægt okkar eigin land-
vörnum og öryggismálum heldur
fela þau alfarið í hendur öðrum.
Okkur hefur nægt að
senda utanríkisráð-
herra okkar til Banda-
ríkjanna u.þ.b. einu
sinni á áratug þar sem
hann hefur samið um
framiengingu á gild-
andi varnarsamningi
landanna í ótiltekinn
tíma og þar með hafa
öryggismál landsins
verið í öruggri höfn og
íbúar landsins hafa
getað lagst til svefns
og sofið hólpnir svefni
hinna réttlátu til næsta
morguns. En í mörg-
um tugum þjóðlanda
og landsvæða í heimin-
um er þessu gjörsamlega á annan
veg farið. Par getur fólk allt eins
átt von á því að verða myrt eða lim-
lest í rúmi sínu, þorp þeirra og bæir
jafnaðir við jörðu í skugga nætur,
eins og að vakna aftur til lífsins
næsta dag. Og til þess að verjast
slíkum ósköpum eiga íbúarnir
einskis annars úrkosti en að grípa
til sinna eigin og oft fátæklegu
ráða: Skipuleggja landvarnir á eig-
in kostnað (enginn mannvirkjasjóð-
ur NATO þar til þess að borga
brúsann) eða, það sem æ algengara
er á okkar dögum, þar sem upp-
lausnarástand hefur skapast og rík-
isvald, her þess og lögregla hafa
leyst upp, að taka málin í eigin
hendur og verja sitt landsvæði, hér-
að eða þorp með öllum tiltækum
ráðum, þar með töldum jarð-
sprengjum og léttum handvopnum.
Raunar má segja að slík vopn gegni
algeru lykilhlutverki við þvílíkar
kringumstæður. Það verður ekki
ætlast til þess af fólki, sem gerir
sér að góðu u.þ.b. einn fertugasta
hluta af þjóðartekjum þróuðu iðn-
ríkjanna á mann á ári, að það komi
sér upp leysigeislastýrðum há-
tæknivopnabúnaði.
Eftir að hafa sjálfur haft náin
kynni af þjóð þar sem slíkt örygg-
isleysi var daglegt brauð og jarð-
sprengjur og létt handvopn jafn
ríkur þáttur af lífí og starfí fólks og
bílar og farsímar eru á Islandi, þá
tel ég mig geta fullyrt að bann við
slíkum vopnum væri glapræði hið
mesta og mundi eingöngu stuðla að
því að gera vont ástand enn verra.
Fyrir fáeinum dögum birtust
myndir í sjónvai’pi sem teknar höfðu
verið rétt í þann mund sem að dæmi-
gerð stórfjölskylda í þorpi einu í Suð-
ur-Alsír var að setjast að kvöldverð-
arborði sínu til snæðings. En frá-
brugðið því sem við hin lánsömu eig-
um að venjast, þá lá einnig á borðinu,
auk rjúkandi réttanna, hlaðin AK-47
handvélbyssa, tilbúin til notkunar.
Ætla Sigrún Árnadóttir, Halldór
Ásgrímsson eða jafnvel Ólafur
Ragnar Grímsson að gera sér ferð
þarna suður eftir og gefa þessu
fólki góð ráð um hversu mikinn
háskagrip sé þarna að ræða og
hversu ráðlegt það væri að koma
honum fyrir kattarnef? Tæpast.
Ur því sem málum er nú komið,
eftir að fulltrúar íslands undirrit-
uðu ofangreindan Ottawa-samning
að illa ígrunduðu máli fyrir ári þá
tel ég að nú sé heillavænlegast að
geyma áfram þennan samning í
stóru skúffunni í ráðuneytinu, þar
sem allir þeir ótalmörgu samningar
sem íslendingar hafa undirritað en
ekki staðfest, liggja.
Hins vegar mætti gjarnan draga
upp úr þessari sömu skúffu og
staðfesta Kyoto-samninginn um
loftlagsbreytingar svo ekki sé
minnst á sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna um borgaraleg og stjórnmála-
leg réttindi frá 1966 sem ísland
hefur enn ekki staðfest. Þar eru
ótvírætt í báðum tilvikum góð mál
á ferðinni.
Höfundur er fv. stiirfsm:it)ur 3-D
jnrðsprcngjudcildar Sameinuðu
þjóðanna í Sómalfu.
