Morgunblaðið - 23.01.1999, Qupperneq 48

48 LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Alviðra - umhverfís-
fræðslusetur Landverndar
SJÁLFBÆR þróun,
endurvinnsla, umhverf-
isfræðsla. Pessi þrjú orð
eru algeng þegar fjallað
er um umhverfismál í
rituðu og töluðu máli.
Umhverfisfræðslan hef-
ur þar til nýlega haft lít-
ið pláss í íslensku skóla-
kerfi og atvinnulífi, en
það er von til að úr verði
bætt með nýrri skóla-
stefnu og virku um:
hverfisfræðsluráði. í
þessari grein ætla ég
ekki að ræða um sjálf-
bæra þróun, ekki um
endurvinnslu heldur um
umhverfisfræðslu og um
umhverfisfræðslusetur Landvemd-
ar, Alviðru í Grafningi.
Mikið hefur verið rætt um um-
hverfismál og skort á umhverfis-
fræðslu í skólum og fyrir almenning
nú síðustu misserin. Landvemd -
Landgræðslu- og náttúruvemdar-
samtök Islands - hefur til nokkurra
ára rekið eina umhverfisfræðslusetr-
ið á landinu sem staðsett er að Al-
viðm í Grafningi. Umhverfisfræðsl-
unni hefur aðallega verið beint til
leik- og grunnskólabama, og hafa ár-
lega nokkur hundmð böm komið að
Alviðru með kennurum sínum í nátt-
úmfræði og dvalið þar við leik og
störf. Aðstaðan sem boðið er upp á í
Alviðru hefur mælst vel fyrir hjá
kennurum ekki síður en
hjá nemendum. Alviðra
býður upp á fjölbreytt
og hlýlegt umhverfi sem
nýtist vel til kennslu um
íslensku flórana, skor-
dýr, fugla, lífríki vatns-
ins og síðast en ekki síst
til jarðfræðikennslu.
Skammt frá Alviðra
er Þrastarskógur sem
flestir á suðvesturhom-
inu þeklq'a frá ferðum
sínum austur fyrir fjall. í
Þrastarskógi er hægt að
velja um gönguferðir í
landi UMFÍ og í landi
Landvemdar sem er
óbyggt kjarrlendi á jörð
sem heitir Öndverðames 2. í Önd-
verðarnesi er gamall ferjustaður yfir
Sogið og skemmtilegar áreyrar á
mótum Hvítár og Sogsins era matar-
búr ýmissa fugla. Benda má á að
undir Ingólfsfjalli, þar sem Alviðra er
staðsett, era gömul fjöramörk frá
lokum ísaldar.
Fyrir utan að taka á móti íslensk-
um skólabörnum hefur Alviðra í
gegnum alþjóðleg samskipti tekið
við hópum ungmenna frá Skandin-
avíu og Bretlandseyjum. Alviðra
hefur einnig boðið almenningi upp á
námskeið í fuglaskoðun, plöntuskoð-
un og gönguferðir með leiðsögn, auk
fjölda annarra námskeiða sem
tengjast náttúrafræði. Öll helstu
Umhverfismál
Öll starfsemi Alviðru
verður efld en með
breyttu fyrirkomulagi,
segir Heiðrún Guð-
mundsdóttir, og harm-
ar að sá misskilningur
hafí komið upp að
leggja eigi umhverfís-
fræðslusetrið niður.
tæki til náttúrafræðikennslu og
bækur sem komið hafa út á íslensku
um náttúrafræði era til á staðnum.
Einnig hefur félagasamtökum verið
boðin fundaraðstaða á staðnum, en
staðsetning Alviðra miðsvæðis á
suðvesturlandi hentar mjög vel til
slíks. Aðsókn að fræðslusetrinu hef-
ur aukist ár frá ári.
Endurskipulagning
fræðslustarfsins
Alviðra og Öndverðarnes eru í
eigu Landverndar og Ámessýslu, en
Landvernd hefur séð um rekstur
umhverfisfræðslusetursins. Rekstur
Alviðrasetursins hefur gengið held-
ur brösuglega síðan Landvemd
Heiðrún
Guðniundsdóttir
ISLENSKT MAL
UM dróttkvæðan bragarhátt.
IV. hluti.
Drótt er að vísu fólk í víðustu
merkingu, en í hinni þrengstu
hirð þjóðhöfðingja, sbr. gotnesku
driugan = gegna herþjónustu
(ísl. drýgja). Fer vel á því, að tala
um dróttkvæðan hátt og drótt-
kvæði, því að obbinn af því, sem
svo var ort, er konungalof. Stapp-
aði nærri að þetta væri atvinnu-
grein.
