Morgunblaðið - 23.12.1998, Blaðsíða 46

^6 MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
REYNIR
UNNS TEINSS ON
+ Reynir Unn-
steinsson var
fæddur á Reykjum í
Ölfusi 29. júní 1945.
Hann varð bráð-
kvaddur á heimili
sínu 13. desember
síðastliðinn og fór
útför hans fram frá
Dómkirkjunni 22.
desember.
Þegar kærasti vinur-
inn fellur svo óvænt
frá, á besta aldri, leitar
margt á hugann. Öllu
er afmarkaðui' tími. Líf mannlegt
endar skjótt. Skjótt hefur sól brugð-
ið sumri. Þeir deyja ungir sem guð-
irnir elska. Tregt er tungu að
hræra. Orð verða fátækleg. Manni
fallast hendur. Minningar frá rúm-
lega þrjátíu ára vináttu streyma
fram. Tilveran verður grá og litlaus.
Erfitt að trúa að þetta sé raunveru-
leiki. A þessum stundum skynjum
við svo vel, að vináttan og kærleik-
urinn era dýrmætustu gjafir Guðs.
Við trúum flest innst inni, að allt eigi
■*tnn æðri tilgang og komi í ljós í fyll-
ingu tímans. Góðir menn og grand-
varir uppskeri í samræmi við það
sem þeir sái. Þeir lifi áfram og fái
nóg að starfa Guðs um geim. Vegir
Guðs era að sönnu órannsakanlegir
en hann elskar öll bömin sín jafnt
og lætur ekkert glatast. Þannig er
hinn óskilyrti kærleikur sem menn-
imir eiga svo erfitt með að skilja.
Spekingurinn með bamshjartað,
Bjöm Gunnlaugsson, segir í Njólu:
„Guð vom anda ef áframhald / ei fá
^seinna lætur / röðulbanda reist er
tjald / rétt til einnar nætur.“
Kynni okkar Reynis Unnsteins-
sonar hófust haustið 1961 er við
settumst í þriðja bekk Menntaskól-
ans á Akureyri. Við urðum bekkjar-
félagar næstu fjögur árin og sessu-
nautar það síðasta. Ég veitti þessum
myndarlega, hávaxna, hógværa og
ljóshærða pilti fljótt athygli. Það var
samt ekki fyrr en í fimmta bekk sem
kynni okkar urðu náin. Einkum
minnist ég ánægjulegra heimsókna
hans til okkar Indriða heitins Hall-
grímssonar. Við voram þá herberg-
isfélagar á sjöttabekkjarganginum.
Indriði kvaddi fyrstur þetta tilvera-
stig. Reynir er sá sjötti sem hverfur
úr hópnum okkar sem útskrifaðist
Worið 1965. Það var á þessum síðustu
árum, í menntaskóla, sem Reynir
fór að vekja á sér athygli sem efni-
Blómabúðin
öai^ðskom
v/ PossvogsUifkjMgnfð
Símh 554 0500 J

Þcgar andlát ber
a<5 nöndum
CJtfa ra r/)jónusta
scm byggir á
langri reynstu
s
Utfararstofa
Kirkjugarðanna ehf
Sími 55 1 1266
www.utfarastofa.com
legur frjálsíþróttamað-
ur. Hann varð t.d. ís-
landsmeistari í
þrístökki innanhúss og
sigraði í sömu grein ut-
anhúss, á Laugardals-
velhnum. Eftir stúd-
entspróf hóf hann að
keppa í meistaraflokki í
knattspymu og þótti
skæður markaskorari.
Það duldist engum að
hæfileikar Reynis til
náms vora miklir og
minnið sérlega gott. En
mikill lestur og áhugi á
öðram sviðum urðu oft
til þess að námsbækumar sátu á
hakanum. Það var á við heilan há-
skóla að ræða við Reyni um hin að-
skiljanlegustu málefni, sérstaklega
um atburði og persónur líðandi
stundar. Þar var sjaldan komið að
tómum kofunum. Hann keypti mikið
af erlendum blöðum og tímaritum til
að setja sig sem best inn í öll mál. I
umræðum var Reynir málefnalegur,
„akademískur“, í hugsunarhætti
þótt vissulega gæti honum gramist
heimska og ranglæti heimsins.