Björn
Jónsson
eða rúnnaðir
Sturtuhorn
• Sturtu)
• Baðkars, sturtuhlífar
viSTéllsmúla
Sími 588 7332
OPIÐ:
lánud. - föstud. kl. 9-18, laugard,
yönduð vara
3®sfæðustu verðun^
RADCREIOSLUR
Kvótaþegar
og bótaþegar
RÁÐHERRAR, út-
gerðarmenn og banka-
stjóri Landsbankans
tala í kór um að
Hæstiréttur hafi skap-
að réttaróvissu með
dómi sínum í Valdi-
marsmálinu. Hvernig í
ósköpunum má það
vera? Setti Hæstirétt-
ur lög? Nei hann
dæmdi eftir lögum. Al-
þingi setti lögin og
þetta voru vond lög,
þau stóðust ekki
stjórnarskrárpróf. Al-
þingi skapaði réttar- Stefán
óvissuna 1984, ekki Benediktsson
Hæstiréttur 1998.
Húrra fyrir Valdimari. Það þarf
áræði og þor til að ákæra stjómvöld
lyrir vond lög, jafnt á íslandi sem
annars staðar. Ætla mætti að menn
sem leggja á sig slíkt erfiði og lyfta
Grettistökum í undirstöður mann-
réttinda á Islandi væru þjóðhetjur.
Öðru nær. Hvort sem menn heita
Jón, Þorgeir eða Valdimar er það
ekki til vinsælda fallið að flengja
stjómvöld með lögum, síst af öllu
stjómarskránni. Það er áræði Valdi-
mars í kvótamáhnu að þakka, að við
stöndum í dag með einn merkileg-
asta dóm Hæstaréttar í höndunum.
Hæstiréttur dæmdi einstaklingi í
hag og rflrisvaldi í óhag, á grundvelli
stjómarskrárvai’ins réttar einstak-
lingsins. Húrra fyrir Hæstarétti.
Þessi dómur er hressandi gróðrar-
skúr og vekur almennan áhuga á
umræðu um réttlæti.
Spurningar vakna eins og um
skerðingu réttindabóta öryrkja og
fatlaðra. Umfjöllun um réttarbæt-
ur færist á annað plan þegar
stjómarskráin er loksins komin á
dagskrá. Hvemig ríkisstjóm lætur
þá hneisu spyijast um sig, að það
séu sértæk mannréttindi öryrkja á
Islandi að vera öreigar? Er það
virkilega rétt að þola þann órétt?
Fimmta greinin
Ríkisstjómin vill gjama, að það
mál sem nú ber hæst snúist bara
um „fimmtu greinina", og trúlega
tekst henni að telja þingheim á það.
En það er bara stundarfró. Mis-
réttið er leiðrétt að hluta en verður
um leið enn augljósara en áður.
Ef niðurstaða rflrisstjórnar er sú
að Valdimar má kaupa skip en verð-
ur að kaupa kvóta til að mega veiða
þorsk, t.d. af einhverjum ráðherra
sem á kvóta en ekki klofstígvél, þá
em ráðherrarnir ekki að gera rétt
heldur verður enn augljósara en áð-
ur að þeir vilja viðhalda órétti. Var-
anlegai' aflaheimildir em ekkert
annað en afkomutryggingar án ið-
gjalda, öðra nafni tryggingabætur.
Ríkisstjóm okkar virðist þeirrar
skoðunar að bótaréttur fámenns
hóps útgerðarmanna sé öllum öðr-
um bótarétti æðri og megi ekki
skerða með nokkni móti. Fræðilega
er þetta svo fáránlega marxískt í
fjölbreyttri merkingu að maður fer
að hlæja.
Lögin um stjórnun fiskveiða
snúast fyrst og fremst um að
vernda auðlindina í sjónum, yfir-
lýsta eign allra landsmanna, og há-
marka hagnýtingu hennar með
takmörkun afla.
Lög um stjórnun fiskveiða snú-
ast ekki um brýna þjóðhagslega
nauðsyn þess að gefa nokkmm út-
völdum Islendingum hlut í afla.
Lögin snúast ekki um þjóðhagslega
nauðsyn þess að búa til aðalstétt og
aukastétt. Þetta em ekki lög um
mismunun. Það er bannad segir
Hæstiréttur. Lögin snúast um
þjóðhagslega nauðsyn takmörkun-
ar heildarafla. Heildaraflinn er sú
hagstærð sem stjórnvöld ákveða.
Hvað stjórnvöld gera síðan
ræðst af því hvað þau telja réttlæti.
I einn og hálfan áratug hafa stjóm-
völd mulið undir örfáa
með mjög sértækum
afkomutryggingum án
iðgjalds eins og áður
sagði. Þau segjast
gera það vegna þjóðar-
hags.
Það er sjálfsagt rétt.