I formála Heimskringlu segir
Snorri Sturluson:
„En er Haraldr inn hárfagri
var konungr í Nóregi, þá
byggðisk ísland. Með Haraldi
konungi vóru skáld, ok kunna
menn enn kvæði þeira ok allra
konunga kvæði, þeira er síðan
hafa verit í Nóregi.“
í Egils sögu Skalla-Grímssonar
segir frá skáldum Haralds:
,Af öllum hirðmönnum virði
konungr mest skáld sín; þeir skip-
uðu annat öndvegi. Þeira sat inn-
ast Auðun illskælda; hann var
elztr þeira, ok hann hafði verit
skáld Hálfdanar svarta, föður
Haralds konungs. Þar næst sat
Þorbjöm homklofi, en þar næst
sat Ölvir hnúfa.“
Af skáldum Haralds eru hér
ónefndir a.m.k. Þjóðólfur úr
Hvini og Guttormur sindri, en
gott var að fá fram nafn Þor-
bjarnar hornklofa, því að í með-
ferð hans telst dróttkvæður hátt-
ur fullmótaður.
Fyrstur Islendinga til þess að
yrkja lofkvæði um konung, svo
kunnugt sé, var Egill Skalla-
Grímsson. Var hann að vísu mjög
til neyddur, segir í sögu hans, og
þá að launum höfuð sitt af Eiríki
blóðöxi, syni Haralds hárfagra.
Hafði hann stórmikið til saka
unnið við konung, en kvæðið fékk
nafnið Höfuðlausn og er reyndar
ekki með dróttkvæðum hætti. En
lofíð er mikið um konunginn, að
vísu heldur fábrotið (konungur
var örlátur og vígkænn), en þessi
hrósefni vora löngum kjarni og
síðtæmt meginefni dróttkvæða.
Þegar fram í sótti, kom það í
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
989. þáttur
hlut Islendinga, en ekki heima-
manna, að yrkja Noregskonung-
um lof, og reyndar ýmsum jöfrum
öðrum. Fyrsta atvinnuhirðskáld-
ið, ef svo má segja, sýnist hafa
verið Glúmur Geirason sem kvað
við hirð Haralds gráfeldar, sonar
Eiríks blóðöxar. En í hópi síðustu
íslenskra hirðskálda vora ekki
minni menn en bróðursynir
Snorra Sturlusonar, Ólafur hvíta-
skáld (d. 1259) og Sturla lögmað-
ur (d. 1284) Þórðarsynir og höfðu
báðir verið lögsögumenn.
Varðveist hafa kynstur af kveð-
skap með dróttkvæðum hætti, og
er sumt, einkum það sem fomt er,
býsna torskilið, enda var einfald-
leikinn ekki keppikefli drótt-
kvæðaskálda.
★
Halldór Laxness segir í
Sj ömeistarasögunni:
„Satt að segja varð ekki mikið
úr lesanda eins og undirrituðum
vorið 1919, að brjótst gegnum
svona golfrönsku í norrænu máli:
dogmatik, naturalisme, determin-
isme, dekadens, teoretisk pessim-
isme, symbolisme, realisme,
komedie, tragedie, fasettér, ver-
densdramatikken, analytisk
retrospektiv, rytmisk, desperat
tarantella, illustrere, symbolisere,
realistisk, funktion, dialog, replik,
verdens-sensasjon, bameasyl,
konvensjonell, dilemma, akutt.
(Golfranska tínd uppúr þrem fjór-
um blaðsíðum úr norskri bók-
mentasögu.)
Islenskan er að sínu leyti fom-
mentatúnga, une langue
classique niðrí rót eins og fransk-
an - vitaskuld að breyttu breyt-
anda; og hefur svo verið síðan á
tólftu öld.“
Umsjónarmaður bætir því við,
að nú flæðir yfir okkur alls konar
leiðinlegur skandínafísmi í orða-
fari, líklega bæði af fávisku og
fordild. Örfá dæmi: gef-
andi = gjöfull; grípandi = áhrifa-
ríkur, hugðnæmur; teater = allt
um leikhús og sjónleiki;
krísa = kreppa, vandi; vinna
með = fást við, vinna að; lífs-
hlaup = ævi; nostalgia = þátíðar-
þrá, fortíðarþrá, heimsótt; para-
noia = ofsóknarkennd, sjúkleg
tortryggni; meðvitað = vísvitandi;
gígantískur = gífurlegur;
plana = áforma, áætla og ómeð-
vitað = óvart.
Sjá svo um þetta Mbl. 29. des.
sl.
★
Vilfríðurvestan kvað:
Nú á aldeilis á því að herða,
nú vill Elsabet forseti verða;
sendir Bob, nokkuð frek,
út í apótek
til að auðvelda honum að hjálpa til í kosn-
ingabaráttunni.