Fljótfæmislegar ályktanir og
sleggjudómar vora honum fjarri
skapi. Kímnigáfan var þroskuð þótt
ekki væri þeim hæfileika mikið flík-
að. Bréf, er ég dvaldi við nám er-
lendis, bera þess glöggt vitni. Vald
Reynis á íslenskri tungu var aðdá-
unarvert. Hástemmd lýsingarorð
okkar ágæta íslenskukennara, Gísla
Jónssonar, er hann skilaði ritgerð-
um, drógu enga dul á það.
Reynir varð fyrir því áfalli að
missa fóður sinn, skólastjóra Garð-
yrkjuskóla ríkisins að Reykjum í
Ólfusi, skömmu eftir stúdentspróf.
Fjölskyldan flutti þá til Reykjavíkur
og kom það mest í hlut Reynis að sjá
móður sinni og yngri systkinum far-
borða. Þetta átti sjálfsagt stóran
þátt í að ekki varð af háskólanámi
þótt hugur hans stæði til þess lengi
vel. Hann lauk samt fyrsta árs námi
í lögfræði auk prófs í heimspekileg-
um forspjallsvísindum. Hugur hans
stóð einnig til náms í sagnfræði og
latínu um tíma. Móður sína missti
hann nú í vor og Ólaf bróður sinn ár-
ið þar á undan. Veikindi yngsta
bróðurins, Bjarka, hafa einnig hvílt
þungt á honum lengi.
Fljótlega eftir stúdentspróf hóf
Reynir störf sem handritavörður við
Amastofnun. Því starfi gegndi hann
allt til dauðadags af einstakri sam-
viskusemi. Hann var á leið þangað
sunnudagsmorguninn sem kallið
kom. Mér er ekki kunnugt um að
hann hafi nokkumtíman tekið sér
veikindafrí öll þessi ár. Það leyndi
sér ekki að síðustu vikumar var
hann sárþjáður. Ég kom til hans á
vaktina daginn fyrir andlátið og var
mér bragðið er ég sá hve mjög hann
þjáðist og átti erfítt með andardrátt-
inn. Ég hvatti hann, að skilnaði, að
hvíla sig nú vel og láta sér batna.
Aldrei datt mér í hug að_ þetta yrði
okkar síðasti fundur. Ósérplægni
Reynis tók sinn toll af heilsu hans.
Vaktavinna með síbreytilegum
hvíldartíma er heldur ekki til þess
fallin að efla heilbrigði manna. Ef-
laust hefði Reynir mátt huga betur
að nútíma kenningum í næringar-
Persónuleg,
alhliða útfararþjónusta.
Áralöng reynsla.
Sverrir Olsen,
útfararstjóri
Sverrir Einarsson,
útfararstjóri
Útfararstofa Islands
Suðurhlíð 35 ♦ Sími 581 3300
Allan sólarhringinn. www.utfararstofa.ehf.is/
fræðum og láta af pípureykingum.
Reynir var samt ákaflega nægju-
samur og hófsamur maður og barst
lítt á. Lengst af lét hann sér nægja
eitt herbergi og það var ekki fyrr en
um fertugt sem hann fékk sér bif-
reið. Merkilegt hvað allt dekur við
sig sjálfan var honum fjarri skapi.
Sá á nóg sem sér nægja lætur gæti
hafa verið mottó hans. A timum
brjálaðrar neysluhyggju og sjálfs-
upphafningar era ekki margir sem
þora að skerast úr leik í dansinum
kringum gullkálfinn. Bjarni
Thorarensen nefndi þetta „sam-
þykktu heimskuna" í frægu ljóði:
„og hvað flestir fjöra/gjörir hún
eins/svo viti aðrir/hún ei vitlaus
sé.“ Leyndardómur þeirra sem era
andlega gefandi felst meðal annars í
að forðast þessa yfirborðsmennsku,
vera í þokkalegri sátt við sjálfan sig.
Mér er samt ekki kunnugt um að
Reynir hafi stundað hugleiðslu eða
lesið dulspekileg fræði að ráði. Hann
var annars dului' um trúai'hugmynd-
ir sínai- og um flest það er viðkom
persónulegum högum sínum.
I samskiptum við fræðimenn
Ámastofnunar var Reynir sérlega
farsæll og vinsæll og er mér ekki
kunnugt um að hann hafi átt þar
nokkra óvildarmenn. Báðir for-
stöðumennirnir, sem hann vann
undir, tengdust honum vináttubönd-
um. Það var mikil andleg upplyfting
fyrir þetta fólk, að geta Utið af og til
upp úr hinum fornu ritum, farið inn
á kaffistofu og átt uppbyggilegar
samræður við Reyni um stund.
