Morgunblaðið - 19.12.1998, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 19. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
GOSIÐ í GRÍMSVÖTNUM
Tvívegis hefur gosið á sama stað í Grímsvötnum og nú en 1996 gaus 10 km norðan þeirra
Töldum 60
blossa á
20 mínútum
GOSIÐ í Grímsvötnum nú er á sama
stað og gaus 1934 og 1983. Gosið
fyrir tveimur árum - sem hófst
mánudagskvöldið 30. september
1996 - var um það bil tíu kílómetr-
um norðan Grímsvatna, í Gjálp, á
sama stað og gaus 1938. Gosið 1934,
sem hófst 30. mars, var allstórt, stóð
í um það bil viku, og hlaup varð í
Skeiðará. Gosið, sem hófst I lok maí
1983, var hins vegar lítið og ekkert
hlaup varð þá í ánni. I desember
sama ár varð svo lítið Skeiðarár-
hlaup en ekki gaus í það skipti.
Gosið í Vatnajökli fyrir tveimur
árum var tíu kílómetrum norðan
Grímsvatna, sem fyrr segir. Pað
hófst 30. september í jöklinum og
gosið braust síðan upp úr ísnum að
morgni 2. október. Aska fór þá að
dreifast yflr jökulinn en gosinu lauk
rúmum hálfum mánuði síðar.
Fyrstu dagana hækkaði vatns-
borð Grímsvatna um 90 metra, en
hægar eftir það. Þriðjudaginn 15.
október sýndu tæki Noirænu eld-
fjallastöðvarinnar á Grímsvötnum
að vatnsborð væri komið í 1.504
metra og hafði þá risið um rúmlega
einn metra á dag írá því laugardag-
inn 12. október. Þetta þýðir að
vatnsrennsli niður í Grímsvötn hafí
verið um 5-700 rúmmetrar á sek-
úndu, eða ein og hálf Þjórsá.
Gríðarmikið hlaup varð í Skeiðará
í kjölfar gossins fyrir tveimur árum,
eins og landsmönnum er eflaust í
fersku minni.
Fjórða stærsta
gos aldarinnar
Gosið 1996 er, skv. fréttum Morg-
unblaðsins í október það ár, fjórða
stærsta gosið á öldinni á Islandi. Að-
eins Heklugosið 1947, Surtseyjar-
gosið og Kötlugosið 1918 hafa verið
stærri.
Þegar gaus í Vatnajökli 1996 var í
fyrsta skipti hægt að fylgjast með
eldgosi í jökli. Við Grímsvatnagosin
1934 og 1983 voru aðstæður aðrar;
þau gos voru fyrst og fremst í vatni
og bræddu göt á fljótandi íshelluna
yfir Grímsvötnum og líktust því
fremur gosum undir sjó.
Stórkostlegt eldgos
Morgunblaðið segir í fyrirsögn
sunnudaginn 1. apríl 1934: Stórkost-
legt eldgos í Vatnajökli veldur
hlaupi í Skeiðará. f undirfyrirsögn
sagði: Gosmökkurinn sjest hjeðan
úr Reykjavík og reiknast 16-17
kílometra hár.
í frásögninni segir að morguninn
áður hafi borist fregnir frá ýmsum
stöðum á Suðvesturlandi um að eld-
ar hefðu sést í austri aðfaranótt
laugardags. „Sáust eldamir greini-
lega hjeðan úr Reykjavík, frá Eyr-
arbakka og Stokkseyri, úr Borgar-
nesi og frá togurum á Selvogsgrunni
og hjer úti á P'axaflóa."
Jón Jónsson frá Laug, næturvörð-
ur í höfuðborginni, segir svo frá í
samtali við blaðið: „Það var kl. á 12.
tímanum á fóstudagskvöld sem við
næturverðir urðum varir við eldinn.
Komu þá tveir drengir utan úr
Örfírisey og sögðu okkur frá þessu,
en þeir munu hafa sjeð eldbjarmann
kl. á 11. tímanum.
