Morgunblaðið - 23.12.1998, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1998 33
LISTIR
Karlremba á
unglingastigi
BÆKUR
Skáldsögur
UNGFOLAHROKI
Eftir Guðjón Sigvaldason.
Myndskreytingar Ása Heiður
Rúnarsdóttir. 127 bls. Gjess 1998
GUÐJÓN Sigvaldason skrifar
hér sögu um unglingspiltinn Kára
sem flyst utan af landi eftir
skilnað foreldra sinna og fær inni
hjá ömmu sinni, léttlyndri
leikkonu, „... ekki neitt sérlega
fræg, þó hún hafi leikið í einni eða
tveim bíómyndum og óteljandi
leikritum sem hún röflar
stanslaust um.“ Kári er
sögumaður, stuttur í spuna, segir
ekki meira en þarf, textinn er
knappur, oft býsna hnitmiðaður,
smellinn, oft fyndinn. „Amma
segir að ég þjáist af „ung-
folahroka". En það kallar hún
karlrembu á unglingastigi." A
stöku stað kemur stíllinn upp um
höfundinn, þá sjaldan hann stígur
fram fyrir sögumanninn og leggur
honum til aukinn orðaforða; „... ég
er eins og þeir, markeraður af
mínum tilfinningum, ákvörðunum,
ég kem til með að burðast með ör í
gegnum lífið ...“ Lífsspekin ristir
ekki ýkja djúpt en kannski er það
heldur ekki tilgangurinn, heldur
að segja sögu sem fellur í kramið
hjá ungu fólki á aldrinum 15-18
ára, löng saga gerð ansi stutt, og
ýmislegt drífur á daga
aðalpersónunnar, dauðsföll,
veikindi og fíkn í áfengi og önnur
eiturlyf, vináttu, ást, kynlíf og
farið hratt yfir sögu í öllum
tilfellum. Frásagnarstíllinn gerir
lesandanum erfitt um vik að meta
hvaða atburðir skipta meira máli
en aðrir, Kári fer á fleygiferð í
gegnum líf sitt, allt ber fyrir hann
samtímis og kannski má gera því
skóna að líf unglingsins sé með
þessum ósköpum, upplifunin eigi
sér stað núna og úrvinnslan síðar.
Versta einkunn fá foreldrar
Kára, þau eru fullkomlega
áhugalaus um hann, það er ekki
nóg með að þau skilji hann alls
ekki, heldur koma þau beinlínis
illa fram við hann og Kári sækir
fyrirmyndir sínar í vinina og
ömmuna. Vinir Kára, Drengur og
Snáði, eru skemmtilega ólíkar
týpur en talsvert vantar á að þær
upplýsingar sem koma fram um
þá í lokin séu undirbyggðar með
nokkrum hætti.
Myndin sem höfundurinn
dregur upp af lífi unglinga í
Reykjavík byggist aðallega á lýs-
ingum á skemmtunum með
„tilheyrandi" áfengisdrykkju um
helgar en þó er sagt frá
örlagaríkri skíðaferð í Bláfjöll og
götuleikhúsi á 17. júní sem þeir
félagarnir taka þátt í. Vinkona
Kára, Sóley, verður mestur
örlagavaldur í lífi hans en hér
bregst höfundi bogalistin því
Sóleyju kynnumst við eingöngu í
frásögn Kára, persóna hennar
tekur aldrei á sig mynd í sögunni.
Hún er nafn og lítið annað.
Bestum tökum nær höfundur á
efninu þegar hann lýsir jóladvöl
Kára hjá föður sínum og síðan
móður árið eftir. Líðan hans eftir
að samband þeirra Sóleyjar hefur
fengið sviplegan endi er einnig
dregin upp af tilfinningu en allur
eftirmálinn fær stuttaralega af-
greiðslu þó þar hljóti að liggja á
bakvið talsverð saga. A köflum er
frásögnin einna líkust lítt unnu
rissi eða frumdrögum, atburðarás
skissuð inn, en litina skortir svo
og fínni og blæbrigðaríkari
drætti.