„Sálusorgarahlutverk" þetta var
sérlega mikilvægt fyrir erlenda
fræðimenn, sem era margir á stofn-
uninni, langt frá sínum fjölskyldum
og vinum og því stundum einmana.
Það er því skarð fyrir skildi á Arna-
stofnun og það skarð verður vand-
fyllt. Margir utan stofnunarinnar
leituðu nærveru Reynis, meðal ann-
ars til þess að tefla skák og var því
oft fjölmennt á kaffístofunni. Reynir
var sérlega hugkvæmur skákmaður
og fékk undirritaður að kynnast því
á þúsundum kappskáka.
Nýlega ræddum við eilífðarmálin
og hvor okkar kæmi til með að
skrifa minningargrein um hinn.
Undarlegt að vera kominn svo
skjótt í þá stöðu og sárt að finna sig
skorta andagift þegar mest á ríður.
Það er þó huggun hai-mi gegn að of-
lof væri þér síst að skapi. Helst
hefðir þú kosið að allt færi fram í
kyrrþey.
Kæri vinur og félagi. Þakka þér
fyrir allt og allt. Þakka þér fyrir að
hafa tekið mér eins og ég var. Þakka
þér fyrir að hafa veitt mér þann
stuðning í hretviðrum lífsins sem í
þínu valdi stóð. Þakka þér fyrir að
hafa dregið úr einsemd minni og
gert lífið bjartara og innihaldsrík-
ara. Sérstaklega vil ég þakka þér
fyrir hvað þú hlustaðir vel og gafst
góð ráð. Stundum var þér mikið
niðri fyrir og þá hlustaði ég en oftar
varst það þú sem varst gefandi aðil-
inn. Slíkur vinur er dýrmætari en öll
heimsins sálfræði, heimspeki og
guðfræði til samans.
Blessuð sé minning þín. Eftirlif-
andi systkinum, þeim Hönnu, Grét-
ari og Bjarka, er vottuð innileg hlut-
tekning.
Ásgeir Sigurðsson.
Þegar fyrstu handritin voru flutt
heim til íslands frá Danmörku vorið
1971, ákváðu íslensk stjómvöld að
ávallt skyldi vakað yfir þeim dag og
nótt eftir heimkomuna. I fyrstu ann-
aðist Reykjavíkurlögreglan þessa
vörslu af alúð og fórnfýsi. En ljóst
var að um slíkt gat ekki verið að
ræða til frambúðar, og var þá farið
að svipast um eftir manni sem gæti
tekist þetta starf á hendur. Einn
þeirra sem föluðust eftir því var
ungur stúdent að nafni Reynir Unn-
steinsson. Ég spurðist að sjálfsögðu
fyrir um uppruna hans og hæfileika,
og er skemmst frá því að segja að
hann hlaut hvers manns lof, og
sýndist mundu hafa til að bera
marga þá eiginleika sem vel hentuðu
til þessa starfa. Og ekki spillti það
fyrir er ég komst að því að hann var
sonur Unnsteins Ólafssonar, hins
merka brautryðjanda í íslenski'i
garðrækt og fyrsta skólastjóra
Garðyrkjuskólans á Reykjum í Ölf-
usi, og Elnu konu hans; en Unn-
steinn skólastjóri og fjölskylda hans
öll var í miklu vinfengi við fóður-
bróður minn Jónas frá Hriflu og
fjölskyldu hans.
Reynir var síðan ráðinn sem
fyrsti vörslumaður handritanna í
Arnastofnun sumarið 1971 og
gegndi því starfi til dauðadags.
Þetta er starf sem krefst sérstakra
eiginleika. Líkurnar til þess að
nokkuð beri út af era ekki miklar.
Húsið er vandað og handritin að
jafnaði læst inni í rammlegri
geymslu. Til þessa dags hefur aldrei
neitt borið útaf sem valda mætti
áhyggju. En einmitt þess vegna þarf
gæslumaðurinn að hafa til að bera
óbilandi þolgæði og árvekni. Hand-
ritin era mestu dýrgripir Islands,
þau má ekkert illt henda, og enginn
veit hvenær varna kann að vera
þörf. Og auk hinnai' óbilugu ái'vekni
og þolinmæði þarf gæslumaðurinn
að hafa til að bera ýmsa aðra góða
hæfileika. Hann er yfirmaður Arna-
stofnunai' þegar hann er þar einn á
verði, ekki aðeins um nætur heldur
og að deginum um helgar. Þá þarf
hann að vera kurteis og hpur í við-
móti við gesti sem að garði koma.