Við næturverðir gengum nú upp
að Leifsstyttu á Skólavörðuholti. Sá-
um við þá - í stefnu um Hamrahlíð -
gjósa upp blossa við og við með
stuttu milli bili. Svo virtist þetta
liggja niðri um hálftíma eða svo, en
hélt síðan áfram svo að segja við-
stöðulaust fram undir morgun. Kl.
um 4 um nóttina magnaðist þetta
mjög, kom þá eins og skýstrókur
eða mökkur með miklum hraða,
langt upp á himininn, ýmist hækk-
andi eða lækkandi. Stundum var
mökkurinn einn samanhangandi
bjarmi og eldglæringar upp úr.
Þetta hjelst viðstöðulaust þar til
bjart var orðið. Svo þjettir voru
blossamir, sagði J.J., að eitt sinn
töldum við 60 blossa á 20 mínútum."
Hlaupið „alrjenað“ fljótlega
„Eldgosið í Vatnajökli heldur
áfram en Skeiðarárhlaupið virðist
búið,“ er fyrirsögn í Morgunblaðinu
miðvikudaginn 4. aprfl, fyrsta blaði
eftir páska. í skeyti frá Oddi bónda
Magnússyni, bónda á Skaftafelli í
Öræfum, segir hann meðal annars:
„Laugardaginn 31. mars freistar
Hannes póstur að komast gangandi
þvert yflr jökulinn í stefnu á
Súlnatinda. Við fórum hjeðan tveir
til fylgdar með honum
um 4 kílómetra vestur
fyrir Krossgilstind.
Þegar við komum
til baka var komið
mikið flóð með fjall-
inu svo við urðum að
snúa við og halda 4
kflómetra vestur aft-
ur. Við komumst svo í
Langagil.
Jökullinn var brot-
inn og siginn vestur
af útfollunum.
KI. 8 voram við á
Krossagilstindi og
sjáum við þá fyrst
leiftur.
Kl. 11 er orðið eitt
samfelt neistaflug og
eldblossar og ösku-
strókur út frá sýni-
legum eldstöðvum.
Snjórinn var eldrauð-
ur við fætur okkar.
I dag (páskadag)
heyrast aðeins dynk-
ir.
Á miðsandi sýnist vera lítið hlaup
og sæluhúsin standa."
f skeyti frá Oddi á Skaftafelli 3.
apríl segir svo að hlaupið í Skeiðará
sé „alrjenað" en gosið haldi áfram.
Segir hann öskumökkinn aldrei hafa
verið meiri en þennan dag, frá
Skaftafelli að sjá. „Hnykar hann sig
langt á loft upp og stöðugt leiftur.“
Gosið sást víða
Blaðið segir að 3. apríl hafl borist
fregnir af gosinu víðsvegar að. „Hef-
ir það sjest miklu víðar en menn
höfðu búist við.“ Kemur fram að
töluverð öskumóða hafi verið á lofti
á Akureyri annan páskadag, en
þynnst er leið á daginn. „Þegar
dimdi um kvöldið sást hvert leiftrið
eftir annað og gosblossar, sem báru
yfir fjallið milli Eyjafjarðardals og
Garðsárdals. Steingrímur Matthías-
son læknir fór upp á Vaðlaheiði í
fyrrakveld og sá gosmökkinn vel
þaðan.“
Einnig er meðal annars greint frá
því að símað hafl verið frá Stykkis-
hólmi og „þar hefði eldarnir sjest
greinilega á laugardagskvöld og
einnig að menn þar og inni í Dölum
hefði þóst heyra dynki.“ Þá kemur
fram að margir eldsblossar hafí sést
í Vopnafírði og úr Borgarfirði bár-
ust þær fréttir að gosið hafí sést
glögglega. „Frá Sauðárki’óki er sím-
að, að eldgosin hafi sjest greinilega
þaðan þrjár nætur samfleytt, og
stefnan sje á Silfrastaðaöxl. - Oftast
sáust þar leiftur, en stundum rauðir
logar hátt á loft upp.“
Greint er frá því að öskufall var
nokkurt um mest allt Austur- og
Norðurland.