★
Þegar ég var ungur í sveitinni,
var stundum sagt að þessi eða
hin(n) væri að „kókítéra" við til-
tekna persónu. Eg skildi fljótt að
þetta merkti að sýna ástleitni,
gefa undir fótinn, reyna við, eins
og nú er sagt. Þessi sögn er letrað
kókettera í Orðsifjabók Á.B.M.
Svo sem mörg tökuorð á þetta
orð og önnur skyld langan feril,
uns hingað er komið. Coq í
frönsku merkir hani, og sá sem
sperrir sig eins og slíkur fugl er
þá coquet. En það verður hjá
okkur kók(j)ett = ástleitinn, dað-
urgjam. I ýmsum evrópskum
tungumálum hefur orðið kok
(coq) fengið merkinguna leyndar-
limur karlmanns. í frönsku sigr-
aði coq latneska orðið gallus sem
merkti hani, en til var einnig í lat:
ínu coccus í sömu merkingu. I
spönsku og ítölsku heitir haninn
gallo. I latínu merkir gall-
ina = hæna og hefur sumstaðar
orðið kvenmannsnafn Galina.
En nú erum við komin nokkuð
langt frá „kók(j)etteríi“ sem
menn kölluðu í sveitinni daður og
ástleitni, og sálfsagt í kaupstaðn-
um líka.
Auk þess legg ég til að „fantasí-
ur“ í bókenntum kallist hugarfl-
ugur á tungu okkar. Og Karl
Eskil Pálsson fær stig fyrir fjórð-
ung í stað „kortérs". Og Sigvaldi
Júlíusson fyrir „þriðjung gengin í
eitt“.
missti tekjur af Pokasjóðnum fyrir
nokkrum áram. Alviðra er nú rekin
fyrir styrki og framlög frá aðildarfé-
lögum Landverndar, sem era um 70
talsins. Árnessýsla og ríkissjóður
hafa veitt nokkur hundruð þúsunda
króna í styrki til rekstursins og eftir
að Umhverfissjóður verslunarinnar
var stofnaður hefur Landvernd sótt
um styrk til hans vegna reksturs og
áframhaldandi uppbyggingar um-
hverfisfræðslusetursins. Styrkur
Umhverfissjóðs er skilyrtur til
beinnar fræðslu en ekki ætlaður til
að greiða starfsmönnum laun.
Vegna áðurnefndrar bágrar fjár-
hagsstöðu Alviðrasetursins þurfti að
taka þá erfiðu ákvörðun að segja
upp fóstum starfsmanni Alviðruset-
ursins á meðan verið væri að finna
framtíðarlausn á fjárhagsvanda set-
ursins. Nú er unnið að endurskipu-
lagningu starfseminnar í samvinnu
við önnur félagasamtök og bæta
jafnframt nýtinguna á húsnæði Al-
viðra. Liður í endurskipulagning-
unni er setning fræðslunefndar fyrir
umhverfisfræðslusetrið. Unnið er
með hugmyndir að breyttu fyrir-
komulagi umhverfísfræðsluseturs-
ins, meðal annars að auka nýtingu
og lagfæra útihúsin svo hægt verði
að bjóða upp á fjölbreyttari starf-
semi og möguleika á að flytja
fræðsluna undir þak ef veður er
óhagstætt. Með því móti er einnig
unnt að auka nýtinguna að vetri tiL
Lögð hefur verið áhersla á að auka
útbúnað meðal annars með því að
festa kaup á fullkomnum fuglaskoð-
unarbúnaði, gerð fræðslustíga og
bæta aðgengið að Öndverðarnesi 2.
Það er metnaður okkar sem vinn-
um að endurskipulagningunni að
umhverfisfræðslusetrið verði vel bú-
ið af tækjum og handbókum til nátt-
úra- og umhverfisfræðikennslu og
eftirsótt verði að koma að Alviðru til
leiks og starfs. Öllum sem koma að
skólastarfi er ljóst hve mikilvægt er
að börnin komist út í náttúrana þeg-
ar þau era að læra um hana. Öll
vinna í stjórn Landvemdar og
fræðslunefndar Alviðra er sjálfboða-
vinna þeirra sem þar sitja og ber
vott um óbilandi áhuga á framgangi
umhverfisfræðslu fyrir almenning.
Umhverfísfræðslusetrið
rekið áfram
Að segja upp föstum starfsmanni
samtakanna var neyðarúrræði, en
ekki er hægt að reka fræðslusetur
áhugamannasamtaka með tapi ár eft-
ir ár. Því miður hefur misskilnings
gætt í fréttaflutningi í fjölmiðlum á
Suðurlandi vegna uppsagnar starfs-
mannsins og verið einhliða á þá leið
að leggja eigi umhverfisfræðslusetrið
að Alviðra niður. Fræðslunefnd Al-
viðra vill hér með leiðrétta þennan
misskilning, en þessu er þveröfugt
farið. Öll starfsemi Alviðra verður
efld en með breyttu fyrirkomulagi.