Hann þarf að vera fróðui' og úr-
ræðagóður til að leysa vanda þeirra
eftir bestu getu.
Þegar Reynir tók til starfa við
Árnastofnun varð strax ljóst að þörf
mundi annars gæslumanns í fullu
starfi og auk þess varamanna til
ígripa. Sú skipan komst á frá upp-
hafi að Reynir tókst á hendur yfir-
umsjón handritavörslunnar án þess
að um það væri gerður nokkur sér-
stakur samningur. I samráði við mig
réð hann aðra vörslumenn eftir
þörfum, skipti með þeim verkum og
skipulagði alla handritagæsluna.
Þetta annaðist hann síðan alla tíð.
Það var Ái'nastofnun ómetanlegt
happ að hafa í þessu hlutverki svo
traustan mann og áreiðanlegan, og
fyrir það færam við honum að leið-
arlokum innilega þökk.
Unnsteinn skólastjóri féll frá ung-
ur að aldri. Þá var Reynir aðeins lið-
lega tvítugur, en engu að síður
reyndist hann móður sinni hin
styrkasta stoð og stytta, og hélst svo
alla stund uns hún andaðist í hárri
elli fyrr á þessu ári. Og systkini sín,
bæði eldri og yngri, studdi hann á
marga lund - að ég held stundum
enn meira en þeim var sjálfum
kunnugt um. Þungur harmur er nú
kveðinn að þeim þremur sem eftir
lifa, að missa þennan góða bróður
svo óvænt og skyndilega.
Á löngum vökum og varðsetum í
Ámagarði gafst Reyni ærinn tími til
lestrar, og gerðist hann fróður vel,
einkum um söguleg efni af ýmsu
tagi þótt aldrei lyki hann háslróla-
prófi. Ymsir lögðu leið sína til Árna-
stofnunar á helgum dögum, ýmist til
að sinna einhverjum verkefnum eða
bara til að hitta Reyni þar sem hann
var á verði sínum. Þótti öllum gott
að tylla sér um stund í dagstofunni,
fá sér kaffisopa og skrafa um stund
við handritavörðinn, um söguleg efni
forn og ný ellegar um einhver dæg-
urmál sem á baugi voru þá stundina.
Ég var einn þessara manna. Eins
og fyrr getur þekkti ég Reynþekki
fyrr en hann kom til starfa við Árna-
stofnun. Svo mundi talið að við höf-
um verið býsna ólíkir menn. Hann
hægur og fámæltur og hafði aldrei
stór orð, jafnvel þótt honum þætti
sér eða sínum stórlega misboðið; en
ég meir á yfirborði, bröltandi í
margvíslegum framkvæmdum og
stundum ógætinn í orðum. Engu að
síður tókst með okkur hin traustasta
vinátta, og bar þar aldrei nokkurn
skugga á. Oft hafði ég þann sið að
Ijúka ýmsum ritverkum um helgar, í
kyrrð og næði Árnastofnunar. Skaut
ég þá gjarna handritinu fyrir Reyni
að skilnaði að hann mætti lesa það
yfir. Hann var mildur gagnrýnandi
og gerði of fáar athugasemdir við
skrif mín. í mesta lagi að hann segði
sem svo: „Mér finnst nú þetta eftir-
mæli betra en það sem þú skrifaðir
um daginn, um hann N.N.“
Nú er vinur minn horfinn á braut
og fær ekki tjáð mér skoðun sína á
mínum fáæklegu línum. En sú er
trúa mín að hann muni ekki síður
mildur í dómum sínum þar sem
hann er nú kominn heldur en hann
var í jarðvist sinni. Og vel mun hann
una sér í samvistinni við þann sem
þar ræður ríkjum, hann sem metur
viljann og horfir mildum augum á
hin ófullkomnu mannanna verk.
Jónas Kristjánsson.