Umrætt gos stóð í um það bil
Morgunblaðið/RAX
LITLA flugvélin virkar agnarsmá í samanburði við djúpar jökulsprungurnar sem
mynduðust á fyrsta degi eldgossins í Vatnajökli fyrir tveimur árum.
Morgunblaðið/Þorkell
GOSMÖKKUR stígur til himins, eftir að gosið braust upp úr ísnum, í október 1996.
viku. Helstu skemmdir vegna Skeið-
arárhlaupsins 1934 urðu þær að
símastaurar eyðilögðust. Strax 1.
aprfl er greint frá því í blaðinu að
staurana austan Skeiðarár hafi tekið
28. mars og sambandslaust orðið við
Öræfi á Suðurlandslínunni. Miðviku-
dag 4. aprfl er haft eftir Guðmundi
Hlíðdal landsímastjóra að síminn
muni slitinn „á 15-20 km kafla, ekki
þó í einu lagi. Við Skeiðará mun sím-
inn slitinn á 7-8 km svæði, þar
nokkru fyrir vestan líka á kafla, og
vestur við Blautakvísl eru líka mikl-
ar skemdir. Hefur Blautakvísl
hlaupið og sópað símalínunni burt á
nokkru svæði.“
Lítið gos 1983
í bókinni íslandseldar eftir Ara
Trausta Guðmundsson, sem fyrst
kom út 1986, kemur fram að með
nokkurri vissu sé vitað um sjö til tíu
gos í Grímsvötnum á árabilinu 1332
til 1900. „Séu líkleg gos einnig talin
verður talan 20-25,“ segir hann.
Ari Trausti segir einnig í bókinni,
að gosið 1934 „líktist vafalítið mörg-
um stærri Grímsvatnagosunum.
Gosstöðvamar voru þrjú sprengiop í
íshellunni vestarlega undir Gríms-
fjalli en gosið dæmigert þeytigos
(eins og fyrri hluti Surtseyjargoss).
Gjóskuframleiðslan var 0,02-0,04
rúmkílómetrar. Því fylgdi myndar-
legt hlaup.“
Gosið, sem hófst í lok maí 1983,
stóð stutt yfir. Það var lítið og ekk-
ert hlaup varð í Skeiðará í það
skipti. Meira að segja var haft eftir
Ragnari Stefánssyni, ■ þáverandi
þjóðgarðsverði í Skaftafelli, í Morg-
unblaðinu að minna væri í ánni en
hann myndi eftir á þessum árstíma.
Segir hann tvennt koma til, að vorið
hafí verið kalt og þurrviðrasamt.
I bók Sigurðar Þórarinssonar,
Vötnin stríð, sem út kom 1974, kem-
ur fram að fyrst er talið að gosið hafí
í Grímsvötnum 1332 en ekki er
kunnugt hvort Skeiðará hafi þá
hlaupið. Talið er að nokkuð hafí ver-
ið um eldvirkni í Grímsvötnum
næstu aldirnar og hlaup í Skeiðará,
en heimildir þar að lútandi em litlar
til. í annáli Sigurðar er m.a. getið
um svokallað Stórahlaup 1861 sem
hófst snögglega 24. maí samfara
Grímsvatnagosi. Jakaburður mun
þá hafa verið óvenju mikill og jökul-
fýla svo megn að fuglar drápust í
hrönnum.
Árdegis hinn 6. janúar 1873 fór
Skeiðará að vaxa mjög, en Súla að
kvöldi sama dags. Ekki er vitað um
hve langt hlaup var að ræða í það
skipti, en gos hófst í Grímsvötnum 8.
eða 9. janúar. Er það mesta öskugos
sem vitað er um í Grímsvötnum og
Morgunbiaðíð/RAX vöktu eldar fram í ágúst, skv. því
GJÁIN sem myndaðist í gosinu í Vatnajökli fyrir tveimur árum. sem fram kemur í bók Sigurðar.

> N '•