Morgunblaðið - 23.12.1998, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1998 31
Eðlilegt og
ýkt eðlilegt
Mig langaði síðan
til að skrifa bók sem
með spennu og æsiat-
burðum keppti við
myndböndin sem
krakkar horfa á.
Sömuleiðis langaði
mig til að skyggnast
inn í heim þeirra
krakka sem rata í
vandræði. Og rás
vandræðanna flytur
persónurnar í bókinni
í afskekktustu vík á
Islandi þar sem
hvorki er rafmagn
eða sjónvarp. Aðeins
draugar og nýframið
morð.
Ómar
Ragnarsson
Sumum munu vafa-
laust þykja persón-
urnar í bókinni ótrú-
legar en þetta eru allt
persónur sem ég hef
kynnst sjáifur. Stór-
brotið bændafólk sem
hefur hvað eftir ann-
að tekið við „vand-
ræða“-unglingum úr
Reykjavi'k og skilað
þeim gjörbreyttum
aftur. Heyrnleysing-
inn í bókinni á fyrir-
mynd sína í persónu
sem ég kynntist sem
barn. Og svo þekki ég
sögur margra sem
áttu ekki samleið
Nýjar bækur
• SETNINGAFRÆÐILEGA
R breytingar á 19. öld - Þró-
un þriggja málbreytinga er
eftir Þorbjörgu Hróarsdóttur
og er 10. bindi í ritröðinni Mál-
fræðirannsóknir.
í bókinni er fjallað um setn-
ingafræðilegar breytingar í ís-
lensku í lok 18. og upphafí 19.
aldar. Umfjöllunin er að mestu
takmörkuð við þrjár málbreyt-
ingar sem verða á þessu tíam-
skeiði: hvarf OV-raða í sagnlið,
hvarf eldri núllliða og tilkoma
það-innskots.
í kynningu segir að meginá-
hersla sé lögð á að gefa lýsingu
á tíðni og dreifingu þessara
málbreytna eins og þær birtast
í bréfum, einkum almennum
sendibréfum. Próunin er rakin
í u.þ.b. eina öld og reynt að
gefa samanburð við eldri og
yngii málstig sem og skyld
mál. Niðurstöður eru settar
fram á tölulegan hátt en jafn-
framt er athugað hvernig þró-
un þessara málbreytna fellur
að helstu kenningum sem sett-
ar hafa verið fram um söguleg-
ar breytingar. Líkindin með
þróun þessara þriggja mál-
brejdinga og skörun þeirra í
tíma er enn fremur tekin til
umfjöllunar.
Útgefandi er Háskóli Is-
lands. Bókin er 183 bls. Verð:
1.750 kr.
• HANDBÓK um málfar í
talmiðlum er eftir Ara Pál
Kristinsson. Bókin er einkum
rituð með
starfsmenn
ljósvaka-
miðla í huga
en getur
líka nýst
starfsmönn-
um annarra
fjölmiðla,
sem og
hverjum
Kristinsson þeim sem
vilja glöggva sig á góðri mál-
notkun, segir í fréttatilkynn-
ingu.
Bókin skiptist í tvo hluta. I
fyrri hlutanum er fjallað al-
mennt um málnotkun í talmiðl-
um í fjórum köflum auk
tveggja ritskráa. I síðari hlut-
anum eru leiðbeiningar um
vandað málfar í aðgengilegri
skrá með um 2.500 stafrófsröð-
uðum flettiorðum.
Höfundur er málfræðingur
og hefur starfað við málfars-
ráðgjöf um árabil, m.a. sem
málfarsráðunautur Ríkisút-
varpsins um nokkurra ára
skeið. Hann er nú forstöðu-
maður Islenskrar málstöðvar.
Útgefandi er Málvísinda-
stofnun Háskóla íslands. Bók-
in er 169 bls., Verð: 2.400 kr.
• BREYTINGASKEIÐIÐ er
sjálfshjálparbók eftir Ruth
Appelbey í þýðingu Önnu
Maríu Hilmarsdóttur. Bókin
er fyrsta bókin í flokknum
Heilbrigt viðhorf, sem fjallar
um sjálfshjálp og bendir á
raunhæfír lausnir til að takast
á við vandamál lífsins, segir í
fréttatilkynningu.
Ennfremur segir að höfund-
urinn sé smáskammtalæknir
(hómópati) sem hefur sérhæft
sig í breytingaskeiðj kvenna og
rekur eigin stofu á írlandi.
Bókin fjallar um breytinga-
skeiðið á raunhæfan hátt og
hjálpar konum að líta á þetta
tímabil í jákvæðu ljósi. Rakin
eru á ítarlegan hátt þau vanda-
mál sem geta komið upp á
þessu tímabili og komið með
viðeigandi lausnir, bæði hvað
varðar mataræði, fæðubótar-
efni, smáskammtalyf og horm-
óna.