Þessi hógværi maður valdi sér að
ævistai'fi að vera nætur- og helga-
vörður á Ámastofnun og gegndi því
starfi með sóma í rúmlega 25 ár. Áll-
ir heimamenn og gestir komust
fljótlega að þvi að Reynir bjó yfir
margs konar hæfileikum og miklum
gáfum. I stuttu máli var hann „sál
stofnunarinnar" eins og tveir út-
lenskir fræðimenn og sumargestir
hafa orðað það í bréfum til mín á
þessari sorgarstund. Ég þekkti
hann öll þessi ár sem hann vann fyr-
ir stofnunina, og í auknum mæli eft-
ir að ég var alfluttur til landsins fyr-
ir níu árum. það var sjaldan, þegar
hann var á vakt á kvöldin eða um
helgar, að ég liti ekki inn á stofnun-
ina til að geta spjallað við þennan
merkilega mann yfir kaffi sem hann
bauð. Ég tók líka eftir því að þeir
voru margir aðrir, „stórir" menn og
„litlir“, sem gerðu hið sama.
Hvert var aðdráttarafl hans? Af
hverju nota tveir útlendingar, frá
ólíkum löndum, orðið „sál“ um
hann? Hvers konar maður var
Revnir?
Oftar en einu sinni, þegar ég
spurði til dæmis af hverju hann
hefði aldrei lokið háskólaprófi, sagði
hann, „I have no ambition" („ég er
ekki metnaðargjarn" - hann notaði
stundum ensku við mig til áherslu).
Stundum bætti hann við: „I’m not a
typical Ieelander.“ Hann safnaði
ekki peningum, hann ók ekki um á
stóram jeppa eða keypti sér fín fót,
hann ferðaðist lítið erlendis, hann
sóttist ekki eftir að koma sér áfram í
þjóðfélaginu eða á vinnumarkaði.
Þvert á móti - hann var ánægður
með lítið, þótt hann væri mjög gáf-
aður maður sem hefði getað gert
hvað sem er. Hann var andstæða
mannkynsins eins og því er lýst í
kvæði Samuel Johnsons, „The
Vanity of Human Wishes“ („Fánýti
þess sem mennirnir óska sér“). Þar
eru menn reknir áfram af „von og
ótta, þrá og hatri“ í eftirsókn eftir
innihaldslausum hlutum sem þeir
ímynda sér að muni veita þeim lífs-
gleði. Reynir var, eins og heilagur
maður, laus við allt þetta. Hann lifði
einfóldu og góðu lífi.
En eitt hefur mér dottið í hug síð-
an ég fékk þessa óvæntu sorgar-
fregn og það er að hann var, þrátt
fyrir það sem hann sagði, metnaðar-
gjarn maður, á sinn hátt. Og meira
en það, honum tókst að ná takmarki
sínu, sem var æðst allra markmiða:
að vera heilsteypt manneskja. Ég sé
nú að líf hans var mjög vel skipu-
lagt. Sem vörður hafði hann mikinn
tíma til að lesa - sem metnaðar-
gjarnir menn hafa ekki - og hann
keypti og las fjölda fræðilegra bóka.
Síðast var það ein besta ævisaga
Abrahams Lincoln, eftir David Her-
bert Donald (1995). (Hann hafði
mikinn áhuga á Lincoln, enda voru
þeir ekki ólíkir, báðir stórlyndir en
þó hægværir.) Reynir hafði ágætt
minni og var ótrúlega fróður, til
dæmis í stjórnmálum og sögu míns
heimalands, og ég lærði mikið af
honum. Sem vörður hafði hann tíma
til að tala við fólk, og samskipti hans
við aðra einkenndust af því hvað
hann var einlægur og talaði beint
við fólk. Hann reyndi að skilja það
frá þeirra sjónarmiði; hann hugsaði
ekki um sjálfan sig, eins og metnað-
argjarnir menn gera. Forvitni hans
og einlægur áhugi á lífi og sálum
annarra - hann var mikill mann-
þekkjari - leiddi oft til gamansemi
og góðlátlegrar stríðni; hann hafði
ágætt skopskyn, byggt á djúpum
mannskilningi.
Sem vörður hafði hann tíma til að
hugsa - sem metnaðargjarnir menn
hafa ekki - og skoðanir hans á
mönnum og málefnum vora alltaf at-
hyglisverðar, skynsamlegar og
sanngjarnar. Hann hafði eins ríka
siðgæðisvitund og hægt er að hugsa
sér - hann var svo heiðarlegur að
honum fannst erfitt að skilja lygar
eða svik, svindl eða græðgi, hræsni