Hávar Sigurjónsson
Atök og uppvöxtur drengja
RODDY Doyle er einn þekktasti
rithöfundur íra um þessar mundir.
Nú fyrir jólin kom út hjá Vöku-
Helgafelli skáldsaga hans Paddy
Clarke - ha, ha, ha í íslenskri þýð-
ingu Sverris Hólmarssonar, en
skáldsagan fékk Booker-verðlaunin
árið 1993.1 fyrra kom út hjá sama
forlagi, með sama þýðanda, skáld-
saga Doyles, Konan
sem gekk á hurðir, en
hún hlaut ákaflega
góðar dóma á Bret-
landseyjum þegar hún
kom út árið 1997.
Skáldsagan um
Paddy Clarke er
þroskasaga tíu ára
drengs á Irlandi, í
senn full af kímni,
hörku og sorg. Roddy
segir tildrögin að rit-
un sögunnar um
drenginn Paddy tengj-
ast merkisatburði í lífi
sínu. „Eg byrjað á
bókinni árið 1991,
nokkrum vikum eftir
að fyrsta barnið mitt
Roddy
Doyle
fæddist; það var eiginlega fæðing
hans sem kom mér í það tilfinn-
ingalega ástand að velta fyrir mér
eigin æsku.
Eg fór smám saman að skrá ým-
islegt hjá mér, gera lista; t.d. yfir
heimilisáhöld sem notuð voru á 7.
áratugnum. Ég fór síðan að hugsa
um hvernig það hafi verið að vera
barn á þessum tíma. Það sem
stendur upp úr er tiltölulegt sak-
leysi. Allt var svo áhugavert." I
sögunni kemur fyrir strákagengi
þar sem mikil harka er ríkjandi,
en Roddy telur að flestir karlmenn
kannist við slík fyrirbæri. „Það
ríkti eins konar goggunarröð.
Maður þurfti að gæta sína á sum-
um og halda þeim góðum. I sög-
unni rennur t.d. upp fyrir Paddy
Clarke að hann getur ekki att
kappi við Kevin. Hann verður því
að tryggja stöðu sína sem annar í
röðinni; það er hans staða. Og
þetta veit hann aðeins tíu ára gam-
all. Hann slær eða verður sleginn."
Óvæntar vinsældir
„Margir leikirnir sem við lék-
um okkur í voru eins konar
skipulagt ofbeldi eða skipulögð
villimennska. Það var alltaf eitt-
hvers konar líkamleg ógnun,
manni bar að gera eitthvað og ef
maður gerði það ekki þá var mað-
ur laminn. Þetta rifjaðist allt upp
fyrir mér smám saman. Það voru
margir slegnir yfir ofbeldinu í
bókinni þegar hún kom út. Margar
konur sérstaklega.
Þær áttu eflaust erfitt
með að sætta sig við
að þetta gæti verið
svona, því það er erfitt
að hugsa sér sín eigin
börn í svona aðstæð-
um.“
Doyle segir það
hafa komið sér á óvart
hve bókin hefur hlotið
miklar vinsældir utan
Iriands. „Þetta var
fjórða bókin mín og sú
sem mér fannst hvað
mest staðbundin. Ég
hélt að hún mundi
ekki vekja mikinn
áhuga utan Irlands.
Maður heldur senni-
lega að það að vaxa úr grasi á eyju
geri mann sérstakan, einstakan.
En svo kom í ljós að alls konar
fólk, ekki bara af minni kynslóð,
heldur einnig eldri og yngri, sá í
bókinni ýmislegt sem minnti þau á
eigin æsku. Þar á meðal konur.