Útgefandi er PP Forlag.
Bókin er 104 bls. Vcrð: 1.380
kr.
Nýjasta bók fréttamannsins og
rithöfundarins Ómars Ragnars-
sonar heitir Ýkt eðlilegt og er
ætluð unglingum. Aður hefur
hann skrifað eina skáldsögu,
þrjár bækur um fólk,
bernskuminningarbók og
kennslubók sem inniheldur landa-
fræði fyrir flugmenn. Nýju bók-
inni fylgir geisladiskur með lagi
sem sögupersónur hennar semja
og önnur aðalpersónan syngur í
bókarlok. Þarmeð nær bókin út-
fyrir þau landamæri sem bækur
hafa venjulegast haft.
Ýkt eðlilegt stefnir saman ung-
lingum úr borg og sveit og ung-
lingum sem hafa lent í vandræð-
um með líf sitt.Um kveikjuna að
verkinu segir Ómar:
„Eftir að hafa þvælst um landið
í ljöiutíu ár hef ég lært að vanda-
mál sem oft eru talin einskorðast
við borgarlíf, eins og vandamál
tengd fíkiúefnum og áfengi, eiga
alls staðar heima. A sama tíma hef
ég kynnst bændafólki sem mér
fannst að ætti erindi við unglinga,
sérstaklega unglinga sem ekki eru
vissir um sjálfa sig í borgarsamfé-
laginu og lenda jafnvel í hópi svo-
kallaðra vandræðaunglinga.
Eg vildi reyna að lýsa því
hvemig eðlilegur unglingur getur
orðið ýkt eðlilegur og sogast
lengra út í þær aðstæður sem
færa honum vandræðastimpilinn.
Granntónninn gæti verið krufn-
ing unglingsins á íslensku þjóðfé-
lagi, annars vegar í hringiðu
borgarinnar og hinsvegar í af-
skekktasta dreifbýli. Og grunn-
spurningin er kaimski þessi: Er
það sem á að vera eðlilegt líf
kannski bara ýkt eðlilegt?
BÆKUR
Skáldsögur
SAGAN AF HERRA SOMMER
Eftir Patrick Siiskind, með myndum
eftir Sempé, Sæmundur G. Halldórs-
son þýddi. Sóley, Reykjavík 1998, 129
bls., verð: 2.400 kr.
FJÖLDI vandaðra og metnaðar-
fullra þýðinga^ fyrir þessi jól er
ánægjulegur. Á fjörur undirritaðs
hefur rekið hnossgæti á borð við
Ameríku eftir Franz Kafka og In-
ferno eftir August
Strindberg. En fleiri
gullmola er að finna,
Sagan af herra
Sommer eftir Patrick
Súskind er einn þeirra.
Súskind er íslenskum
lesendum að góðu
kunnur en skáldsaga
hans Ilmurinn sló eftir-
minnilega í gegn fyrir
áratug eða svo. Sagan
af herra Sommer kom
út á frummálinu 1991
og er býsna ólík Ilmin-
um. Bókin er skreytt
með myndum teiknara
að nafni Sempé; þetta
eru ótrúlega sjarmer-
andi vatnslitamyndir
og teikningar; sumar þeirra gætu
næstum verið úr Dimmalimm eftir
Mugg, ef ekki kæmu til prakkara-
legar skrípamyndafígúrur sem
spígspora um í þeim. Þegar skáld-
verk er myndskreytt með þessum
hætti eru teikningarnar ekki til
skrauts heldur órjúfanlegur hluti
verksins. Og forfallni göngumaður-
inn herra Sommer skálmar um í
bakgi'unni flestra teikninganna.
Gönguferðir eru honum lífstíðar
verkefni.
Einhver ætti að taka sig til og
skrifa sögu og sálfræði (jafnvel fag-
urfræði og hugmyndafræði) göngu-
ferða, þess að ganga. Herra
Sommer stundar gönguferðir sínar
um þýska sveit og þorp af kappi og
einbeitni gi-asaferða og eirðarleysi
borgarráps. Hann er hluti af um-
hverfínu, einkennilegur maður sam-
gróinn landslaginu. Ekki er ljóst
hversvegna hann gengur af slíku of-
Syngur líka fyrir hana?“ spurði
Silli.
„Nei, það vantar texta við lagið,“
svaraði Átli.
Það kom furðulega óræðm- svipur
á Silla. Hann horfði sorgmæddur en
samt svo dreymandi á svipinn á org-
elið og leit til skiptis á þau Huldu
Rós og Atla með afar íbyggnum svip
eins og hann væri að lesa tilfinningar
þeirra hvors til annars út í hörgul.