Það dregur tmlega
ekki úr þjóðarhag að
nokkrir einstakhngar
og jafnvel ráðheiTar
hafi einkarétt á
„mið“lægum afla-
granni, en samt þarf að
skerða örorkubætur.
Kvótasala
Hvað er það sem
hvetur til hagræðingar í núverandi
fiskveiðistjómun? Það er ekki tak-
mörkun heildarafla. Sömu menn
stjórna útgerð núna og fyrir tutt-
ugu áram. Þá var löngu ljóst að
fiskamir í sjónum vora takmörkuð
auðlind og samt var útgerðin alltaf
á hausnum. Það er ekki aflahlut-
deildin því þá væra menn ekki að
selja hana frá sér. Það eina sem
hefur jákvæð hagstjórnaráhrif í
núverandi fiskveiðistjómun er
kvótasala.
Verslun með kvóta greinir þá
Aflahlutdeildin er fæð-
ingarréttur allra Is-
lendinga, segir Stefán
Benediktsson, en ekki
bara þeirra sem fædd-
ust inn í kvótafjöl-
skyldu.
sem geta gert út frá þeim sem ekki
geta gert út. Það „besta“ við kerfíð
er að þeir sem ekki geta, vilja eða
nenna að gera út græða meira en
þeir sem geta, vilja og nenna.
Óréttlætið er, að það er fámennur
hópur sem má selja kvóta og hann
fær söluvaminginn gefins og sá
sami hópur hefur einkarétt á að
kaupa kvóta. Hvers vegna ekki að
gera þetta þannig að sem flestir
geti orðið sáttir? Tryggja verður
íslendingum öllum, ótvíræðum eig-
endum auðlindarinnar, sanngjarna
hlutdeild í afrakstri hennar. Sann-
gjöm hlutdeild fæst ekki nema í m
frjálsum viðskiptum.
Frjáls kvótaviðskipti ákveða
verðmæti auðlindarinnar og við-
skiptin eiga með réttu að byrja hjá
hinum löglega yfirlýstu eigendum.
Það er einfalt mál að senda öllum
Islendingum, ungum sem öldnum,
samkvæmt manntali 1. september
næstkomandi og síðan árlega, til-
kynningu um hlut sinn í heildar-
afla. Hlutdeild sem ekki erfist.
Ibúafjöldi ákvarðar hlut hvers
landsmanns.
Viðskiptabankar eða verðbréfa-
fyrirtæki miðla hlutabréfum um-
bjóðenda sinna. Umboðin auglýsa
það magn, sem þeir hafa umboð
fyrir, taka við tilboðum og þannig
skapast einingaverð kvóta. Að
loknu fyrsta útboði skapast eftir-
markaður rétt eins og í dag.
Aflahlutdeildin er fæðingarréttur
allra Islendinga en ekki bara þein-a
sem fæddust inn í kvótafjölskyldu.
Ef menn meina það sem þeir
segja um holl áhrif fijálsrar verð-
myndunar á hagkvæmni rekstrar
og ef menn meina það sem þeir
segja um þjóðhagslega nauðsyn
þess að hagkvæmni ráði hveijir róa,
þá ættu verðmyndunaráhrif þessar-
ar verslunar að vera besta tæki sem***
völ er á í dag til að tiyggja mestu
hagkvæmni rekstrar.
Eðlileg athugasemd við þetta
fyrirkomulag er að það er þægi-
legra fyrir útgerðina og bankana
að gera út á varanlegar veiðiheim-
ildir, afkomutryggingar. Auðvitað
er það rétt en hvað kemur þá næst,
úthlutun varanlegra sjúklingahópa
fyrir lækna, varanlegra viðskipta-
vina fyrir Bónus eða úthlutun var-
anlegra kjósenda fyrir þingmenn?
Opinber gjafaúthlutun varanlegs
afkomugrandvallar eru forréttindi
sem ekki einu sinni öryrkjum
standa til boða, að minnsta kosti
ekki í dag. Varla vilja útgerðar-
menn forréttindi fram yfir öryrkja.
Að lokum í framhjáhlaupi. Kost-
ur þess að viðurkenna eignarrétt
landsmanna á auðlindinni með
þessum hætti er að ef einhver dytti
nú á það heillaráð að ganga í Evr-
ópusambandið, þá væru hendur
stjómvalda bundnar í ráðstöfun
sjávarfangs. Evrópusambandið
yrði að eiga stjórn fiskveiða á ís-
landsmiðum undir íslendingum
hverjum og einum.
Höfundur er þjóðgarðsvörður.