Þetta kom mér verulega á óvart,
en Paddy Clarke er sú bók mín
sem hefur átt langmestri vel-
gengni að fagna."
frsk hefð og þjóðlegir þættir
í sögunni er greinilegt livernig
þjóðleg írsk hefð er aldrei langt
undan. Þetta má t.d. sjá af því þeg-
ar skólakrakkarnir þurfa að svara
vissum spurningum í skólastofunni
á gelísku eða írsku. „Svona var
þetta þegar ég var í skóla. Maður
bað um að fara á klósettið á írsku
og kvað við já eða nei, stattu, sestu
og því um lfkt. Ég lét þetta því
fylgja eins og ég mundi það.
Irska er enn skyldubundin í
skólum í dag, frá fyrsta degi til
þess síðasta. Það verða allir að
leggja stund á hana og það kemst
enginn undan henni. I mínu ung-
dæmi var hún samt mun meira
áberandi. Maður kveikti á útvarp-
inu og út úr því streymdi írsk tón-
list. Það heyrðist ekki mikið ann-
að. Maður þurfti að leita eftir því.
Hlusta á Radíó Luxembourg. Þá
var engin poppstöð. Menningin
vomaði þannig yfir manni, í vissum
skilningi. í dag þykir þetta hefð-
bunda bara frekar „sexí“ - eins og
sjá má á „Riverdance" - þannig
augum er menningin litin í dag!“
Ný skáldsaga og bamabók
Ný skáldsaga er í burðarliðnum
hjá Doyle og kemur væntanlega út
á næsta ári. „Ég lauk við A Star
Called Henry í sumarlok. Hún er
sennilega fyrsti hlutinn af þríverki.
Hún fjallar um mann sem fæðist
1902 og nær fram til 1922 þegar
hann neyðist til að yfirgefa Irland.
Hún er 460 síður. Eg er byijaður
að vinna heimildarvinnu fyrir ann-
að bindið."
Það eru ekki bara íslenskir rit-
höfundar sem spreyta sig við
barnasöguna þessa dagana. Doyle
er að vinna að einni slíkri. „Ég hef
skrifað hana með aðstoð barnanua
minna og hef virkilega notið þess.
Ég er ekki kominn með heiti á
hana og hún er ekki tilbúin. Ég
ætla að snúa mér að henni aftur
eftir tvo mánuði. Ég skrifaði hana
þannig að ég notaði síðustu tvær
vinnustundirnar á hverjum degi til
þess og las svo afraksturinn fyrir
börnin. Viðbrögð þeirra sögðu mér
svo hvort það sem ég hafði skrifað
gengi eða ekki. Ég endurskrifaði
svo í samræmi við þessi viðbrögð.
Það er frábært hvað þau eru skörp
á svona sögur.
Ég kann að meta góða barna-
bókahöfunda. Þeir hafa sérstaka
tegund ímyndunarafls. Ég var
hreint ekki viss um hvort ég byggi
yfir slíkri ímyndun eða ekki. Ég
var því frekar hikandi þegar ég
byijaði, en núna langar mig til að
gera þetta reglulega. Nú þarf ég
að komast í samband við góðan
teiknara. Ég veit ekki hvenær bók-
in kemur út. Á næsta eða þarnæsta
ári. Ég veit ekki einu sinni hvort
útgefendum muni þykja hún nógu
söluvænleg. En það er þá allt í lagi.
Ég les hana þá bara heima fyrir,“
segir Roddy Doyle og brosir.
Djass og
ekkí djass
TONLIST
Geislaplötur
TENA PALMER: CRUCIBLE
Tena Palmer, rödd, ásamt Jóhanni
Jóhannssyni, Kjartani Valdimarssyni,
Matthíasi M.D. Hemstock, Pétri Grét-
arssyni, Pétri Hallgrímssyni og Rab
Christie. Verk eftir Tenu Palmer,
sum samin í samvinnu við flytjendur.