Svo birti aðeins yfír raunalegum
svip hans og hann sagði:
„Þú spilar lagið fyrir mig. Já. Eg
heyri ekki. Neei. En ég sé fíngurna
og skynja lengd tónanna. Já. Ekki
á norðlensku. Nei. Á unglingamáli.
forsi en innilokunarkennd er nefnd
til sögunnar; einnig möguleikinn að
hann sé að ganga burt frá dauðan-
um en ekkert illviðri fær stöðvað
hann. „Þú gengur af þér dauðum!"
(38) segir faðir sögumannsins við
hann. Svar hans við þeirri fullyrð-
ingu eru einu orð Sommers í verk-
inu því þótt verkið heiti Sagan af
herra Sommer er þessi ágæti
göngumaður í bakgrunni sögunnar,
rétt einsog myndanna. Söguhetjan
er smástrákur sem segir síðan frá
áratugum síðar.
Fjarlægð er milli sögumanns og
söguhetju. Sá fyrr-
nefndi heimfærir
allskyns eðlisfræðilög-
mál á veruleika
bernsku sinnar. Fall
pilts niður úr trjám er
„í samræmi við fyrsta
falllögmál Galileis, en
samkvæmt því er fall-
vegalengd jöfn hálfu
margfeldi af þyngdar-
hröðun jarðar og tíma í
öðru veldi“ (10).
Hnykkt er á þessari
vísindamennsku með
notkun neðanmáls-
greina. Strákurinn er
ekki jafn hlýðinn eðlis-
fræðinni. í upphafi
sögunnar óhlýðnast
hann þyngdarlögmálinu - næstum
því: „ef ég hefði bara hneppt frá
mér jakkanum og gripið um boð-
ungana og breitt þá út eins og
vængi, þá hefði vindurinn endan-
lega hafið mig á loft“ (6). Hann er
bara ekki viss um hvernig eigi að
lenda. Fyrrnefnt fall hans niður úr
tré hefur hinsvegar frásagnarlegar
afleiðingar, að kalla má. Fyrir utan
að öðlast skilning á þyngdarlögmál-
inu fær hann kúlu á hnakkann og
þar myndast blettur sem hann get-
ur reitt sig á sem loftvog en veldur
einnig ruglanda. „Þannig veitist
mér til að mynda sífellt örðugara að
halda mér við efnið, að setja fram
einhverja ákveðna hugsun í fáum og
hnitmiðuðum orðum, og ef ég ætla
að segja sögu eins og þessa héma
verð ég að gæta þess vandlega að
týna ekki þræðinum, því þá veð ég
úr einu í annað og að lokum hef ég
ekki hugmynd um frá hverju ég var
Jaá! Búinn að þekkja marga ung-
linga sem hafa verið hérna. Já.
Ekki ókunnugur þeim. Nei. Veit
hvernig þeir tala. Já. Geri texta
fyrir ykkur og mig. Kannski ekki
fleiri tækifæri til að gera svona.
Spilaðu lagið.“
Atli ætlaði varla að geta byrjað
að spila, svo hissa varð hann.
Svo spilaði hann lagið en Silli
horfði á fingurna á honum með at-
hygli og bað hann um að spila lagði
aftur en sagði svo:
„Heyri ekki þitt lag. Nei. En er
búinn að læra hljóðfallið og gera
mitt eigið lag inni í hausnum á mér
eftir hljóðfallinu. Já.“
að segja“ (12). Af og til eru lesendur
minntir á þennan frásagnarlega
blett í hnakka sögumanns.
Hlý kímni setur svip sinn á Sög-
una af heira Sommer. Strákurinn
lærir að hjóla, verður skotinn og
veltir fyiir sér sjálfsmorði, sviðsetur
í huganum iðrun og eftirsjá fullorðna
fólksins af algjörlega dæmigerðum
barnaskap. Reyndar má velta fyi'ir
sér hvort flokka eigi verkið með
barnabókum. Dóttur minni á fimmta
ári finnst myndirnar frábærar og
skemmtir sér konunglega yfir kafla
þar sem píanókennari stráksins set-
ur óvart hor á nótu. Ég er sammála
henni þó ég túlki öðruvísi. En ég hef
aldrei botnað almennilega í „aldurs-
gi-einingum" á bókmenntum. Skipta
þær virkilega máli?
Ef einhver heldur að þýðing á
einföldum og tærum stíl einsog
FINLANDIA-verðlaunin fyrir
fagurbókmenntir í ár hlaut rit-
höfundurinn Pentti Holappa fyr-
ir skáldsögu sína Vinarmynd.
Finlandia-verðlaunin eru 150.000
mörk.
Skáldsögu Holappa valdi leik-
konan Liisamaja Laaksonen úr
flokki sex skáldsagna.