Fenginn hefur verið eftirlitsmaður
með Alviðra, og bókunum fyrir vorið
er beint til skrifstofu Landverndar
að Skólavörðustíg 25, sími 5525242.
Við hjá Alviðra vonumst til að að-
sóknin að umhverfisfræðslusetrinu
haldi áfram að aukast, þrátt fyiir
breytt bókunarfyrirkomulag, og
harmar að sá misskilningur hafi
komið upp að leggja eigi umhverfis-
fræðlusetrið niður.
Höfundur er líffræðingur, formaður
Fræðsluncfndar Alviðru, situr í
sljóm Landvcmdnr og er fulltrúi
ASÍ í umhverfísfræðsluráði.
Samtök úti-
vistarfólks
í NÓVEMBER síð-
astliðnum voru stofnuð
Samtök útivistarfólks
sem era regnhlífarsam-
tök þrettán útivistarfé-
laga eða landssam-
banda þeirra með um
eða yfir 30.000 aðildar-
félaga. Meiri frítími og
betri efnahagur lands-
manna hefur orðið til
þess að áhugamannafé-
lög um útivist hafa orð-
ið til og verða stöðugt
fleiri, fjölmennari og
öflugri. Þrátt fyrir það
hafa þau ekki átt sér
sameiginlega málsvara
og hagsmunir þeirra
því oft fyrir borð bornir við laga-
setningar og stjómsýsluákvarðanir.
Þau félög sem standa að stofnun
Samtaka útivistarfólks eru allt
áhugamannafélög, hvert á sínu
sviði, og opin öllum sem áhuga hafa
á útivist og náttúruskoðun og vilja
umgangast landið á heilbrigðan
hátt. Á meðal stofnaðila samtak-
anna má nefna mjög fjölmenn félög
eins og Ferðafélag Islands, Lands-
samband hestamannafélaga og
Landssamband stangaveiðifélaga.
Stofnun þessara samtaka hefur átt
sér nokkum aðdraganda en reynsl-
an hefur sýnt að það er nauðsyn-
legt fyrir útivistarfólk að stilla sam-
an kraftana og tala einum rómi í
sameiginlegum hagsmunamálum.,
Mikil umræða fer nú fram um
miðhálendi Islands og nýtingu
þess. Gjörbreytt staða er uppi frá
því sem áður var. Útivistarfólk úr
sveitum og bæjum landsins nýtir
nú þetta landsvæði á allt annan
hátt en bændasamfélagið hefur
gert í gegnum aldirnar. Ný sjónar-
mið og breytt verðmætamat á land-
inu og náttúra þess kalla á sam-
ræmingu mismunandi sjónarmiða.
Allir sem nýta hálendið og önnur
óbyggð svæði eiga að hafa jafnan
rétt til að koma að þeirri vinnu,
hvort heldur þeir nýta landið til úti-
vistar, náttúruskoðunar, ferðalaga,
beitar, veiði eða orkunýtingar.
Stjórnvöld og landeigendur þurfa
að gera sér grein fyrir því að útivi-
starfólk er mjög fjöl-
mennur hópur sem
mun sækja réttinn til
nýtingar á landinu tO
útivistar fastar en
hingað til.
Stórmál sem snerta
útivistarfólk hafa verið
og era mikið í umræð-
unni. Má þar nefna
skipulagsmál miðhá-
lendisins, sem nú sér
fyrir endann á hvemig
verður háttað í náinni
framtíð. Þótt ekki hafi
náðst sátt um að mið-
hálendið yrði ein skipu-
lagsleg heild á öllum
skipulagsstigum eins
og stór hluti þjóðarinnar vildi, og
útivistarfólk lagði mikla áherslu á
síðastliðið vor, má segja að lausn sé
í sjónmáli. I framvarpi til laga um
breytingu á skipulags- og bygging-
arlögum sem nú liggur fyrir Al-
Utivist
Samtök útivlstarfólks
munu sækja fast, segir
Gunnar H. Hjálmars-
son, að við hvers konar
framkvæmdir á mið-
hálendinu og öðrum
óbyggðum svæðum
fari fram vandað
umhverfísmat sam-
kvæmt lögum.
þingi er lagt til að komið verði á fót
nýrri samvinnunefnd um miðhá-
lendið. Þar er gert ráð fyrir að eigi
sæti fulltrúar úr öllum kjördæmum
landsins auk fulltrúa tveggja ráðu-
neyta og einn úr hópi útivistarfólks.
Samkvæmt framvarpinu skal mið-
hálendið svæðisskipulagt sem ein
heild. Samvinnunefndin skal fjalla
Gunnar H.
Hjálmarsson