Hljóðritað í Reykjavík í júlí og ágúst
1998. Smekkleysa.
KANADÍSKA söngkonan Tena
Palmer hefm- búið á Islandi síðan í
september 1996, en þá kom hún
hingað til að kenna í Tónlistarskóla
FÍH og hélt tónleika á RúRek
djasshátíðinni ásamt landa sínum,
gítai'- og píanóleikaranum Justin
Hayes. Þá mátti vera ljóst að fram-
sæknum íslenskum djassleikui'um
hafði borist góður liðsauki og síðan
hefur Tena unnið mikið með fram-
sækna hópnum, en einn helsti liðs-
maður hans er gítarleikarinn Hilm-
ar Jensson, umsjónarmaður
skífuraðarinnar Frjálst er í fjallasal,
sem Smekkleysa gefur út. Crucible
er þriðji diskurinn í þeirri skífuröð.
Þess má geta að Tena er einnig lið-
tæk í hefðbundnari djassi og hefur
m.a. sungið með Stórsveit Reykja-
víkur.
Það er óhætt að segja að Tena
veldur ekki unnendum framsækinn-
ar djasstónlistar vonbrigðum með
diski sínum. Titurlausri röddinni
beitir hún einsog hljóðfæri og tón-
listin spannar vítt svið allt frá lag-
leysum til ljóðasöngs.
Upphafsverk disksins nefnist
Fibber og er örstutt laglínan gríp-
andi og eilítið ellingtonísk. Þar
skapa Pétur Hallgrímsson og Jó-
hann Jóhannsson hljóðmyndina í
anda ambíent-tónlistarinnar hinnar
alltumlykjandi, en þó sú tónlist sé
jafnan án hjartsláttar vantar hann
ekki hér. Matthías Hemstock töfrar
hann fram og innan þessarar mynd-
ar fremur Tena galdur sinn. Þeir fé-
lagar eru með Tenu í gjörólíku tón-
verki þarsem sömu lögmál ríkja þó:
Rosewater. Verkin Grace og Clara
era samin af Tenu og Pétri Grétars-
syni undir áhrifum frá Ezra Pound.
Upphaflega flutti Tena þessi verk í
samspili við upptökur með Ezra
Pound sjálfum, en vegna flókinna
réttindamála var hvorki hægt að
nota rödd né ljóð Ezra á diskinum
svo Tena samdi sjálf ljóð í anda
Pounds sem flutt eru af Skotanum
Rab Christie, sem hefur keimlíka
rödd og Pound, og les í þessum
klassíska anda sem menn þekkja
frá enskum og gelískum skáldum
s.s. Dylan Thomas. Sungnar og tal-
aðar hendingar skiptast á og dulúð-
ug tónlistin skapar andrúmsloft er
hæfir Ezra. I Grace koma fyrir bí-
bopp-hendingar í söng Tenu og á
stundum saxafónískir falsettutónar.
Pétur Grétarsson byggir upp magn-
þranginn bakgrann með slagverki
og hljóðgerflum og einn besti orð-
lausi spuni Tenu, með líkamshljóð-
um og fleiru, er í þessu lagi.
Það er alltaf gaman að heyra í
Kjartani Valdimai-ssyni, sem er
einn besti djasspíanisti okkar og
spannar allt frá blús tO frjálsdjass,
en heyrist alltof sjaldan leika djass-
músík. Kjartan spinnur með Tenu
og Matta sönginn Heim og ekki er
hann síðri í verki þeirra Celeste.
Annað era smáhlutir spunnh- af
Tenu í samvinnu við meðleikarana;
Shred’er sérí lagi áhugaverður
þarsem Tena beitir röddinni á ótrú-
lega vegu við bumbuslátt Matthías-
ar.
Þrjú verk era eftir Tenu eina.
Crucible I og II, fyrri ópusinn sung-
inn á hefðbundinn hátt, en leikið
með röddina í þeim seinni og svo
undm’fagur ástarsöngur sem disk-
urinn endai- á: Ellias. Hann mætti
heyrast á útvarpsstöðvunum af og
til þai’sem allri framlegri hugsun
hefur verið úthýst.