í skáldsögu Holappa er lýst
nánum kynnum og vináttu
tveggja karlmanna, sem þó tekur
á taugarnar, myndlistarmanns
og skálds, á árunum eftir stríð.
Laaksonen vill ekki við það
kannast að hún hafí tekið mál-
stað samkynhneigðra með því að
velja skáldsögu Holappa.
- Sagan getur ýtt við mér án
þess að ég þurfí endilega að vera
sammála þeim viðhorfum sem
þar er lýst, segir leikkonan og
bendir á að verðlaunabókin sé
uin margt fleira en ástir, t.d.
menningarlífið á þeim tíma sem
hún gerist.
Liisamaja Laaksonen segir að
erfitt hafí verið að gera upp á
með skóluin eða reglusemi fyrr
en þeir höfðu dvalið uppi í sveit
og lent í aðstæðum þar sem horft
var upp á líf og dauða.
Eg er ekki að fegra dreifbýlið
en það hefur oft komið í ljós að
börn eiga auðvelt með að koinast
til manns við frumstæðar aðstæð-
ur, það er að segja þegar hinn til-
búni heimur í tölvum og mynd-
böndum er horfínn og þau standa
í miðju sköpunarverkinu. Krökk-
unum er einfaldlega kippt niður á
jörðina þegar þau kynnast þess-
um afskekkta heimi þar sem dýr
og náttúra leika aðalhlutverk.
Barnabörn mín hafa ekki átt
kost á því að fara í sveit. Þessi
bók er meðal annars skrifuð svo
þau geti að minnsta kosti ímynd-
að sér það. Það skaðar heldur
ekki að þau eru að komast á ung-
lingsár og elsta barnabarn mitt,
táningurinn Ómar Þór Óskars-
son, reyndist mér haldgóður, því
hann las yfir handritin og gaf
mér góðar ábendingar."
Hann benti á höfuð sitt og hélt
áfram:
„Geri texta við mitt lag sem er
líka texti við þitt lag. Texta fyrir
okkur fjögur. Já. Enga aðra. Nei.
Leyndarmál. Usss! Þið lofið að
segja engum. Jaá.“
Það kom alveg sérstaklega furðu-
legur svipur á hann þegar hann
sagði þessi síðustu orð og áður en
þau gátu spurt hann nokkurs frekar
vai' hann farinn sömu leið og hann
kom.
„Okkur fjögur? Hvers vegna
sagði hann það?“ spurði Hulda Rós.
þessum sé Iitlum vandkvæðum
bundin er það misskilningur því fátt
er erfiðara. Þýðandinn kemst prýði-
lega frá þessu; íslenski textinn hef-
ur innbyrðis samkvæmni og löngum
setningum er leyft að halda sér,
sem mér fínnst gott. Þó finnst mér
nokkrar þýðingarlausnir, á bersýni-
lega erfiðum stöðum, vera ... tja,
ekki klaufalegar og ekki kæruleys-
islegar en ekki heldur alveg nógu
hugvitsamlegar. En þetta er afar
léttvægt kvabb, enda þekki ég ekki
frumtextann.
Sagan af herra Sommer lætur lít-
ið yfir sér og hefur ekki farið hátt.
Bókin er fallegur gripur og verkið
er margbrotið þrátt fyrir einfald-
leika sinn og í flokki með áhuga-
verðustu þýðingarútgáfum um
þessar mundir.
milli höfundanna sex, sem til
greina komu, og sagna þeirra.
Hún segir að sér sé vel ljóst að
bókmenntafólkið muni láta í sér
heyra þar sem allir geti aldrei
orðið ánægðir með huglægt mat
einnar manneskju.
Holappa, sem er 71 árs, er
sammála Laaksonen um að sam-
kynhneigð sé ekki meginþemað í
skáldsögu hans, heldur kyn-
hneigðin sem gleðigjafi og refsi-
vöndur sem allir glími við frá
vöggu til grafar.
Fyrsta bók Ilolappa, Fíflið í
speglasalnum, kom út 1950.
Hann hefur fengist við flestar
greinar ritlistar, ort Ijóð og
samið skáldsögur, leikrit, rit-
gerðir og greinar í blöð og tíma-
rit. Hann tók líka þátt í stjórn-
málum og var menntamálaráð-
herra 1972. Holappa er einnig
mikill vinur Frakka og franskrar
menningar. Hann hefur átt
heima í Frakklandi og þýtt fjölda
skáldsagna og ljóða úr frönsku á
fínnsku.
Úr Ýkt eðlilegt
Göngriferðir í bakgrunni
Patrick
Siiskind
Hermann Stefánsson
Ver ðlaunaskáldsaga
í sviðsljósinu