Af þeim skífiim sem komið hafa
út á Islandi með framsækinni djass-
tónlist er engin betur til þess fallin
en Cracible að vekja áhuga þeii'ra
sem vissu kannski ekki að líf er
handan Ellu, Billie og Söruh.
Traust
Hilmar Jensson, kassagítar, Kjart-
an Valdimarsson, píanó og kalimba
(afrískt fingraorgel), Matthías M.D.
Hemstock, trommur og slagverk,
og Pétur Grétarsson, víbrafónn og
slagverk. Öll tónlist eftir flytjend-
ur. Hljóðritað í Reykjavík 8. og 9.
júlí 1998. Smekkleysa.
TÓNLIST verður aldrei skrifuð
nákvæmlega. Hver sá sem ætlar sér
að spila sóló Louis Armstrongs eftir
nótum nær litlum árangri, ekki er
hægt að skrifa snilldina niður.
Þannig hefur það ætíð verið í djassi
að tónskáldskapur hefur verið í
öðra sæti á eftir spunanum. Allt frá
dögum hins fyrsta djass í New Or-
leans hefur samspuninn verið
þekktur og í fyrirmælaverki
HOmars Jenssonar, Trausti I-V,
era hann og félagar hans í svipuð-.
um sporam og gömlu kappamir,
nema að dægurflugur era þeim ekki
fjötur um fót. Fyrirmælaverk þetta
er rannið undan rifjum Hilmars þó
þeir sem leika í því eigi þar jafn
mikinn þátt og spunameistarar í
samspuna. Fyrir nokkram áram
léku þeir Hilmar, Matthías og Skúli
Sverrisson þetta verk og þá hefur
það öragglega hljómað aUt öðravísi.
Því einsog hljóðfæraleikarar vinna
ólíkt úr tóntegundum og skölum
vinna menn ólíkt eftir fýrirmælum.
í ágætu viðtah í Morgunblaðinu
segir Hilmar að hann sé æ ofaní æ
að fjarlægjast djassinn. Það er ekki
hlutur sem kemur nokki’um á óvart
sem fylgst hefur með íslensku
djasslífi undanfarin ár. Sidney
Bechet hefði blásið öðravísi væri
hann fæddur eftir síðari heimsstyrj-
öld og Charlie Parker einnig væri
hann á þrítugsaldri núna.
FyrirmæU vora m.a. gefin um að
vinna með tóna, liti, takt eða sjálft
grúvið - það er aðeins að finna í
þriðja kafla Trausts og fer Kjartan
þar á kostum, stundum í anda Cecil
Taylors og annaira óhefðbundinna
píanista innan hins víða djassgeira.
Fjói-menningamir leika alUr glæsi-
lega og ekkert sem heftir þá nema
takmörkun hugai’flugsins. Skífa
fyrir þá sem hafa tíma og vilja ein-
beita sér að blöndu djass og tón-
skáldatónlistar og gildir einu hvort
það sem þeir heyra er djass eða
ekki djass.
Vernharður Linnet
SUNNA Gunnlaugsdóttir við
píanóið. I bakgrunn eru þeir
Gunnlaugur Guðmundsson og
Scott McLemore.
Djass í Sel-
tjarnarnes-
kirkju
DJASSTRÍÓ Sunnu Gunn-
laugsdóttur heldur tónleika í
Seltjarnarneskirkju sunnu-
daginn 27. desember frá kl.
15-17. Auk Sunnu, sem leikur
á píanó, leika Gunnlaugur
Guðmundsson á kontrabassa
og Scott McLemore á tromm-
ur.
Tríóið mun leika framsamið
efni í bland við íslensk lög.
Sunna hefur dvalið í New
York undanfarin ár við nám.
Arið 1997 kom út hennar
fyrsta geislaplata, „Far, Far
Away“.
Miðaverð er 600 kr. en frítt
fyrir 12 ára og yngri.
^mb l.is
ALLTAf= G/TTHVAÐ A/ÝT7